Ukufwailisha Ukusobela Ukwingacetekelwa
LINTU fye imfumu ya ku Makedonia iyaishileishibikwa nga Alexander Mukalamba yatendeke ukuteka mu 336 B.C.E., yaile ku lufuba lwa ku Delphi, mu cifulo cabela pa kati ka Greece. Yalefwaisho kuti ikacimfye icalo ca pali ilya nshita. Lelo yalefwaisha imilungu ukumulaya ukuti ubuyo bwakwe ubukalamba bwali no kufishiwapo. Cishimikwo kuti pa bushiku yaile ku Delphi, tayasuminishiwe ukumona kabuka. Apantu alikeene ukubwelelamo ukwabula icasuko, Alexander apamfishe namapepo no kumupatikisha ukusobela. Namapepo apundile mu bukali ati: “We mulumendo tawingacimfiwa!” Iyi mfumu iilumendo yamwene ayo mashiwi ngo lubuko lusuma ulwa kumulaya ukucimfya mu bulwi.
Lelo, Alexander abebeta ukusesema ukusangwa mwi buuku lya Daniele ilya mu Baibolo, nga alishibe bwino ifyali no kutumbuka mu bulwi bwakwe. Mu kulungika kwa cipesha amano uku kusesema kwasobele pa fyo ali no kucimfya mu kwangufyanya. Icishilano citila Alexander aishilekwatako ishuko lya kumonako fintu Daniele alembele pa lwa wene. Ukulingana na kalemba wa lyashi lya kale umuYuda Josephus, lintu iyi mfumu ya ku Makedonia yaingile mu Yerusalemu, bailangile ukusesema kwa kwa Daniele—napamo icipandwa 8 ica ilyo buuku. (Daniele 8:5-8, 20, 21) Cishimikwo kuti, ici calengele uyu musumba ukukanaonaulwa ku milalo ya kwa Alexander.
Ukukabila kwa Cifyalilwa
Umuntu onse abe ni mfumu nelyo umupabi, uwa pa kale nelyo uwa muno nshiku, alakabila ukumfwa ukusobela ukwingacetekelwa ukukuma ku fya ku ntanshi. Pamo nge fibumbwa fya mucetekanya, fwe bantunse tulafwailisha ifya kale, twalibukila ifintu fya ndakai, kabili maka maka twalyangwako ku fintu fya ku ntanshi. Ipinda lya bena China mu kulinga litila, “Uwingamwena libela ifikacitika pa numa ya nshiku shitatu kuti aba umukankaala pa myaka iingi.”
Mu myaka yonse iyapita, imintapendwa ya bantu balyesha ukufwailisha ifya ku ntanshi ukupitila mu kwipusha imilungu yabo. Ku ca kumwenako abaGriki ba pa kale balikwete imfuba shafulilako, pamo nga shilya isha ku Delphi, Delos, na Dodona, kuntu baleya mu kubuka ku milungu yabo pa fya mapolitiki nelyo ifya bulwi ukusanshako ne milandu ya pa lwabo pamo nge nyendo, ifyupo, na bana. Imfumu na bamushika ba bulwi ukusanshako fye ne mikowa yonse ne fitungu balelomba ubutungulushi ku mipashi ukupitila muli ishi mbuko.
Ukulingana na profesa umo, nomba kwaliba “utubungwe utwingi utwaipeelesha ku kufwailisha ifya ku ntanshi.” Lelo, abengi balisalapo ukusuula Baibolo iyaba ni ntulo fye yeka iya kusesema kwalungika. Balisuulilila fye ukuti ukusesema kwa mu Baibolo kuti kwabamo ifyebo fintu bafwaya. Abasoma bamo balifika na ku kulando kuti ukusesema kwa mu Baibolo no kusobela kwa bakabuka ba pa kale fyalilingana. Kabili abatwishika aba muno nshiku batemwa ukulengulula ukusesema kwa mu Baibolo.
Tulemulaalika ukubebeta uyu mulandu mwe bene. Ukulinganya bwino bwino ukusesema kwa mu Baibolo ne mbuko sha bantunse kusokolola cinshi? Bushe kuti mwacetekelapo ukusesema kwa mu Baibolo ukucila imbuko sha pa kale? Kabili bushe kuti mwashintilila pa kusesema kwa mu Baibolo?
[Icikope pe bula 3]
Baibolo yasobele pa fyo Alexander ali no kucimfya mu kwangufyanya
[Abatusuminishe]
Cortesía del Museo del Prado, Madrid, Spain
[Icikope pe bula 4]
Alexander Mukalamba
[Abatusuminishe]
Musei Capitolini, Roma
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 4]
INKUPO: Titus na Alexandere Mukalamba: Musei Capitolini, Roma