Icingaafwa Ulupwa Icine Cine
“Ca cine ukusoso kuti mu Amerika ulupwa luli mu bwafya. E fyo twingasosa nga twamona ifipendo fya kulekana, impendwa ya bana ba kupula, [ne] milandu ya buluku ku bana na ku baupana.”
AYA mashiwi ayalandilwe na Tom Brokaw, uubelenga ilyashi lya pa televishoni ku United States, yalangilila ifyo cili na mu fyalo ifingi. Cinshi ubu bwafya bulelangilila?
Mu nshila ishingi ulupwa e pashintilila abantunse bonse. Ulupwa nga luli mu bwafya, ninshi abantunse na bo ni nkupilwa kumo. Kabili, ulupwa e lutungilila abana lwa mu nkuntu no kubaafwa mu fya ndalama. Ulupwa e lusambilisha abana ifintu ifyacindama nga nshi mu bumi. Ulupwa nga luli mu bwafya, ninshi cinshi abana balesambilila? Ni kwi bengasanga umutelelwe? Bushe bakaba shani nga bakula?
Bushe kwaliba icingaafwa ulupwa muli ino nshita ya bwafya? Ee. Lesa umwine e wapangile ulupwa. (Ukutendeka 1:27, 28) Kabili mu Cebo cakwe, Baibolo, alipayanishisha ulupwa ubutungulushi bwakatama. (Abena Kolose 3:18-21) Ca cine, tatwingaalula abantunse bonse, lelo fwe bene kuti twabomfya ukufunda kwa Baibolo mu lupwa lwesu lwine. Twalamwebako bamo ababomfeshe ukufunda kwa Baibolo ne fyo bamwenenemo.
Ukucincintila Ukulekana
Mu fyalo fyafulilako hafu wa fyupo fyonse ifibako filapwa. Ukukanaumfwana e kulenga! Nalyo line abengi nga baba abashimbe ilyo icupo cabo capwa, balakusha bwino abana. Lelo icinabwingi cabo kuti basumino kuti caliwamapo lintu abaupana bakalulula amafya yabo no kwikala capamo.
Pa cishi ca Solomon Island, icupo ca bamo capene cibongoloke. Umulume, uwali umwana wa mfumu, ali uwa lukaakala kabili uwa misango yabipa. Umukashi wakwe aliculile nga nshi ica kuti afwaile ukuipaya. Lyene, umulume alisumine ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Asambilile ukuti onse uufwaya ukutemuna Lesa afwile ukwishiba icabipa no ‘kupato bubi.’ (Ilumbo 97:10) Ico cisanshamo ukupate fintu pamo ngo bufi, ukwiba, ulukaakala, na bucakolwa. Alikonkele uku kufunda kabili mu kwangufyanya asukile aleka imisango yakwe iyabipa no lukaakala. Umukashi alipapile lintu umulume ayalwike, ica kuti ne cupo cabo caliwaminako apakalamba, pa mulandu wa Cebo ca kwa Lesa.
Mu South Africa umwanakashi uuli ni Nte ya kwa Yehova aumfwile ukuti uwamwingishe incito no mulume wakwe balepanga ukulekana. Ulya Nte ashimikile umwine wa ncito pa fyo Lesa amona icupo kabili amulangishe icitabo ica mutwe wa kuti Icaba Inkaama ku Nsansa sha Lupwa. Ici citabo, icasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova cilondolola ifishinte fya Baibolo ifingabomba mu cupo, kabili cikomaila pa fyo Baibolo ingaafwa abaupana ukukalulula amafya. Umwine wa ncito pamo no mulume wakwe babelengele ici citabo no kutukuta ukubomfya ukufunda kwa Baibolo ukwabamo. E ico, tabalekene. Kabili ukubomfya ifishinte fya Baibolo kwalipuswishe icupo na cimbi.
Abaupana Abapepa Ukwapusana
Ni shani pa lwa fyupo umo abaupana bapepa ukwapusana? Baibolo ifunda Abena Kristu ukuupila “muli Shikulu epela.” (1 Abena Korinti 7:39) Nangu cibe fyo, limo limo umulume nelyo umukashi kuti atendeka ukupepa kumbi. Nga cabe fyo, bushe balingile ukulekana? Awe iyo.
