Ubumi Bwabo

Umwana wa Nshiwa Uwalekeleshiwa Asanga Wishi wa Kutemwa

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA DIMITRIS SIDIROPOULOS

Umushilika alandile mu bukali kuli ine ati: “Bula imfuti iyi no kupika,” kabili apoosele imfuti mupepi na po naiminine. Mu kutekanya, nalikeene. Abashilika abaletambako balitiinine ilyo bamwene impolopolo shalefuma mu mfuti ya uyu mushilika shilepita pa kubeya kwandi. Camoneke kwati nalafwa. Ku ce shuko, nalipuswike. Lelo uyu tawali e muku wa kubalilapo ukuba mu bwafya.

ABAFYASHI bandi bali bena Greece abaleikala mupepi na ku Kayseri mu Cappadocia, mu calo ca Turkey. Abantu bamo muli iyi ncende bafwile basumine ubuKristu mu nshita ya batumwa. (Imilimo 2:9) Lelo, ilyo imyaka ya ba 1900 yaletendeka, ifintu ninshi fyalyaluka icine cine.

Naishileba Imbutushi Lyene Umwana wa Nshiwa

Ilyo papitile imyeshi iinono pa numa ya kufyalwa kwandi mu 1922, abafyashi bandi babutukile ku Greece pantu mu Turkey mwali inkondo ya bana calo. Abafyashi bandi abali no mwenso tabasendele icili conse, babutwike fye na ine, umwana uwa myeshi iinono fye. Pa numa ya kucula ku macushi yabipisha, bafikile mu mushi wa Kiria mupepi na ku Drama ku kapinda ka ku kuso aka Greece, ninshi bali fye cimbi cimbi.

Batata bafwile ilyo nali ne myaka ine, kabili ninshi no mwaice wandi umwaume alifyalwa. Bali fye ne myaka 27, lelo icabanashishe cali fintu fyabipisha ifyalecitika shilya nshiku. Bamayo baliculile sana, kabili tapakokwele na bo balifwile. Ine no mwaice wandi twashele fye ukwabula icili conse. Baletukuushisha ku mayanda ya kusungilamo abana ba nshiwa ayalekanalekana, kabili ilyo nali ne myaka 12, bankuushishe ku Thessalonica, uko natendeke ukusambilila ifya kulungishalungisha.

Ilyo nalekula muli aya mayanda ya kusungilamo abana ba nshiwa, umo baletusunga mu bunkalwe, naletontonkanya umulandu abantu bamo baculila sana no mulandu bafyengelwa. Nalefwaya ukwishiba umulandu Lesa asuminishisha ifyabipa umusango yu ukucitika. Mu masambililo yesu aya ku sukulu aya fya mapepo, baletusambilisha ukuti Lesa e wakwatisha amaka, lelo tabaletweba bwino bwino ico ububifi bwabelako no mulandu bwafulile fi. Abengi baletila icalici lya ba Greek Orthodox e calici fye ilisuma. Lintu naipwishe nati: “Nga ca kuti icalici lya Orthodox e lisuma, mulandu nshi abantu bonse bashipepela ku Orthodox?” Tapali abalenjasuka ifituntulu.

Nangula ni fyo, bakafundisha besu balicindike sana Baibolo, kabili lyonse baletweba ukuti Baibolo libuuku lyashila. Umukalamba wa ng’anda ya kusungilamo abana ba nshiwa na o e fyo alemona Baibolo, lelo alekaana ukuitumpa mu kusefya kwa mipepele. Ilyo nafwailishe ico alekanina, nasangile ukuti kale alisambilileko ne Nte sha kwa Yehova, lelo iyo mipepele ine nshaishiibe.

Napwishishe isukulu pa ng’anda ya bana ba nshiwa mu Thessalonica, ilyo nali ne myaka 17. Inkondo ya Calo iya Bubili yalitendeke, kabili abaNazi e baleteka icalo ca Greece. Abantu balefwila mu misebo ku mulandu wa nsala. Pa kupusuka, nabutukile ku mushi no kuyatendeka ukubomba mu mabala uko nalefola indalama ishinono sana.

