Ubumi Bwabo

Ifyaletucitikila Ifyo Tushaenekele mu Mulimo wa kwa Yehova

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA ERIC NA HAZEL BEVERIDGE

“Nomba nakupingula ukukakwa imyeshi mutanda.” Ilyo ncili ndetontonkanya pali aya mashiwi, balinsendele ku cifungo ca Strangeways Prison mu Manchester, ku England. Cali ni mu December 1950, kabili nali ne myaka 19. E lyo fye naponenwe no bwesho bwayafya nga nshi pa mesho nakwete ilyo nali umwaice—nakeene ukulembwa umulimo wa bushilika.—2 Abena Korinti 10:3-5.

NALI umutumikishi wa Nte sha kwa Yehova, painiya wa nshita yonse kabili ukuba fye Nte kwapilibwile ukuti nshali na kubombako umulimo wa bushilika, lelo ifunde lya ku Britain talyasuminishe umulimo wesu nga batumikishi. E co nasukile napooswa mu cifungo neka. Kabili naletontonkanya pali batata. Kuti natila e balengele ukuti mbe mu cifungo.

E fyo cali, batata, abali ni bakapokola, bafumine ku Yorkshire kabili bali mwaume uushingashininwa bwangu abalekonka ifishinte. Pa mulandu wa fyo bapitilemo mu bushilika na mu mulimo wa mu cifungo, balipatile nga nshi baKatolika. Bamonene ne Nte intanshi muli ba 1930 ilyo batata baendele baNte pa ng’anda yabo ukuti babatamfyepo—lelo bafumine nabasenda ifitabo fya Nte! Ilyo papitile inshita balembeshe magazini wa Consolation (iitwa nomba ati Loleni!). Inte shalebatandalila cila mwaka ku kubakoselesha ukulembesha cipya cipya. Ilyo nali ne myaka 15, baNte balanshenye na batata na kabili, na ine nailundile kuli baNte. Lilya e lyo natendeke ukusambilila Baibolo.

Ilyo nali ne myaka 17, nalangile ukuipeela kwandi kuli Yehova pa kubatishiwa mu March 1949. Pa numa muli ulya wine mwaka, nakumene na John e lyo na Michael Charuk, abapwishishe isukulu lya bamishonari ilya Gileadi kabili abali no kuya ku Nigeria. Nalitemenwe nga nshi ukupimpa kwabo ukwa bumishonari. Nampo nga balishibe nelyo iyo, banengele ukuba no kupimpa kumo kwine mu mutima.

Ilyo nalesambilila Baibolo, nalekele ukufwaisha ukuya ku yuniversiti. Ilintu no mwaka taulapwa ukutula apo nafumine ku ng’anda ku kubomba kwi ofeshi lisonkesha imisonko mu London, naumfwile kwati te kuti mfishepo ukuipeela kwandi kuli Lesa nga natwalilila ukubomba mu buteko. Ilyo nalekele incito yandi iya mu ofeshi, uo twabombele na o iofeshi limo kabili uwabombele iyi ncito imyaka iingi alintashishe pa kuleka iyi “incito iyonaula umuntontonkanya.”

Ilyo nshilaleka incito nali no bwesho na bumbi—e kuti ifya kweba batata ukuti nalefwaya ukuleka incito pa kuti mbe umutumikishi wa nshita yonse. Bushiku bumo icungulo ilyo nali pa ng’anda pa nshita ya kutusha, nabebele ili lyashi lya kupapusha. Nalolelele ukuti nomba batata balakalipa no kumpatila. Icampapwishe ca kuti batile fye: “Naupingulapo kabili ufwile ukwikala ne fikafumamo. Lelo nga wafilwa, wikabwela ulelila kuli ine.” Ifyo nalembele pa January 1, 1950 mu katabo nalesungilamo ifyebo, fya kuti: “Naceba batata pali bupainiya. Nacipapa nga nshi pa mibele yabo iya kwafwa. Nacilila pa cikuuku cabo.” Nalilekele incito nalebomba no kutendeka ukubomba bupainiya bwa nshita yonse.

