Ubumi Bwabo
Ukulola mu Nshila ya kwa Yehova Kutupa Ubukose no Kwanga
NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA LUIGGI D. VALENTINO
Yehova atufunda ukuti: “Iyi e nshila, emo mwende.” (Esaya 30:21) Ukukonka uku kufunda ukufuma pantu nabatishiwe imyaka 60 iyapitapo e buyo bwandi. Abafyashi bandi abakuukile ukufuma ku Italy, no kuyaikala ku Cleveland, Ohio, mu U.S.A., mu 1921, e bambikile ubu buyo ukufuma fye ku bwaice. Kulya e ko twakulile ine, umukalamba wandi Mike, e lyo no mwaice wandi Lydia.
ABAFYASHI bandi bafwailishe imipepele yalekanalekana lelo balifuupwilwe no kuleka ukupepa. Bushiku bumo mu 1932, batata balekutika kuli programu wa pa redio mu lulimi lwa ciItalian. Abali muli programu ni Nte sha kwa Yehova, kabili batata balitemenwe ifyo baumfwile. Balembele ku Bethel ukufwayako ifyebo na fimbi, kabili icakonkelepo Nte umo umwina Italy alitutandalile ukufuma ku maofeshi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova ayaba ku Brooklyn, New York. Pa numa ya kulanshanya kusuma uko bakwete mu nshita ya lucelo, abafyashi bandi balishininwe ukuti balisangile ukupepa kwa cine.
Batata na bamayo batampile ukusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu kabili baleitemenwa ukupokelela bakangalila benda mu ng’anda no kwikala na bo. Nangu ca kuti nali fye umulumendo, aba bakangalila benda balensenda mu mulimo wa kushimikila kabili balenenga ukulatontonkanya pa lwa kubombela Yehova inshita yonse. Umutandashi umo ali ni Carey W. Barber, ino nshita aba mwi Bumba Litungulula ilya Nte sha kwa Yehova. Tapakokwele, nalibatishiwe mu February 1941 ilyo nali ne myaka 14, kabili mu 1944, natendeke umulimo wa bupainiya mu Cleveland. Mike na Lydia nabo bene batendeke ukupokelela icine ca mu Baibolo. Mike abombele Yehova ukufika na ku mfwa, Lydia na o abombele pamo no mulume wakwe, Harold Weidner, pa myaka 28 mu butumikishi bwa kwenda. Ndakai, babomba ubutumikishi bwaibela ubwa nshita yonse.
Ukuba mu Cifungo Kwakosha Ukusalapo Kwandi Ukwa Kutwalilila
Ku kutendeka kwa 1945, bantwele mu cifungo ca Chillicothe Federal Prison ku Ohio pa mulandu wa kuti kampingu wandi uwasambilishiwa na Baibolo anengele ukucita icaba pali Esaya 2:4, apalanda ulwa kufula impanga ukuba ifya kuliminako umushili. Pa nshita imo, abalashi ba cifungo basuminishe baNte abafungwa ukukwata ifitabo filanda pali Baibolo ifya Nte sha kwa Yehova ifinono fye. Nalyo line, baNte bali mu cilonganino ca mupepi baleyafwilishako. Inshita shimo, baleleta impapulo ishinono isho balesha mu mabala yali mupepi ne cifungo. E lyo ubushiku bwakonkapo ulucelo, ilyo abafungwa babatwala mu mabala, balesokota ishi mpapulo no kushisenda mu cifungo. Ilyo bamposele mu cifungo, balitusuminishe ukukwata impapulo ishingi. Nalyo line, nalisambilile icine cine ukucindamika ica kulya ca ku mupashi cintu Yehova atupekanishisha—isambililo ncili njibukisha lyonse nga napokelela Ulupungu lwa kwa Kalinda ulupya nangu Loleni!
Pa numa ya ico, twalesuminishiwa ukulongana mu cifungo, lelo abashali baNte tabasuminishiwe ukusangwako. Nalyo line, abalashi ba mu cifungo na bafungwa banensu bamo balesangwako mu bumfisolo, kabili abanono balipokelele fye ne cine. (Imilimo 16:30-34) Ukutandala kwa kwa Munyina A. H. Macmillan kwaleba ukwa kupembesula icine cine. Lyonse aletweba pa nshita twalepoosa mu cifungo ukuti nangu cibe shani tayaleya fye mu menshi pantu yaletukansha ku kubombe milimo imbi ku ntanshi. Uyu munyina wacikalamba alimfikile pa mutima no kukosha ukusalapo kwandi ukwa kwenda mu nshila ya kwa Yehova.