Mu Botswana umwanakashi umo pali nomba line uwasangwike Inte ya kwa Yehova balimwipwishe ifyo imipepele yakwe iipya yamwalwile. Aebele umulume ukumwasukilako, na o umulume atile: “Ukutula apo umukashi wandi asangukila Inte ya kwa Yehova, nalimono kuti alyaluka sana. Nomba alishangila ukucila fintu ali kale. Alikwete amaka no mukoosha ifyalengele ukuti aleke fwaka iyo nafilwa ukuleka. Nomba umukashi wandi alikwatisha icitemwiko ku bana bandi na kuli ine, ukusanshako fye na bantu bambi. Aba uwashishimisha nga nshi, maka maka ku bana. Nalimono kuti alitemwa ukuya mu butumikishi bwakwe ku kwafwilisha bambi ukuwamyako imikalile yabo. Na ine wine nimona ukuti nalyaluka kabili nalishibo kuti e walenga.” Mwandi ifishinte fya Baibolo fyalyambukile ici cupo! Abengi abashili baNte balanda fimo fine pa lwa bena mwabo baNte.
Lintu Wishi Alekelesha Umulimo Wakwe
Ukubishanya kwa kwa wishi na bana bakwe e cikalamba icikosha ulupwa. Umutumwa Paulo afundile ati: “Mwe bashibo, mwilenga abana benu ukufulwa; lelo mubalele mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.” (Abena Efese 6:4) E mulandu wine, icipande ca muli magazini wa The Wilson Quarterly calandile ukuti bashibo abalekelesho mulimo wabo e balenga amafya ayengi. Ici cipande calandile ukuti: “Ukufuma 1960 ukufika 1990, impendwa ya bana abashikala na bawishi ababafyala yalingilishiweko imiku ibili . . . Bashibo ukukanatungulula abana babo e cikalamba icalenga amafya ayakalamba ayaletebelela abena Amerika.”
Bushe e mu kuti abana abalekeleshiwa kuli bashibo tabakatunguluke? Awe te fyo. Kemba wa malumbo uwa kale atile: “Ilyo tata na mayo bandekelesha, e lyo Yehova ambuula.” (Ilumbo 27:10) Ifi e fyacitikile kalume umo wa myaka 9 ku Thailand. Banyina bafwile ilyo ali umucece, kabili bawishi, pantu tabalemufwaya, bamushile kuli banakulu. Ukuyumfwa uwalekeleshiwa kwalengele uyu kalume abe uwatalama kabili umunkalwe. Nangu fye ni banakulu alebatiinya. Bakabila ba mbila nsuma babili aba nshita yonse aba Nte sha kwa Yehova balemumona lyonse naiminina ku nse ya Ng’anda ya Bufumu, e ico bushiku bumo bamusendele ku mwabo.
Bamwebele pa lwa kwa Lesa—ukuti Wene, ni wishi uwatemwa abana bakwe. Na kabili bashimike pa lwa Paradise wa pe sonde untu Lesa alaya abantunse aba busumino. (Ukusokolola 21:3, 4) Uyu kalume alitemwa icibi, ica kuti cila bushiku alebwelelako ku kusambilila na fimbi. BaNte bamwebele ukuti nga ca kuti alefwaisho kuti Lesa abe Wishi lyene alekabila ukuleko bunkalwe. Aya mashiwi yomfwana na fintu Paulo aebele abena Roma ati: “Mube aba mutende ku bantu bonse nga caba mu maka yenu.” (Abena Roma 12:18) Kabili alekabila ukuteeteesa banakulu. (1 Timote 5:1, 2) Mu kwangufyanya, atendeke ukubomfya ifishinte fya Baibolo—ukwabulo kutwishika atendeke ukumfwana na banakulu. (Abena Galatia 5:22, 23) Abena mupalamano balitemenwe lintu bamwene ifyo uyu kalume ayalwike ica kuti na bo balefwaya abana babo balesambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova!
Umutima wa Mutende
Umutumwa Paulo alembeele Abena Kolose ukuti: “Fwalilenipo no kutemwa, e kukakila fyonse pamo mu kwitabana. No mutende wa kwa Kristu muleke uteke mu mitima yenu.” (Abena Kolose 3:14, 15) Umutima wa mutende no kutemwa kwa cine cine e fikakila ulupwa pamo. Kabili kuti fyapwisha ukukanaumfwana mu lupwa ukwa pa nshita ntali. Rukia, uwa ku Albania, talesoshanya na ndume yakwe pa myaka 17 pa mulandu wa kupusana mu lupwa. Ilyo asambilile Baibolo ne Nte sha kwa Yehova, asambilile ukuti umubomfi wa kwa Lesa afwile ukuba no mutende kuli bambi. “Afwaye umutende no kuukonkelela.”—1 Petro 3:11.