Ukupeelwa Umulimo ne Ng’anda

Lyene nakwete ubwesho na bumbi ubwa kuipeelesha kuli Lesa. Napeelwe ukwa kubombela bupainiya ne ng’anda mu Lancashire umo nali no kwikala na Lloyd Griffiths, Umwina Kristu munandi uwa ku Wales. Uku ninshi ndeelenganya na pali iyo ng’anda, nafikile ku musumba wa Bacup, umusumba watalalila kabili uwa mfula. Naishibe icine ilyo namwene ukuti iyo ng’anda yali fye muputule wa pa nshi! Mulya mwali bakwindi ne mpemfu. Napene njaluke no kubwelelamo ku ng’anda. Lelo, nalipepele mu mutima ukulomba amaka ya kushipikisha bulya bwesho. Apo pene fye, nayumfwile uwa mutende, kabili natendeke ukumona bwino ifintu. Uyu wali e mulimo napeelwe ku kuteyanya kwa kwa Yehova. Nali no kucetekela Yehova ukungafwa. Ala ndatasha ukuti nalishipikishe, pantu ndeka, ubumi bwandi nga bwalyalwike umupwilapo!—Esaya 26:3, 4.

Nashimikile mu Rossendale Valley imyeshi 9 ilyo nshilapooswa mu cifungo pa mulandu wa kukana ukwingila mu bushilika. Ilyo naikele imyeshi ibili mu Strangeways Prison, bankuushishe ku Lewes Prison ku lulamba lwa ku kapinda ka ku kulyo aka England. Umuya inshiku twasukile twaba Inte shisano mulya, kabili twasefeshe Icibukisho ca mfwa ya kwa Kristu mu muputule wa mu cifungo.

Batata balishile umuku umo ku kumonako. Kwena cilya cifwile cali bwesho kuli bene—pantu bali abakalamba ba cifungo abaishibikwa nga nshi lelo batandalile umwana wabo uwali mu cifungo! Lyonse nkalatasha pali cilya bacitile. Awe ubushiku bwa kulubulwa bwasukile bwafika mu April 1951.

Ilyo bamfumishe mu Lewes, naninine ishitima ukuya ku Cardiff, Wales, uko batata balebomba nga bakalamba pa cifungo. Nali umukalamba pa bana bane—abalumendo batatu no mukashana umo. Nalekabila ukusanga incito ya kukanawisha akasuba pa kuti ningaisakamana no kutwalilila ukubomba bupainiya. Natendeke ukubomba umo bashitisha ifya kufwala, lelo ico nalefwaisha ukucita mu bumi kubomba ubutumikishi bwandi ubwa Bwina Kristu. Mupepi fye na ilya nshita bamayo balitushile. Ici calibipile batata na ifwe fwe bana, fwe bali imyaka ukufuma pali 8 ukufika ku 19. Ku ca bulanda, abafyashi besu balilekene.

Uwasanga Umukashi Umusuma . . .

Mwali bapainiya abengi mu cilonganino. Umo ali ni nkashi uwaleisa cila bushiku ukufuma ku ncende ya Rhondda Valley ku mukoti baleimba amalasha, uwaleisa ku kubomba incito na ku kushimikila. Ali ni Hazel Green—painiya umusuma nga nshi! Hazel alishibe icine imyaka iingi ukuncila—abafyashi bakwe balesangwa ku kulongana kwa Basambi ba Baibolo (abetwa nomba ati Inte sha kwa Yehova) muli ba 1920. Lelo lekeni umwine ashimike.

“Nshalepoosa amano kuli Baibolo ukufikila mu 1944 ilyo nabelengele akatabo kaleti Religion Reaps the Whirlwind. Bamayo balinashishenashishe ukusangwa ku kulongana kwa muputule ukwali mu Cardiff. Nangu ca kuti naishibe ifinono sana pali Baibolo, nali mu matuuka ne cipampa ukubilisha ilyashi lya ku cintubwingi. Nasukile napwisha nangu ca kuti bashimapepo na bantu bambi baletupakasa. Nabatishiwe mu 1946 no kutendeka bupainiya mu December ulya wine mwaka. Lyene mu 1951 painiya wacaice alimonekele mu Cardiff, ninshi e lyo afumine fye mu cifungo. No yu ali ni Eric.

