Cinshi Icine Cine Twaishiba Pa lwa Nshita ne Ciyayaya?
ENCYCLOPEDIA imo itila: “Inshita imoneka ukuba cimo ica fintu fyacilapo ukupelenganya ku muntunse.” Ca cine, tatwingalondolola inshita mu mashiwi yaanguka. Kuti twatila fye inshita “ilapita,” “ilenda,” “ilapupuka,” nangu kuti twatila fwe bene tulasela mu “kupita kwa nshita.” Lelo icine cine tatwishiba ico tulelandapo.
Inshita yalilondololwa pamo nge “ntamfu pa kati ka fintu fibili ificitike.” Lelo, twaishibo kuti inshita tayendela pamo ne ficitika; imoneka kwati ilatwalilila nangu kucitike icintu nelyo iyo. Umo uwa mano ya buntunse atungo kuti takwaba inshita, yaba cintu ca kwelenganya fye. Bushe icintu apashintilila ifyo tucita kuti caba ica kwelenganya fye?
Fintu Baibolo Ilanda pa lwa Nshita
Baibolo tailondolola inshita, icitubululo kuti napamo te ca muntunse ukumfwikisha bwino inshita. Yaba ngo lwelele ulwaya iciyeyeye, ulo tushingomfwikisha. Ukwabulo kutwishika, inshita ni cimo ica fintu ifyo Lesa fye eka e wingomfwikisha bwino, pantu eka fye ‘e wafumo muyayaya no kuyo muyayaya.’—Amalumbo 90:2.
Nangu cingati Baibolo tailondolola inshita, ilanda ulwa nshita nge cintu ica cine cine. Ica kubalilapo, Baibolo itwebo ukuti Lesa alengele “ifya kubuutusha” e kutila, akasuba, umweshi, ne ntanda nge fya kupiminako inshita, ku kube “fiishibilo ifya kulinge nshite shalingwa, inshiku ne myaka.” Ifingi ifyalembwa mu Baibolo fyalishibikwa inshita fyacitikilepo. (Ukutendeka 1:14; 5:3-32; 7:11, 12; 11:10-32; Ukufuma 12:40, 41) Na kabili Baibolo ilanda ulwa nshita nge cintu tulingile ukulabomfya bwino pa kuti twinganonke paalo lya kwa Lesa ilya nshita ya ciyayaya, e kutila, isubilo lya kwikala kuli pe na pe.—Abena Efese 5:15, 16.
Bushe ca Mano Ukusumina mu Mweo wa Muyayaya?
Nga fintu kupelenganya ukwesha ukumfwikisha fintu inshita yaba icine cine, e fyo ne mfundo ya mweo wa muyayaya nelyo iya kwikala kuli pe na pe ipelenganya abengi. Cimo icalenga ca kuti nga twatontonkanya pa lwa nshita, tutontonkanya fye pa kufyalwa, ukukula, ukukota, no kufwa. E mulandu wine, twampanishisha inshita no kukota. Abengi bamona kwati ukutontonkanya ifyapusanako kulapilika fintu baishiba pa lwa nshita. Kuti baipusha abati: ‘Mulandu nshi abantunse bengapusanina ne fibumbwa fimbi ifya mweo ukulosha ku mulandu wa kukota?’
Abapelulula muli iyi nshila ilingi balalaba icishinka ca kuti na kale fye abantunse balipusana sana ne fibumbwa fimbi ifyashala. Ku ca kumwenako, inama tashakwata amano abantunse bakwata. Nangu kwaba ukutunganya kwa kuti kuti shacitako na fimbi, inama tashingacite fyacila pa mano ya cifyalilwa shakwata. Tashakwata ifya bupe fya butukushi nangu amaka ya kutemwa no kutasha ifyo abantunse bakwata. Nga ca kuti abantunse balipeelwa iyi mibele iingi na maka ifilenga ubumi bwabo ukulondoloka, mulandu nshi ubumi bwabo bushingakwatila inshita yatantalila?
Lubali lumbi, bushe tacili ca kusungusha ukuti imiti, iishitontonkanya, limo limo ilekala imyaka iingi sana, ilintu abantunse abalamuka kuti baikala fye imyaka nalimo 70 ukufika 80? Bushe te ca kupapusha ukuti bafulwe abashakwata maka ya kupange fintu nelyo aya butukushi, kuti baikala imyaka ukucila 200, ilintu abantunse abakwata aya maka bena tabafisha ne myaka 100?
Nangu cingati umuntunse tengomfwikisha bwino inshita ne ciyayaya, ubulayo bwa mweo wa muyayaya bucili lisubilo lyashimpwa pali Baibolo. Mu Baibolo, amashiwi “umweo wa muyayaya” yabamo mupepi ne miku 40. Lelo nga ca kuti imifwaile ya kwa Lesa ya kuti abantunse bekale kuli pe na pe, mulandu nshi iyi mifwaile ishafikilishiwa palya ponse? Ici cipusho calalandwapo mu cipande cikonkelepo.