Baibolo Yalikwata Amasuko

Ilyo nabwelelemo ku Thessalonica mu April 1945, bankashi ya kwa cibusa wandi umo uo naikele nankwe mu mayanda ya kusungilamo abana ba nshiwa ayalekanalekana, baishilentandalila. BaPaschalia banjebele ukuti ndume yabo aliluba kabili baishile mu kwipusha nga ca kuti nalishibe uko aali. Lintu twalelanshanya, banjebele ukuti bali ni Nte ya kwa Yehova kabili batile, Lesa alitemwa abantu.

Mu bukali, nalibasuushishe sana. Nabepwishe ati, Mulandu nshi nculila fye ukutula ku bwaice bwandi? Cinshi nabelele umwana wa nshiwa? Bushe Lesa aba kwi ilyo tulemufwaya sana? Banjipwishe abati: “Bushe naushininkisho kuti Lesa e walenga ukuti ifi fintu fyabipa filecitika?” Babomfeshe Baibolo yabo no kunanga ukuti Lesa te ulenga abantu ukucula. Ici calingafwile ukumona ukuti Kabumba alitemwa abantu kabili nomba line fye ali no kuwamya ifintu. Babomfeshe amalembo pamo nga Esaya 35:5-7 na Ukusokolola 21:3, 4, ukunanga ukuti nomba line fye inkondo, ukulwala ne mfwa fikafumishiwapo, kabili abantu ba busumino bakekala pe sonde umuyayaya.

Nasanga Ulupwa lwa Kuntungilila

Naishileishiba ukuti ndume ya baPaschalia alipaiwe mu nkondo ya bacipondoka. Natandalile ulupwa lwa baPaschalia ukuti nje basansamusha, lelo bena e bansansamwishe ukubomfya Amalembo. Nalibweleleko na kabili pa kuti banjebeko na fimbi ifya muli Baibolo ifya kunsansamusha, kabili tapakokwele nailundile kwi bumba linono ilya Nte sha kwa Yehova abalekumana pamo mu bumfisolo ku kusambilila no kulongana. Te mulandu no kuti baNte balibabindile, nalefwaisha ukutwalilila ukwampana na bo.

Muli balya Abena Kristu baicefya, e mo nasangile ulupwa lwaba no kutemwa, ifyo nalefulukisha. Balingafwile no kuntungilila lwa ku mupashi, kabili ico e co nalekabila sana. E mo nasangile ifibusa abasakamana, ababula bukaitemwe, abaipekanya kabili abaitemenwa ukungafwa no kunsansamusha. (2 Abena Korinti 7:5-7) Ne cacindeme sana ca kuti, balingafwile ukupalama kuli Yehova, uo nomba natendeke ukumona ukuti mufyashi wandi uwa ku muulu uwa kutemwa. Natemenwe sana imibele yakwe iya kutemwa, inkumbu, e lyo no kusakamana abantu. (Amalumbo 23:1-6) Nasukile nasanga ulupwa lwa ku mupashi no mufyashi wa kutemwa! Ici calimfikile pa mutima. Tapakokwele, naliipeele kuli Yehova, kabili mu September 1945, nalibatishiwe.

Ilyo nalesangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu, naleishibilako ifingi kabili icitetekelo candi calekoselako. Apo takwali imyotoka, fwe bengi twaleenda pa makasa amakilomita 5 ukufuma pa mushi ukuya uko twalelonganina, uku ninshi tulelanshanya amalyashi ya ku mupashi aya kunonsha. Ku kupwa kwa 1945, ilyo naishibe ukuti kwaliba umulimo wa kushimikila inshita yonse, natendeke bupainiya. Nalekabila ukukosha bucibusa bwandi na Yehova pantu tapali na kukokola, icitetekelo candi na bucishinka bwandi fyali no kweshiwa.