“Twaleya mu kushimikila pamo. Twaleumfwana sana. Bonse twalefwaya ukucita fimo fine—e kuti ukutwala pa ntanshi ifya Bufumu bwa kwa Lesa. E ico twalyupene mu December 1952. Nangu ca kuti bonse twali mu mulimo wa nshita yonse uwa bupainiya kabili twakwete fye indalama shinono, tatwabulishe nangu cimo pa fikabilwa sana. Limo twalepokelela ubupe ukufuma kuli Nte uyo nalimo uwashitile jamu nelyo sopo iingi—kabili aletupeela ilyo fye twalefikabila! Twaletasha nga nshi ifya bupe fya musango yo. Lelo kwali ifipapwa na fimbi ifyo twali no kumona ku ntanshi.”

Icintu Tushaenekele Icayalwile Ubumi Bwesu

Mu November 1954, ine na Hazel twapokelele icintu ico tushaenekele—e kuti apa kwipushisha ukufuma ku maofeshi yanono aya Nte sha kwa Yehova mu London ukuti ine mbe kangalila wenda, ukutandalila icilonganino cimo cila mulungu. Twaleti cali cilubo, e co tatwaebele nangu umo mu cilonganino. Lelo, nalilembele pali formu no kutuma, kabili twalelolela nga nshi icasuko. Ilyo papitile fye inshiku ishinono balitwaswike, ati: “Iseni ku London ku kukanshiwa”!

Pa maofeshi ya ku London, nafililwe ukusumina ukuti ine, ne wali fye ne myaka 23, nali kulya na bamunyinane bakosoka abali nge mpalume sha ku mupashi kuli ine—Pryce Hughes, Emlyn Wynes, Ernie Beavor, Ernie Guiver, Bob Gough, Glynn Parr, Stan na Martin Woodburn, na bambi, abengi abafwa pali nomba. Babikile icitendekelo cisuma ica kupimpa na bumpomfu mu Britain muli ba 1940 na ba 1950.

Umulimo wa Kwenda mu England Tawali uwa Kutendusha

Twatendeke umulimo wa kwenda mu nshita kwali imfula yabuuta pa kati ka 1954 na 1955. Twatuminwe ku East Anglia, incende ya mu England iyabatama kabili iyatalala pa mulandu wa mwela watalala uufuma ku Kapinda ka ku Kuso. Pali ilya nshita mu Britain mwali fye Inte 31,000. Umuputule wa kubalilapo wali uwayafya kuli ifwe; kabili tacaangukile na bamunyinefwe twaletandalila. Pa mulandu wa kukanabelesha e lyo no kulanda icilandelande ngo mwina Yorkshire, inshita shimo nalekalifya bamunyinane bamo. Imyaka yapita, nalisambilila ukuti icikuuku calicindama ukucila ukubomba bwino kabili abantu balicindamisha ukucila amafunde. Lyonse ndesha ukukonka ica kumwenako ca kwa Yesu ica kulenga bambi ukutuusha, nangu ca kuti inshita shimo ndafilwa.—Mateo 11:28-30.

Ilyo twabombele imyeshi 18 mu East Anglia, twatuminwe ukuyabombela mu muputule waba pa kati ka kapinda ka ku kuso na kabanga ka England, mu Newcastle pa Tyne na mu Northumberland. Nalitemenwe abantu ba bucibusa aba kuli ilya ncende imoneka bwino. Uwangafwile sana ni kangalila wa citungu uwaletandala, uwe shina lya Don Ward, uwafumine ku Seattle, Washington, ku U.S.A. Apwishishe isukulu lya Gileadi mwi kalasi lyalenga 20. Nga ndelanda amalyashi, nalelanda lubilo lubilo. Ansambilishe ukutekanya, ukupemwina, no kusambilisha.

Icipapwa na Cimbi Icayalwile Ubumi Bwesu

Mu 1958, twapokelele kalata iyaalwile ubumi bwesu. Twalalikwe ukusangwa kwi Sukulu lya Gileadi mu South Lansing, New York, ku U.S.A. Twashitishe motoka yesu iya Austin Seven no kushita amatikiti ya kuninina ubwato ukuya ku New York. Intanshi twasangilwe ku kulongana kwa pa kati ka fyalo ukwa Nte sha kwa Yehova mu New York City. Lyene twaile ku Peterborough, Ontario, ku kubomba bupainiya pa myeshi 6 ilyo tushilatendeka Isukulu lya Gileadi.

