Bushe Mulekalako Capamo no Lupwa Lwenu?

IMYAKA imo iyapitapo, umutwe wa lyashi uwaleti, “Bashibo Abena Japan Balitemwikwa ku Bana—Nangu Cingati Balaba Abapamfiwa ku Ncito Kabili Tabekala pa Mayanda na Bana,” walimoneke mu nyunshipepala ya Mainichi Shimbun. Ici cipande calandile ukuti amapesenti mupepi na 88 aya bana abena Japan abo baipwishe mu kufwailisha, batile balefwaya bakasunge bashibo nga bakota. Lelo mu nyunshipepala imo ine, nomba mu ciNgeleshi, ilyashi limo line lyalimoneke, lelo lyakwete umutwe umbi, uwa kuti, “Bashibo Nabalekelesha Abana.” Inyunshipepala ya ciNgeleshi yena yakomaile pa cishinka cimbi ica muli kulya kwine kufwailisha: Yatile ubushiku bwa milimo ubuli bonse bashibo abena Japan baleikala na bana pa maminiti fye 36. Bashibo abena West Germany bena baleikala na bana pa maminiti 44, kabili abena United States, baleikala na bana pa maminiti 56.

Te bashibo fye abashikala na bana pa mayanda. Banyina abafuma pa mayanda ukuya ku sha ncito nabafula. Ku ca kumwenako, abafyashi abashimbe abengi balabomba pa kuti bengasunga ulupwa. E mulandu wine inshita ilecepela icine cine iyo bashibo na banyina baleikalako capamo na bana.

Mu kufwailisha kwa mu 1997, ilyo baipwishe abapungwe 12,000 abena Amerika, basangile ukuti abana abekalako capamo na bafyashi, te lingi bacula ku kukanshika kwa nkuntu, te lingi batontonkanya pa kuipaya, te lingi baba no lukaakala, kabili te lingi babomfya imiti ikola. Incenshi imo iyabombeleko umulimo wa kufwailisha kukalamba na yo yatile: “Abana te kuti batemwane icine cine na bafyashi, kano baleikalako na bo capamo no kulanda na bo.” Mufwile ukwangwako ku kwikalako capamo na bana no kulanshanya na bo.

Ubwafya bwa Kukanalanshanya

Ulupwa maka maka ulo abana tabalanshanya sana na bafyashi ni lulya ulwa kuti umufyashi abombela kumbi ukutali. Lelo te kubombela fye kumbi ukulenga ukukanalanshanya. Nangu cingati abafyashi bamo bekala pa mayanda, baya ku ncito ninshi abana tabalabuuka kabili babwela ninshi abana nabalaala. Pa kupyanikishapo inshita baba ku ncito, abafyashi bamo balekalako na bana pa mpela ya mulungu nelyo pa nshiku sha mwikalwe. Abene batila “e nshita ine ine” iyo baba capamo na bana.

Lelo, bushe inshita bashibapo kuti baipyanikishapo akashita kanono ako babapo? Kasapika Laurence Steinberg ayasuka ukuti: “Ilingi line abana abekala sana na bafyashi, balaba bwino ukucila abashicite co. Cilamoneka ukwafya nga nshi ukupyanikishapo inshita imbi. Ukukwata inshita ine ine kwalikatamikwa icine cine.” Ifi fine e fimona no mwanakashi umwina Burma. Umulume wakwe—uubombesha kwati mwina Japan—cila bushiku abwela 01:00 hrs nelyo 02:00 hrs ukufuma ku ncito. Umukashi atila, nangu cingati alekala na bana pa mpela ya mulungu, “ukuba pa ng’anda pa Cibelushi na pa Mulungu takufuutapo icishinka ca kuti tabapo inshiku shonse ishashala. . . . Bushe kuti mwaikale nsala ukufuma pali Cimo ukufika pali Cisano, mwasunga ifya kulya fyonse ukwisafilya pa Cibelushi na pa Mulungu?”

Ukubombesha Kulakabilwa

Mufwile ukubombeshe cine cine pa kusungilila ukulanshanya bwino mu lupwa. Ukufwaya umwa kuliila no kusunga ulupwa filalenga bashibo nelyo banyina ababomba ukufilwa ukwikalako ne ndupwa shabo. Abengi ababombela ukutali balalanshanya pali balamya libili libili nelyo mu makalata. Lelo te mulandu bali pa ng’anda nelyo iyo, ukubombesha kulakabilwa pa kusungilila ukulanshanya kusuma mu lupwa.

Abafyashi aba muleele wa kulanshanya no lupwa lwabo, abafilwa fye no kuliila pamo no lupwa, ifibacitikila filabipa nga nshi. Wishi umo uushaleikalako no lupwa lwakwe pa ng’anda kabili taalelya nalo calimubipiile nga nshi. Umwana wakwe umwaume abele uwa lubuli, e lyo umukashana balimwikete aleiba mwi tuuka. Cilya wishi aleipekanya ukuya mu kuteya golf pa Mulungu ulucelo, umwana mwaume aotweke ati: “Bushe bamayo e bafyashi beka baba muno mu ng’anda?” Umulumendo ailishenye ukuti: “Bamayo bapingula fye beka ifya pano ng’anda. Imwe tata tamu. . . . ”

Aya mashiwi yalengele wishi ukulanguluka. Lyena apingwilepo ukuti pa kubala, akalalya ica kulya ca lucelo capamo no lupwa. Pa kutendeka alelya fye na bena mwakwe. Mu kuya kwa nshiku, abana na bo batendeke ukuilundako, kabili batendeke ukulanshanya nga nshi no lupwa pa kulya. No mulalilo wine basukile batendeka ukuliila pamo. Kanshi uyu wishi nomba alebombesha ukwafwa abana ukukanaba icibebebe.