Ukukaanya Kwafilwa Ukubomba

Libili libili, bakapokola balesansa icifulo cesu ica kulonganinapo no kututiinya ukuti balatwipaya. Abashilika e baleteka icalo, pantu inkondo ya bana calo yalibipile sana mu Greece. Utubungwe twalekangana twalelwa kabili twalipatene sana. Pa mulandu wa fyalecitika, bashimapepo balengele bakateka ukusumino kuti fwe Nte sha kwa Yehova twali baKomyunisti, ne ci calengele batucushe icabipisha.

Mu myaka ibili, twaliketwe imiku iingi kabili imiku 6 batupingwilile ukukakwa imyeshi ine. Lelo, ififungo fyali ninshi nafiisula kale kuli bapolitishani abo bakakile, e co ifwe balitulekeleko. Tatwale-enekela ukukakulwa, e ico twabomfeshe ubuntungwa bwesu ukutwalilila ukushimikila, lelo pa numa fye ya nshiku ishinono balitwikete na kabili—batwikete imiku itatu mu mulungu umo wine. Twalishibe ukuti bamunyinefwe abengi balisendelwe ku fishi ifyali fye amatololo. Bushe icitetekelo candi cali no kukosa pa kulolenkana no bwesho bwa musango yo?

Ifintu fyalibipishe ilyo banjebele ukulaya mu kumonekela ku kapokola cila bushiku. Pa kutila bakapokola balemona fyonse ifyo ndecita cila bushiku, aba buteko bantumine ku Evosmos, mupepi na ku Thessalonica, ukwali amaofeshi ya bakapokola. Nalesonkela ing’anda mupepi na pali amaofesi ya bakapokola, kabili pa kusanga umwa kuliila, natendeke ukubomba incito ya kuwamya impoto na mapani. Nalebombela mu ncende shalekanalekana. Nalebombela bupainiya mu mishi yali mupepi. Pa mulandu wa ncito nalebomba, tacali icayafya ukuya ku mayanda ya bantu kabili bakapokola tabaletunganya icili conse. Ne cafuminemo, abantu abengi balikutike ku mbila nsuma no kucitapo fimo. Umuye nshiku, abantu ukucila pali 10 babele bakapepa ba kwa Yehova abaipeela.

Pa Myaka 10, Naikele mu Fifungo 8

Bakapokola batwalilile ukunceeceeta mpaka fye ku kupwa kwa 1949, lyene nabwelele ku Thessalonica, uwaswangaana ukutwalilila mu mulimo wa nshita yonse. Mu 1950, lintu fye naletontonkanya ukuti ukucula kwandi nakupwa, ukwabula ukwenekela banjebele ukwingila ubushilika. Apo nali Umwina Kristu ushiitumpa mu fikansa fya calo, nshalefwaya “ukusambilila kabili ubulwi.” (Esaya 2:4) E fyo ukwikatwa libili libili no kubikwa mu fifungo kwatendeke kabili ico e calengele ukuti mfike mu fifungo fimo ifyabipisha ifya mu Greece.

Ukucula kwatendekele mu musumba wa Drama. Mu milungu ya kubalilapo iya kubikwa mu cifungo, abaingile fye ubushilika balesambilila ifya kupika imfuti. Bushiku bumo, bansendele uko balesambililila ukupika imfuti. Umushilika umo apoosele imfuti mupepi na po naiminine no kumpatikisha ukupika. Ilyo nakeene, atendeke ukumpika. Lintu abashilika bambi bamwene ukuti nshali na kunakilako, batendeke ukunguma amakofi bubi bubi. Basonteke bafwaka no kubashinshika mu ndupi shandi. Pa numa, bamposele mu cifungo neka. Ici catwalilile ukucitika pa nshiku shitatu. Ifilonda napiile kuli fwaka fyalekalipa sana, kabili nali ne fibala mu ndupi pa myaka iingi.