Nakwata Umunandi
Lintu Inkondo ya Calo iya Cibili yapwile, balitukakwile mu cifungo, kabili nabukulwile bupainiya, e kuti ubutumikishi bwa nshita yonse. Lelo mu 1947 batata balifwile. Pa kwafwilisha ulupwa, natendeke incito ya ku mubili kabili naishilefikapo ukubomba umulimo wa budokota bwa kuciina abantu—ukwishiba uyu mulimo kwalingafwile kabili kwayafwile no mwina mwandi ukushishimisha imyaka nalimo 30 iyakonkelepo iyali iyayafya. Ala kabili, nati ntampe ukushimika ifya ku ntanshi. Lekeni imushimikileko pa lwa bena mwandi.
Bushiku bumo mu nshita ya cungulo mu 1949 ilyo nali mu Ng’anda ya Bufumu, foni yalililile. Naimishe foni no kumfwa ishiwi ilisuma liletila: “Ishina lyandi nine Christine Genchur. Ndi Nte ya kwa Yehova. Nakukile ku Cleveland ku kufwaye ncito, kabili kuti natemwa ukubombako imilimo ya mu cilonganino.” Ing’anda yesu iya Bufumu yali apataliko ukufuma uko uyu mukashana aleikala, lelo nalitemenwe ishiwi lyakwe, e co namulangile ifya kwenda ukwisa ku Ng’anda ya Bufumu no kumukoselesha ukusangwako pa Mulungu—ubu e bushiku nali no kulanda ilyashi lya pa cintubwingi. Pali ubu bushiku bwa pa Mulungu, nine nabalilepo ukufika pa Ng’anda ya Bufumu, lelo shamwenepo nkashi umweni. Pa kulanda ilyashi lyandi, naleceba ku mwinshi, lelo nshamwene nangu umo uwaingile. Ubushiku bwakonkelepo, nalimutumine foni, kabili anjebele ukuti ali talaishiba bwino umusebo upitamo babasi. E co naile mu kumumona pa kuti ningamulondolwela bwino ifya kwenda.
Naishileishiba pa lwa bafyashi bakwe abakuukile ku Czechoslovakia, ukuti batampile ukulabishanya na Abasambi ba Baibolo pa numa ya kubelenga akatabo akatila Where Are the Dead? (Abafwa Baba Kwi?) Abafyashi bakwe babatishiwe mu 1935. Mu 1938, bawishi kwa Christine babele umubomfi wa cilonganino (e kangalila wa kutangilila pali lelo) ica Nte sha kwa Yehova mu Clymer, Pennsylvania, mu U.S.A., kabili mu 1947, Christine alibatishiwe ilyo ali ne myaka 16. Tapapoosele inshita twalitemwana no yu nkashi uwayemba, uwatemenwe ifintu fya ku mupashi. Twaupene pa June 24, 1950, kabili ukufuma lilya Christine atwalilila ukuba umwina mwandi uwacetekelwa, lyonse fye uwaitemenwa ukutangisha Ubufumu ubwa kwa Lesa. Ndatasha kuli Yehova ukuti uyu mwina mwandi wa bunyinu alisumine ukuba pamo na ine.—Amapinda 31:10.
Icampapwishe
Pa November 1, 1951, bonse twatampile bupainiya. Pa numa ya myaka ibili, pe bungano lyaliko mu Toledo, Ohio, Munyina Hugo Riemer na Munyina Albert Schroeder balandile kwi bumba lya bapainiya abalefwaya umulimo wa bumishonari. Twali pali lilye bumba lya bapainiya. Twalikoseleshiwe ukutwalilila bupainiya mu Cleveland, lelo mu mweshi wakonkelepo, twapokelele icintu icatupapwishe—ubwite bwa kuyasangwa kwi kalasi lyalenga 23 ilye Isukulu lya Baibolo Ilya Gileadi Ilya Watchtower, ilyatendeke mu February 1954!
Ilyo twaleya na motoka ku Sukulu lya Gileadi, pali ilya nshita lyali ku South Lansing, New York, Christine ali wa mwenso sana ica kuti atwalilile ukunjeba fye ukuti, “Mwilabutusha!” Namwebele ukuti: “No kubutusha nshilebutusha, nga twanashako ukubutusha calaba nga fwe bashileenda.” Lelo, ilyo twafikile kuntu isukulu lyabelele, tatwali no mwenso kabili twalyumfwile bwino. Munyina Nathan Knorr alitupokelele bwino pamo nga basambi no kututandasha pa cifulo. Kabili atwebele ukukanaonaula amenshi na malaiti, akomaile pa kuti ilyo tulebomfya ifya Bufumu cisuma ukufibomfya bwino. Tatwalabako uku kufunda. Ne lelo line tulakukonka.