Bakasambilisha muli ili sukulu bali ni Albert Schroeder, uuli nomba mwi Bumba Litungulula, e lyo na Maxwell Friend na Jack Redford, kabili pali ino nshita balifwa. Ukubishanya pa basambi 82 ukufuma ku fyalo 14 kwali ukwa kukoselesha nga nshi. Twatendeke ukumfwikisha panono panono pa lwa myata ya bambi. Ukubishanya na basambi ba ku fyalo fimbi abaleshupikwa nga nshi ukulanda iciNgeleshi kwatulangile amafya twali no kukwata pa kusambilila ululimi lumbi. Ilyo imyeshi 5 yapwile, twapwile ukukanshiwa kwesu kabili twatuminwe ku fyalo 27. Lyene pakonkele ukupwisha isukulu, kabili tapapitile ne nshiku ishingi twaile ku New York City, ukulolela ubwato baleita Queen Elizabeth, ubwa kutubwesesha ku Bulaya.

Umulimo wa Kubalilapo uwa ku Calo Cimbi

Bushe calo nshi twatuminweko? Ku Portugal! Twafikile mu Lisbon mu November 1959. Nomba e lyo yafikile inshita ya kweshiwa nga kuti twayaluka no kutendeka ukulanda ululimi lumbi no kukonka intambi shimbi. Mu 1959 mwali Inte shapimpa 643 mu Portugal, pa bantu bonse abali mupepi na mamilioni 9. Lelo umulimo wesu uwa kushimikila tawasuminishiwe ne funde. Nangu ca kuti twalikwete Amayanda ya Bufumu, takwali ifipampa ifyalembelwe ukulanga ukuti ni Ng’anda ya Bufumu.

Ilyo twasambilishiwe iciPortuguese kuli mishonari Elsa Piccone, ine na Hazel twatandalile ifilonganino na mabumba mu misumba ya Lisbon, Faro, Evora, na Beja. Lyene mu 1961 ifintu fyatendeke ukwaluka. Nalesambilila Baibolo no mulumendo João Gonçalves Mateus. Asalilepo ukukanaipoosa mu mulimo wa bushilika apo ali Mwina Kristu. Pa numa, bakapokola banjebele ukuya ku maofeshi yabo pa kuti banjipusheko. Icintu na cimbi ico tushaenekele! Ilyo papitile fye inshiku shinono, batwebele ukuti batupeele inshiku 30 isha kuti tufume mu calo! Ici e cacitikile na bamishonari banensu Eric na Christina Britten na Domenick na Elsa Piccone.

Nalombele ukuti twingalubulula umulandu, kabili twasuminishiwe ukumona umukalamba wa bakapokola babomba mu bumfisolo. Atwebele fye ukuti batutamfishe mu calo pa mulandu wa kusambilila Baibolo na João Gonçalves Mateus! Atile Portugal tayaba nga Britain pantu te kuti isuminishe bamo ukukanacitako fimo. E ico twali no kufuma mu Portugal, kabili tatwalanshenyepo na João. Lyene, imyaka 26 pa numa, ala cali ni nsansa sheka sheka ilyo namumwene no mukashi wakwe na bana bakwe abakashana batatu pa kupeela amaofeshi yanono ayapya ku Portugal! Ubutumikishi bwesu mu Portugal tabwali bwa fye!—1 Abena Korinti 3:6-9.

Ni kwi twali no kutumwa nomba? Ala cintu ico tushaenekele! Ni ku Spain mu bwina mupalamano fye. Mu February 1962 twaninine ishitima mu Lisbon ukuya ku Madrid, ninshi tulelila.