Ilyo bashilandubulwisha mu cilye ca bashilika, bankuushishe ku kamba ka bashilika ku Iráklion, mu Crete. Kulya, balingumine sana ukufwaya ukuti ndeke ukuba uwa mpomfu. Apo naletiina ukunenuka mu citetekelo, nalipepele, ukulomba kuli Shifwe wa ku muulu ukuti ankoshe. Naibukishe amashiwi yaba pali Yeremia 1:19 ayatila: “Bene bakalwa na iwe, lelo bakakufilwa; pantu ine ndi na iwe ku kukupokolola, cisemo ca kwa Yehova.” “Umutende wa kwa Lesa” wanengele ukuba uwatekanya kabili uwa mutende. Naishibe ukuti cine cine ca mano ukutetekela Yehova umupwilapo.—Abena Filipi 4:6, 7; Amapinda 3:5.

Mu kulubulwisha kwakonkelepo, bampingwilile ukufwila mu cifungo. Inte sha kwa Yehova balemonwa nga “balwani babipisha aba Buteko.” Bambikile neka mu cifungo ca Itsedin, umo balesungila bampulamafunde, ku nse ya Canea. Icifungo ca Itsedin kale cali ciyanda umwali imiputule iingi, kabili umo bambikile mwali bakoswe abengi. Ubulangeti nalefimbana bwali ubwa kale, ubwalepauka. Nalefimbana ukufuma ku mutwe ukufika ku molu pa kuti bakoswe tabalenkumya nga baleenda pa mubili wandi. Nalilwele sana akalaso. Dokota anjebele ukulaikala pa kasuba, ne ci calengele ukuti ndeshimikila ku bafungwa abengi abalebombela pa nse. Lelo, nalilwalishe, kabili pa numa ya kufuma sana umulopa muli bapwapwa, bankuushishe ku cipatala ca ku Iráklion.

Na kabili, ulupwa lwandi ulwa ku mupashi ulwa Bena Kristu banandi lwalingafwile ilyo nalelukabila. (Abena Kolose 4:11) Bamunyinane ba mu Iráklion balentandalila lyonse, ukunsansamusha no kunkoselesha. Nabebele ukuti nalefwaya impapulo pa kuti ndeshimikila ku balefwaya ukukutika. Bandetele sutikesi iyakwete no mwa kufisa impapulo. Fintu nali uwa nsansa ukuti ilyo nali muli filya fifungo, nalyafwile abafungwa banandi 6 ukuba Abena Kristu ba cine!

Pali iyo nshita, inkondo ya bana calo yalipwile, kabili imyaka yandi iya kwikala mu cifungo yalicefiweko ukufika ku myaka 10. Imyaka yasheleko naikele mu fifungo fya ku Rethimno, ku Genti Koule na ku Cassandra. Pa numa ya kwikala mu fifungo 8 mupepi ne myaka 10, balimfumishe, kabili nabwelele ku Thessalonica, uko bamunyinane batemwikwa aba Bwina Kristu bampokelele bwino sana.

Aba Bwananyina ba Bwina Kristu Bangafwa Ukukula lwa ku Mupashi

Inshita lintu nafumine mu cifungo, baNte mu Greece balikweteko ubuntungwa bwa kupepa. Apo pene fye, natendeke umulimo wa kushimikila inshita yonse na kabili. Tapakokwele, nalikwete ipaalo na limbi lintu naishibene na nkashi wa Bwina Kristu, uwe shina lya Katina uwatemenwe Yehova kabili uwali uwapimpa sana mu mulimo wa kushimikila. Mu October 1959, twalyupene. Ukufyalwa kwa mwana wesu umwanakashi, Agape, kabili ukukwata ulupwa lwandi ulwa Bena Kristu kwalingafwile ukulabako ku fyo napitilemo ngo mwana wa nshiwa. Ne cacindeme sana ca kuti, ulupwa lwesu lwali ulwa nsansa ukubombela Shifwe wa ku muulu uwa kutemwa, Yehova, e lyo no kusakamanwa na wena.—Amalumbo 5:11.