Ukuya ne Ndeke ku Rio
Pa nshita fye inono twalipwishishe isukulu lya Gileadi, kabili pa December 10, 1954, twaninine indeke mu musumba watalala uwa New York City, twalisansamwike pa lwa kuya ku cifulo ca mulimo icipya icakaba ica Rio de Janeiro, ku Brazil. Twaendele pamo na ba Peter na bena mwabo ba Billie Carrbello bamishonari banensu. Twali no kwenda amaawala 24, ukusanshamo no kutubilisha mu Puerto Rico, mu Venezuela, na mu Belém iyabela ku kapinda ka ku kuso aka Brazil. Lelo pa mulandu wa bwafya bwali kuli ingini ya ndeke, twaendele amaawala 36, ilyo twaloleshe pa nshi twamwene Rio de Janeiro. Ala uyu musumba walemoneka bwino! Amalaiti yalebeka kwati ni daimani ili pali kapeti yafiita, no lubuuto lwa mweshi lwalebengeshima pa menshi ya mu Guanabara Bay.
Bamo aba mu lupwa lwa Bethel baletulolela pa cibansa ca ndeke. Pa numa ya kutusengela, batutwele na motoka kwi ofeshi lya musambo, kabili ku ma 3 koloko ya ku maca, twaile mu kusendama. Pa numa ya maawala fye ayanono, indibu yalililile ukutucinkulako ukuti ubushiku bwa kutendeka umulimo wa bumishonari nabufika!
Ico Twayambilepo Ukusambilila
Bwangu bwangu fye twasambilile isambililo lyakatama. Twapoosele icungulo cimo pa ng’anda ya lupwa lumo ulwa Nte. Ilyo twalefwaya ukwenda ukubwekelamo kwi ofeshi lya musambo, shibweni alitukenye ati, “Te kuti mwende mu mfula,” kabili atukoseleshe ukuti tusendame. Nalisuulile ifyo anjebele, kabili mu kuseka natile: “Uko twafuma nako kwalibe imfula.” E fyo twafumineko no kuya.
Pa mulandu wa mpili ishashinguluka Rio, imfula ilaloka sana na menshi yalakonkoloka mu musumba, ilingi line ukulenga ilyeshi. Bwangu bwangu twalekubula mu menshi ayafikile mu makufi. Mupepi ne ofeshi lya musambo, imisebo yaiswilemo amenshi yalepita no mukuku kabili yafikile pa fifuba. Twafikile ku Bethel ninshi natubomba. Ubushiku bwakonkelepo, Christine taleumfwa bwino kabili alwele ubulwele bwa taifodi, ubwamupwishishe amaka pa nshita iitali. Apo twali bamishonari abapya, nga caliweme atumfwila ukufunda kwa baNte bali muli ici cifulo ico babeleshe.
Ifyo Twatendekelepo Ukucita mu Mulimo wa Bumishonari no wa Kwenda
Pa numa ya ubu bwafya bwaliko pa kutendeka, twatampile ubutumikishi bwesu ubwa mwi bala. Twalebelenga mu ciPortuguese pa kulanda kuli onse uo twalekumanya, kabili twalemoneka ukulunduluka na mu kulanda iciPortuguese. Umwine ng’anda umo ansontele umunwe no kweba Christine ukuti, “Ndeumfwa ifyo ulelanda, lelo nshileumfwa ifyo aba balelanda.” Umwine ng’anda na umbi atile kuli ine: “Ndeumfwa ifyo ulelanda lelo nshileumfwa ifyo umwina mobe alelanda.” Nalyo line, twalicankilwe ukupoka ukulembesha kwa Ulupungu lwa kwa Kalinda ukucila pali 100 mu milungu fye iinono iya kubalilapo. Na kuba, abengi abo twalesambilisha Baibolo babatishiwe mu mwaka wa kubalilapo ukuba mu Brazil, ici catulangilile fye ifyo umulimo wa bumishonari wali no kuba uwa kusandulula.
Pa kati ka myaka ya ba 1950, ifilonganino ifingi mu Brazil tafyaletandalilwa lyonse na bakangalila ba miputule pa mulandu wa kucepelwa kwa bamunyina bafikapo. E co nangu ca kuti nali ncili ndesambilila ululimi kabili nali nshilalandako ilyashi lya cintubwingi mu ciPortuguese, naebelwe ukubomba umulimo wa muputule mu São Paulo mu 1956.