Ukwalukila ku Ntambi Shimbi

Mu Spain twalekabila ukubelesha ukushimikila no kulongana mu bumfisolo. Ilyo tuleshimikila, ilingi tatwaleshimikila ku mayanda yabili ayapalamana. Ilyo twashimikila pa ng’anda imo, twaleya mu musebo umbi nelyo ku cikuulwa cimbi. Ici calengele ukuti cafye kuli bakapokola—nelyo bashimapepo—ukutwikata. Ibukisheni ukuti twaletekwa na baFascist, bakateka ba lucu aba ciKatolika, kabili umulimo wesu uwa kushimikila walibindilwe. Apo twafumine ku calo cimbi, twainike amashina ya ciSpanish pa kuicingilila ku kwishibwa. Ine nali Pablo, na Hazel ali Juana.

Ilyo twaikele imyeshi inono mu Madrid, twatuminwe ukubomba umulimo wa mu muputule mu Barcelona. Twaletandalila ifilonganino fyalekanalekana muli uyu musumba, ilingi ukupoosa imilungu ibili nelyo itatu pa cilonganino cimo. Ukutandala kwalelepa pantu twaletandalila ibumba lye sambililo lya citabo limo na limo kwati fye cilonganino, kabili twaletandalila amabumba yabili cila mulungu.

Umulimo Tushaenekele

Mu 1963 twapeelwe umulimo wa citungu mu Spain. Pa kubombela Inte mupepi na 3,000 ishalebomba lyonse, twalekabila ukutandalila icalo conse, ukutandalila imiputule 9 iyaliko ilya nshita. Twalecitila ukulongana kwesu ukwaibela ukushakalabwe, mu bumfisolo, mu mitengo mupepi na mu Seville, pe farmu lyali mupepi na Gijon, na mu lulamba lwa mimana yali mupepi na Madrid, Barcelona, na Logroño.

Pa kuicingilila ilyo ndeshimikila ku ng’anda ne ng’anda, nalebebeta ifyo imisebo yali mupepi yaba ku kwishiba ukwa kufyukila nga ca kuti ifintu fyayafya. Inshita imo ilyo twaleshimikila mu Madrid, ine na Nte umbi twali pa ntunti ya pa muulu ilyo twaumfwile fye ukupunda no kuweleketeka pa nshi. Ilyo twaikile, kwali ibumba lya bakashana, abali mwi bumba lya baKatolika ilyo baleita Hijas de María (Abana Banakashi ba kwa Maria). Balesoka abena mupalamano ukukuma kuli ifwe. Twalifililwe ukupelulushanya na bo, kabili nalishibe ukuti twali no kuya ilyo line fye nga te ifyo bakapokola bali no kutwikata. E co twalifulumwike bwangu bwangu!

Ilya yali myaka ya kucincimusha ukwikala mu Spain. Twaleesha ukukoselesha bamunyinefwe na bankashi yesu abasuma aba kulya, ukusanshako bapainiya baibela. Baleibika mu busanso bwa kupooswa mu cifungo kabili ilingi baleshipikisha ukubulisha ifikabilwa pa kuti bashimikile imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa e lyo no kupanga no kukoselesha ifilonganino.

Pali ilya ine nshita twapokelele imbila ya bulanda. Hazel ashimika ati: “Mu 1964 bamayo, abali ni Nte ya cishinka, balifwile. Cali ca bulanda nga nshi ukuti balifwile ukwabula no kutushalikapo. Uku e kuipusula kwaba muli bumishonari uko na bambi baipusulako.”

Twasuka Twakwata Ubuntungwa bwa Kupepa

Pa numa ya kupakaswa imyaka iingi, mu July 1970 umulimo wesu wasukile wasuminishiwa mwi funde ku buteko bwa kwa Franco. Ine na Hazel twalitemenwe pa kwisulwa kwa Mayanda ya Bufumu, iya kubalilapo mu Madrid ne ya bubili mu Lesseps, ku Barcelona. Lyonse yaleba ne fipampa ifikalamba, ilingi ninshi filebeeka no kubeeka. Twalefwaya abantu ukwishiba ukuti twalishibikwe mwi funde kabili twali no kutwalilila ukubomba mu Spain! Pali iyi nshita, mu 1972, mwali Inte nalimo 17,000 mu Spain.