Ukwafwa Ukufuma mu Cebo ca kwa Lesa

Baibolo ikoselesha abafyashi ukusangako inshita ya kulanshanya na bana. Ukupitila muli kasesema Mose abena Israele bakambishiwe ukuti: “Umfweni, mwe bena Israele, Yehova Lesa wesu Yehova umo wine: na imwe muletemwa Yehova Lesa wenu imitima yenu yonse, ne myeo yenu yonse, na ku maka yenu yonse. Ifyebo ifi, ifyo ndemweba lelo, fibe mu mitima yenu: kabili mulefundisha abana benu no mukoosha, mulefisosa na pa kwikala mu mayanda yenu na pa kwenda mu nshila, kabili pa kulaala na pa kubuuka.” (Amalango 6:4-7) Cine cine fwe bafyashi tufwile twabombelapo pali uyu mulandu, ukwikalako capamo no lupwa lwesu nga tulefwaya ukufundisha abana icebo ca kwa Lesa.

Ico mwingatemwa ukumfwa ca kuti muli kulya kufwailisha tulandilepo ukwaliko mu 1997, ilyo baipwishe abapungwe ba ku Amerika 12,000, “mupepi na mapesenti 88 abatile balapepa, bamona fye ukuti amapepo yalacingilila.” Abena Kristu ba cine balishiba ukuti ukusambilila Baibolo pa ng’anda kulacingilila abana ku fintu ifili nga ukubomfya imiti ikola, ukukanshika kwa nkuntu, ukuipaya, ulukaakala, na mafya yambi.

Abafyashi bamo batila calyafya nga nshi ukusangako inshita ya kwikala capamo no lupwa. Maka maka banyina abashimbe, abafwaisha ukwikalako capamo na bana, lelo balafilwa pantu bafwile ukuya ku sha ncito. Kuti babombesha shani ukusangako akashita ka kubako capamo no lupwa? Baibolo ikoselesha ukuti: “Sunga amano no bupanda, wileka fifume ku menso yobe.” (Amapinda 3:21) Abafyashi kuti babomfya ‘ubupanda’ ku kusangako inshita ya kuba capamo no lupwa. Mu nshila nshi?

Nga ni mwe banyina ababomba kabili mulanaka icibi pa kwinuka ku ncito, ni shani nga mwaita abana ku kwipikila na bo capamo? Inshita mulebombela pamo ikaba iisuma ku kulundulula bucibusa. Pa kutendeka fye, ukwipikila pamo na bana napamo kuti kwalenga ukukanapwisha bwangu. Lelo bwangu bwangu, mukamona ukuti mukalaipakisha ne nshita ikalashalako.

Napamo ni mwe bawishi kabili mulaba ne fya kucita ifishaifulila pa mpela ya mulungu. Esheniko ukubombela pamo na bana imilimo imo imo. Cilya mulebombela capamo na bana, kuti mulelanshanya uku ninshi mulebasambilisha ne ncito. Ukukonkomesha kwa mu Baibolo ukwa kufundisha abana icebo ca kwa Lesa kumukoselesha ukulanda na bana ‘pa kwikala mu mayanda yenu, na pa kwenda mu nshila,’ kanshi ni nshita fye yonse. Nga mulelanshanya na bana ilyo mulebombela capamo, ninshi mulebomfya “amano.”

Mwaliba ifilambu fya muyayaya mu kwikalako capamo no lupwa lwenu. Ipinda lya mu Baibolo litila: “Ku bafundikana kwaba amano.” (Amapinda 13:10) Nga mulesangako inshita sha kulanshanya no lupwa lwenu, mukabasambilisha amano yasuma aya kubomfya mu mafya bashomboka na yo cila bushiku. Ubutungulushi mulebapeela ilelo bukamupususha ku konaule nshita na ku kubombomana kushaikulila ukwingesa ku ntanshi. Na cimbi, ubutungulushi bukaleta insansa kuli imwe na ku bana. Pa kubatungulula muli yo nshila, mufwile ukutapa amano ayengi nga nshi ayaba mu cishima, Icebo ca kwa Lesa, Baibolo. Yabomfyeni ukufundilako abana no kutungulwilako ulupwa lwenu.—Amalumbo 119:105.

[Icikope pe bula 4]

Abana abekalako capamo na bafyashi, te lingi bacula ku kukanshika kwa nkuntu

[Icikope pe bula 5]

Ukulanshanya kusuma kuleta ifilambu ifisuma nga nshi mu bumi bwa lupwa

[Icikope pe bula 6]

Cilya mulebombela capamo no mwana, kuti mulelanshanya uku ninshi mulemusambilisha ne ncito