Apo icilonganino ca kubalilapo twatandalile tacabalile acitandalilwapo na kangalila wa muputule pa myaka ibili, bonse balefwaisha ukukutika ilyashi lya cintubwingi. Pa kupekanya ili lyashi, naliputwile amaparagrafu ya fipande fya Ulupungu lwa kwa Kalinda mu ciPortuguese no kufikambatika pa mapepala. Pa bushiku bwa pa Mulungu, Ing’anda ya Bufumu yaliswile. Ico balifulile bamo baikele fye na pa cisebele, ilyo balelolela ukukutika ilyashi. Natendeke no kulanda ilyashi, nangu ntile ukulibelenga fye. Mu nshita mu nshita cilya nainamuna umutwe no kumona ibumba nalepapa ukumona ukuti tapali no walesunkana, nangu fye bana. Bonse batontele amenso pali ine. Natontonkenye ati: ‘Kanshi ningwamyako ukulanda iciPortuguese! Bonse aba balekutika.’ Imyaka imo pa numa, lintu natandalile cilya cilonganino na kabili, munyina uwaliko ilyo natandele umuku wa ntanshi atile: “Bushe muleibukisha ilyashi lya cintubwingi ilyo mwalandile? Tatwaumfwilepo nangu kamo.” Naliyebelele ukuti nangu nine wine nshalyumfwikishe lilye lyashi.
Mu mwaka wa kubalilapo ukubomba mu muputule, ilingi nalebelenga Sekaria 4:6. Amashiwi ayatila, ‘Te ku bulamba, kabili te ku maka, kano ku mupashi wandi,’ yalencinkulako ukuti umupashi wa kwa Yehova e walelenga umulimo wa Bufumu ukulunduluka. Kabili umulimo watwalilile ukulunduluka nelyo twali abapelebela.
Amafya na Mapuaalo Yantu Twakwete
Umulimo wa muputule wasanshishemo ukwenda impanga iitali ukusenda taipi, ifibokoshi umwali ifitabo, sutikesi no tufyola. Christine atontonkenyeko ukulabika ifipendo pa fipe fyesu pa kuti tafilelabwa pa kupatika pali basi umbi. Pa kufika ku cifulo cimbi caliseekele ukwenda amaawala 15 muli basi mu misebo iyabipa. Inshita shimo, umwenso waletwikata, ukucilisha lintu pa nshita imo ine babasi ukufuma ku ntunga shibili balepusana mupepi sana pa kuciluka kabulalo akashakosele. Na kabili twaleendela mwi shitima, mu bwato, na pali kabalwe.
Mu 1961 twatendeke ukubombela mu citungu, umo twaletandalila imiputule ukucila ukutandalila filonganino. Limo limo mu cungulo mu mulungu, twalelangisha amaslaidi ayapangwa no kuteyanya kwa kwa Yehova—lyonse twalelangisha pa cifulo cimbi. Ilingi line twalelanga bwangu icikope ca pali slaidi icalinga ku kufulunganya bashimapepo aba mu bwikashi, abaleesha ukutulesha ukulangisha amaslaidi. Mwi tauni limo, shimapepo umo aeseshe na maka ukupatikisha umwine wa cifulo ukutoba icipangano cintu uyu umwine wa cikuulwa apangile na ifwe. Pa numa ya nshiku sha kufwailisha, twalisangile icifulo na cimbi, lelo tatwaebeleko nangu umo kabili twatwalilile fye ukulaalika uuli onse ukwisa ku cifulo ca ntanshi. Ilyo programu ashilayamba, Christine aile ku cifulo ica ntanshi kabili mu mutalalila atungulwile abalefwaya ukutamba amaslaidi ukuya ku cifulo cipya. Cilya cungulo, nelyo kwali ukukaanya, abantu 150 balitambile amaslaidi, ayakwete umutwe wa lyashi uwaletila The New World Society in Action.
Nangu ca kuti umulimo wa kwenda mu ncende shatalukana wali uwayafya inshita shimo, bamunyina abaicefya abaleikala muli ishi ncende baletasha apakalamba ukutandala kwesu kabili bali ne cileela ukutusunga mu mayanda yabo ayanono ica kuti lyonse twaletasha Yehova pa kuba nabo. Bucibusa na bene bwatungulwile ku mapaalo ayaletusansamusha. (Amapinda 19:17; Hagai 2:7) E co, twali no bulanda lintu umulimo wesu uwa bumishonari wapwile pa numa ya kubomba mu Brazil, ukucila pa myaka 21!