Rukia alikutulwike ukuti alekabila ukucito mutende na ndume yakwe. Apepele bushiku bonse, kabili ulucelo lwakonkelepo, ninshi umutima wakwe ulekunta, aile ku ng’anda ya kwa ndume yakwe. Umwanasenge wakwe e waiswile iciibi no kwipusha mu kupapa ati: “Bushe cinshi mulefwaya kuno?” Mu kutekanya Rukia amwebele ukuti alefwaya ukumona ndume yakwe, pa kuti bawikishanye. Mulandu nshi? Pantu nomba alikutulwike ukuti kwali e kufwaya kwa kwa Lesa. Ndume yakwe alisumine, ica kuti balikumbatene no kuponye filamba fya buseko lintu bawikishenye—e ico ifishinte fya Baibolo fyalengele ulu lupwa ukuwikishanya.
Ukubishanya Kubi
Icitabo ca The 7 Habits of Highly Effective Families (Imibele 7 iya Ndupwa Shatunguluka) citila: “Ilelo, cila bushiku umwana umo atamba televishoni pa maawala 7. Lintu alepwisha isukulu lya ku praimari ninshi alitamba imisoka ukucila pali 8,000 no lukaakala 100,000.” Bushe umwana uutamba ifya musango yo aba shani? “Incenshi” tashisuminishanya pa lwa ico, lelo Baibolo mu kukosa ilasoka pa lwa kubishanya kubi. Ku ca kumwenako, itila: “Uucito bunabo ku bawelewele akacula.” (Amapinda 13:20) Na kabili isoso kuti: “Ukubishanya kubi konaule mibele isuma.” (1 Abena Korinti 15:33) Imikalile ya lupwa kuti yawaminako nga ca kuti mano mano twakonka ici cishinte ica kukanabishanya na babipa nelyo ukukanatamba amaprogramu yabipa pa televishoni.
Nyina umo ku Luxembourg alesambilila Baibolo ne Nte ya kwa Yehova. Bushiku bumo aebele Nte ukuti icungulo bushiku bamwane abakashana uwa myaka 7 no wa myaka 8 balakansana icibi no kucito lubuli. Ulya Nte amwipwishe ifyo abakashana bacita icungulo bushiku. Nyina ayaswike ukuti nga alewamya ku kicini abana batemwa ukutamba televishoni. Maprogramu nshi batamba? Ulya nyina ayaswike ati: “Ya tulubi.” Lintu umutandashi wakwe amwebele ukuti amaprogramu ya musango yo ilingi line ya lukaakala, nyina wa bakashana alandile ukuti akalaceeceeta ifyo batamba.
Ubushiku bwakonkelepo, ulya nyina ashimike ukuti alipeshiwe amano lintu amwene amaprogramu ya tulubi abana bakwe baletamba. Mwali fishimweshimwe ifyakaluka ifyalefuma mu lwelele no konaula icili conse icaleficilinganya. Alondolwelele abana bakwe abakashana ukuti Yehova alipato lukaakala kabili alafulwa nga tuletamba ubunkalwe bwa musango yo. (Ilumbo 11:5) Apantu aba bakashana balefwaya ukutemuna Yehova, balisumine ukulalenga ifya kulenga ukucila ukutamba televishoni. Mu kwangufyanya, balilekele ulubuli, ica kuti imikalile ya lupwa yaliwaminako.
Ifi fya kumwenako finono filangililo kuti ukubomfye fishinte fya Baibolo kulawamyako imikalile ya lupwa. Ukufunda kwa Baibolo kulanda pa mibele fye yonse. Kwaba ukwa cine kabili kulaalula abantu apakalamba. (AbaHebere 4:12) Lintu abantu basambilila Baibolo no kutukuta ukubomfya ifyo ilanda, indupwa shilakoshiwa, abantu balawaminako, ne filubo filacincintilwa. Nangu fye nga ni umo mu lupwa uulekonka ukufunda kwa kwa Lesa, ifintu filawaminako. Ee, mu mikalile yesu yonse, tulingile ukumona Icebo ca kwa Lesa nga fintu kemba wa malumbo acimwene uwalembele ukuti: “Icebo cenu ni nyali ku makasa yandi, kabili lubuuto ku nshila yandi.”—Ilumbo 119:105.
[Icikope pe bula 5]
Amafya mu lupwa yalikalululwa ukupitila mu kubomfya ifishinte fya Baibolo