Mupepi ne iyi ine nshita, napokelele imbila ya kukoselesha ukufuma ku England. Batata balitutandalile ku Spain mu 1969. Balitemenwe nga nshi ifyo Inte sha ku Spain shabapokelele ica kuti ilyo babwelelemo ku England, batendeke ukusambilila Baibolo. Lyene mu 1971, bamo banjebele ukuti batata balibatishiwe! Ala yali ni nshita ya nsansa ilyo twatandele ku mwesu kabili bene, pa kuba nomba munyinane wa ku mupashi, bapepele pa ca kulya. Nalilolele ukucila pa myaka 20 ukuti bulya bushiku bwise. Munyinane Bob no mukashi wakwe, Iris, babele Inte mu 1958. Umwana wabo, Phillip, nomba ni kangalila wenda mu Spain no mukashi wakwe, Jean. Tulasansamuka nga nshi ukubamona balebombela muli cilya calo cisuma.

Icipapwa Icatucitikile Nomba Line

Mu February 1980, uwa mwi Bumba Litungulula atandele ku Spain ukubomba nga kangalila wa calo. Icampapwishe ca kuti alefwaya ukubomba na ine mu butumikishi. Nshaishibe ukuti alembebeta! Lyene mu September, twaitilwe ukukuukila ku maofeshi yakalamba mu Brooklyn, ku New York! Twapapile cibi. Twalisumine, nangu ca kuti ukusha aba bwananyina ba ku Spain cali ca kukalifya. Pali ilya nshita, mwali Inte 48,000!

Ilyo twaleya, munyinane ampeele ica bupe, inkoloko ya kusendela mwi tumba. Alembelepo amalembo yabili—“Lucas 16:10; Lucas 17:10.” Atile yali malembo yandi. Luka 16:10 ikomaila pa kuti tufwile ukuba aba cishinka mu tunono; kabili Luka 17:10, itila tuli “finangwa fya basha” kabili tatufwile ukuitakisha. Lyonse ndebukisha ukuti fyonse ifyo tucita mu kuteyanya kwa kwa Yehova fyaba mulimo wa Bena Kristu baipeela.

Icipapwa ca Kulwala

Mu 1990, natendeke ukulwala umutima. Nasukile natendeka ukubomfya ica kungafwa ukwisula umushipa wacilike. Muli iyi nshita yayafya iya kulwala, Hazel alentungilila mu nshila ishingi, ilingi ukunsendela ifyola ifyo nshalekumanisha ukwimya. Lyene mu May 2000, nalipeelwe aka kwafwa umutima ukutunta bwino. Ala ici calilenga ifintu fyawamako!

Mu myaka 50 iyapita, ine na Hazel twalimona ukuti Yehova te kuti afilwe ukwafwa kabili ukufwaya kwakwe kulacitwa pa nshita yakwe umwine, te pa nshita yesu iyo. (Esaya 59:1; Habakuki 2:3) Twalikwata ifintu ifingi ifyatucitikila ifyo tushaenekele, fimo ifisuma kabili fimbi ifibi, lelo Yehova alitwaafwa muli fyonse. Kuno ku maofeshi yakalamba aya bantu ba kwa Yehova, tulapaalwa cila bushiku pa kubishanya na ba mwi Bumba Litungulula. Limo ndaipusha ukuti, ‘Bushe cine cine tuli kuno?’ Ni pa kusenamina fye nabela kuno. (2 Abena Korinti 12:9) Twalicetekela ukuti Yehova akatwalilila ukutucingilila ku nshila sha kwa Satana no kutusakamana pa kuti tukaipakishe ubushiku bwa kuteka kwakwe ukwa bulungami pe sonde.—Abena Efese 6:11-18; Ukusokolola 21:1-4.

[Icikope pe bula 26]

Icifungo ca Strangeways Prison, ku Manchester, uko nabalile ukwikala ilyo napooselwe mu cifungo

[Icikope pe bula 27]

Na motoka yesu iya Austin Seven mu mulimo wa mu muputule mu England

[Icikope pe bula 28]

Ukulongana kukalamba ukwa mu bumfisolo mu Cercedilla, Madrid, ku Spain, mu 1962

[Icikope pe bula 29]

Itebulo lya kutantikapo impapulo shesu mu Brooklyn