Mu Nshita sha Bwafya Yehova Aletulanga Ifya Kucita
Mu 1975, Christine aile ku kubombelwa. Twatendeke umulimo wa kwenda na kabili, lelo Christine alelwalilila. Camoneke ukuti kuti cawama ukubwelelamo ku United States pa kuti Christine engayaundapwa. Mu April 1976, twafikilile ku Long Beach, California, uko twaikele na bamayo. Pa numa ya kwikala pa myaka 20 mu cifulo cimbi, tatwaishibe ifya kucita no bu bwafya. Natendeke budokota bwa kucina, kabili indalama twalepeelwa mu kubomba iyi ncito shalitwafwilishe. Mu California Christine bamubikile mu cipatala, lelo cila bushiku aleba uwanaka pantu badokota balikene ukumundapa ukwabulo kumubikamo umulopa. Twali abapeelelwa, e co twalipaapeete kuli Yehova ukuti atutungulule.
Bushiku bumo mu cungulo kasuba ilyo nali mu mulimo wa mwi bala, namwene icifulo apo dokota abombela, kabili ukwabula no kupoosa inshita nailefikapo. Nangu ca kuti dokota ali apepi no kwinuka, alinsuminishe ukwingila mu kati, kabili twalandile nankwe pa maawala yabili. Lyena pa numa atile: “Ndatasha sana umulimo mubomba uwa bumishonari, kabili ndi no kundapa umukashi obe ukwabulo kumulipilisha kabili ukwabula ukumubikamo umulopa.” Fintu alandile fyalimpapwishe.
Uyu dokota uwa cikuuku, uo abantu bacindike, akuushishe Christine ku cipatala cintu alebombelako, kabili pa mulandu wa kusakamanwa bwino kulya, ukulwala kwa kwa Christine kwalicepeleko. Mwandini twalitashishe ukuti Yehova alitulangile ica kucita muli ilya nshita yayafya!
Ukupeelwa Imilimo Iipya
Ilyo Christine apuputwike, twatendeke bupainiya kabili twakwete ubuseko mu kwafwilisha abantu bamo ku Long Beach ukuba bakapepa ba kwa Yehova. Mu 1982 batwebele ukubomba mu muputule mu United States. Twatashishe Yehova cila bushiku ukutubomfyako na kabili mu musango wa butumikishi twatemenwe uwaba mulimo wa kwenda. Twabombele mu California e lyo na mu New England, umuputule umwasanshishemo ifilonganino ifilanda iciPortuguese. Pa numa uyu muputule wasanshishemo na Bermuda.
Pa numa ya myaka ine iya kupembesulwa, twapeelwe umulimo na umbi. Balitwipwishe ukubomba bupainiya bwaibela ukuli konse twingafwaya. Nangu ca kuti twali no bulanda pa kusha umulimo wa kwenda, twapampamine pa kutwalilila muli uyu mulimo uupya. Lelo ni kwi twali no kuya? Ilyo twali mu mulimo wa kwenda, namwene icilonganino ca ciPortuguese ku New Bedford, Massachusetts, ukuti calekabila ukwafwa—e co twaile ku New Bedford.
Ilyo twafikile kulya, icilonganino calitupekanishishe umutebeto uukalamba. Mwandini twayumfwile ukuti twalekabilwa! Twalilile ifilamba. Abaupana babili abacaice abali no twana tubili balitusungile mu ng’anda mu mwabo ukufikila lintu twaikwatile ing’anda yesu. Icine cine Yehova alitupaalile mu mulimo wa bupainiya bwaibela ukucila ne fyo twaleenekela. Ukufuma mu 1986 twalyafwilisha muli ili tauni abantu ba misango na misango ukufika kuli 40 ukusanguka baNte. Baba lupwa lwesu ulwa ku mupashi. Mu kulundapo, ndayumfwa uwa buseko ukumona bamunyina basano aba mu cifulo cesu ukukula no kuba bakacema ba mukuni abasakamana. Caba kwati kubombela mu mulimo wa bumishonari umwabe fisabo.
Nga twapituluka mu fyo twabombele ku numa, tulacankwa ukuti twalibombela Yehova ukufuma ku bwaice bwesu kabili icine twacipanga ukuba e mikalile yesu. Ca cine, pali ino nshita tuli bakote kabili tulalwalilila, lelo ukutwalilila mu nshila ya kwa Yehova kutupa ubukose no kwanga.
[Icikope pe bula 26]
Ilyo twafikile fye mu Rio de Janeiro
[Icikope pe bula 28]
Ulupwa lwesu ulwa ku mupashi mu New Bedford, Massachusetts