Pa mulandu wa mafya ya mikalile, nalipatikishiwe ukuleka bupainiya, lelo naletungilila umukashi wandi ilyo aletwalilila mu mulimo wakwe uwa nshita yonse. Icintu cacindama sana mu mikalile yandi iya Bwina Kristu cacitike mu 1969, ilyo kwali ukulongana kwa Nte sha kwa Yehova ukwa pa kati ka nko mu Nuremberg, ku Germany. Ilyo naleipekanishisha ukuyasangwako, naile mu kulembesha ukuti bampeele ipasu lya kwingililapo mu fyalo fimbi. Ilyo abakashi bandi baile ku kapokola mu kwipusha umulandu papitile imyeshi ukucila pali ibili ukwabula ukutupeela ipasu, kapokola afumishe faelo iikalamba mu kabati no kutila: “Bushe ulefwaya ipasu lya uyu muntu pa kuti akayesangula abena Germany? Te kuti cicitike! Uyu muntu mubi sana.”

Pa mulandu wa kwafwa kwa kwa Yehova no kwa bamunyinane bambi, bambikile pe bumba lya bantu ababomfeshe ipasu limo kabili nalisangilwe kwi bungano ilishaiwamina. Abasangilweko bafikile ku cipendo ca pa muulu ukucila 150,000 kabili naliimwenene fye ne mwine ukuti umupashi wa kwa Yehova e waletungulula no kwikatanya ulu lupwa lwa ku mupashi ulwa mwi sonde lyonse. Mu kuya kwa nshita, nalitashishe ukucila na po ifyo bumunyina bwa ku mupashi bwacindama.

Umukashi wandi uwatemwikwa kabili cibusa wandi uwa citetekelo afwile mu 1977. Nalyeseshe na maka ukukusha umwana wandi ukulingana na mafunde ya mu Baibolo, lelo nshabombele neka uyu mulimo. Na kabili, bamunyinane ba ku mupashi balingafwile. Nkalatasha fye lyonse pa fyo bamunyinane bangafwile muli ilya nshita yayafya. Aba bwananyina bamo bakuukiile fye na mu ng’anda yesu pa kashita pa kuti fye basakamane umwana wandi. Nshakatale ndaba ukutemwa kwabo ukwa kuipeelesha.—Yohane 13:34, 35.

Agape alikulile kabili aupilwe kuli munyina, Elias. Bakwata abana bane kabili bonse baba mu cine. Mu myaka ya nomba line, nalilwalapo ulupuma imiku ne miku kabili nshakwata ubumi ubutuntulu. Umwana wandi no lupwa lwakwe balansakamana bwino sana. Te mulandu no kuti ndalwalilila, ncili nalikwata imilandu iingi iya kubela uwa nsansa. Ndebukisha inshita lintu mu Thessalonica mwali fye bamunyina mupepi na 100, ilyo balelongana mu bumfisolo mu mayanda yabo. Pali lelo mwaba baNte abapimpa mupepi na 5,000. (Esaya 60:22) Pa kulongana kukalamba, bamunyina abacaice balesa kuli ine no kunjipusha abati: “Bushe muleibukisha ilyo mwaleleta bamagazini ku ng’anda ku mwesu?” Nangula abafyashi babo limbi tabalebelenga bamagazini nalebatwalila, abana babo balebelenga, kabili balilundulwike lwa ku mupashi!

Nga namona ifyo ukuteyanya kwa kwa Yehova kwakula, ndayumfwa ukuti nalicitile fye bwino ukushipikisha amafya yonse. Lyonse ndeba abeshikulu bandi na baice bambi ukuti, bafwile ukwibukisha Shibo wa ku muulu ilyo bacili abaice, kabili takatale abalekelesha. (Lukala Milandu 12:1) Yehova alifishishepo amashiwi yakwe kuli ine aya kuba, “shibo wa nshiwa.” (Amalumbo 68:5) Nangu ca kuti ilyo nali umwaice nali umwana wa nshiwa uwalekeleshiwa, nalisukile nasanga Tata uwa kunsakamana!

[Icikope pe bula 22]

Nalebomba umulimo wa kwipika mu cifungo ca Drama

[Icikope pe bula 23]

Ine na Katina pa bushiku bwa bwinga bwesu, mu 1959

[Icikope pe bula 23]

Ukulonganina mu mpanga mupepi na Thessalonica, ku kupwa kwa ba 1960

[Icikope pe bula 24]

Pamo no mwana wesu, mu 1967