‘Ba Nsansa Bonse abo Abapembelela Yehova’

NGA FINTU CASHIMIKWA NA DOMENICK PICCONE

Abafyashi bandi baselele ukufuma ku Italy ukuya ku United States mu kati ka kubangilila kwa ba 1920 kabili mu kupelako baikele ku Kapinda ka ku Kulyo aka Philadelphia, iyaishibikwe pali iyo nshita nga Italy Inono. Ukufika mu 1927 balebishanya na Basambi ba Baibolo, abo pa numa baishileishibikwa nge Nte sha kwa Yehova.

NAFYELWE mu 1929 na muli ifyo nasansalikwe ku cine ca Baibolo ukufuma ku bunya. Kuti naibukisha ukuti Inte baali no kukumana mu ŋanda mu mwesu pa ntanshi ya kuya mu kushimikila mu matauni yakosamo ciRoma Katolika mu citungu ca mikoti ya malasha ica Pennsylvania, uko bamunyina baiketwe imiku iingi. Nabatishiwe mu 1941 pe bungano lya Nte sha kwa Yehova mu St. Louis, Missouri. Lyene ifintu fyatendeke ukulubana.

Natendeke ukubishanya no musango wa misepela yabipa mu bwina mupalamano kabili natendeke ukupeepa no kuteye njuka pa fifutu fya misebo. Ku ce shuko, abafyashi bandi bamwene ukuti balefilwa ukundama kabili bapingwilepo ukuselela ku ncende imbi iya musumba. Nshatemenwe, apantu nalufishe ifibusa fyandi fyonse ifya mu musebo. Nangu cibe fyo, ilelo ndolesha pa fyapita kabili njumfwa uwa kutasha kuli tata. Mu cituntulu aliipuswile mu fya ndalama pa kumfumya muli ifyo fyashingulukako. Ilintu mu nshiku sha ku numa aali no kwenda ukuya ku ncito, nomba aali no kunina ishitima lya mu mpito sha pa nshi ilya lwendo lwalepa. Lelo uku kusela kwambweseshe mu fyashingulukako fya teokratiki.

Ulubuto lwa Bumishonari Lwabyalwa

Mupepi no mwaka uuli onse, twaleya ku Kapinda ka ku Kulyo aka Lansing, New York, ku kusangwa ku kupwishe sukulu lya Watchtower Bible School of Gilead. Ukumona balya bamishonari ukutumwa ukushinguluke calo conse kwabyele ukufwaisha umulimo wa bumishonari mu mutima wandi. E ico, pa numa ya kupwisha isukulu lya ku sekondari, nalembeshe pamo ngo mutumikishi painiya wa nshita yonse, ukutendeka mu May 1947.

Painiya na umbi uwacaice mu cilonganino cesu aali ni Elsa Schwarz, kabili aali uwapimpa mu mulimo wa kushimikila. Abafyashi bakwe lyonse balemukoselesha ukuba mishonari, e co kuti mu kupalako mwatunganya ica kufumamo. Twalyupene mu 1951. Ilintu twalebomba bonse pamo nga bapainiya mu Pennsylvania, twalipwishe ukusangwa kwi sukulu lya bumishonari ilya Gileadi. Mu 1953 twalilaalikwe kwi kalasi lya Gileadi ilyalenga 23. Pa numa ya myeshi isano iya kusambilila kwashika no kupekanya mu Gileadi, twapwishishe isukulu pe bungano mu Toronto, Canada, kabili twapokelele ukupeelwa kwesu ukwa mulimo—Spain!

Impika mu Spain

Ilintu twalepekanishisha ukuya ku cifulo cesu ica mulimo ica bumishonari mu 1955, Elsa na ine twakwete ifipusho ifingi. Spain! Kukaba shani? Uluko lwali pe samba lya kuteka kwa kwa Dikiteta wa ciKatolika Umukalamba wa Fita Francisco Franco, kabili umulimo uwa Nte sha kwa Yehova walibindilwe. Ni shani twali no kubomba pe samba lya mibele ya musango yo?

Twaishibishiwe kuli bamunyina pa cishinte cikalamba ica Sosaite mu Brooklyn ukuti Frederick Franz, uwali pali iyo nshita inkonkani ya kwa presidenti wa Watch Tower Society, na Alvaro Berecochea, mishonari ukufuma ku Argentina, baliketwe, capamo na bamunyina bambi abengi. Ukulongana kukalamba ukwa mu bumfisolo kwalipekanishiwe mu mitengo mupepi na Barcelona. Nangu cibe fyo, bakapokola balishibe pa lwa uku kulongana kwa mu bumfisolo kabili balikete ubwingi bwa abo abalipo.a

Twaebelwe ukuti nakalimo takwali uwali no kuba na maka ya kutukumanya lintu twafikile mu Barcelona. Amakambisho yesu yali ya kuti: “Mukafwaye hotela, lyene mukeshibishe Sosaite mu New York pa lwa adresi.” Twasungile mu muntontonkanya amashiwi ya kwa Esaya ayatila: “[Ba nsansa, NW] bonse abamupembelela [Yehova]. Amatwi yenu yakomfwe cebo cafuma ku numa yenu, icileti, Iyi e nshila, e mo mwende.” (Esaya 30:18, 21) Tuli fye no kutwalilila ukupembelela Yehova no kukonka ubutungulushi bwa kuteyanya kwakwe.

Twalishalikepo abafyashi besu ne fibusa abaishile ku New York ku kutushalikapo, kabili mu kwangufyanya ingalaba yesu, Saturnia, yaleoba ukukonka Umumana wa Hudson ukulola ku Atlantic. Uyo e muku wa kulekeleshako namwene tata. Imyaka ibili pa numa, ilintu nali ku nse ya calo, alifwile pa numa ya bulwele bwa pa nshita yalepa.

Mu kupelako twalifikile mu cifulo cesu ica kubombelamo, umusumba wa cabu uwa Barcelona. Bwali bushiku bwa cikumbi, ubwa mfula, lelo ilyo twalepita pa mupaka apa kupikitila, twamwene “ulubuuto lwa kasuba” ulwa finso fyamwentula. Alvaro Berecochea, capamo na bamunyina abena Spain, aali palya ku kutukumanya. Twali aba nsansa mu cine cine ukwishiba ukuti bamunyinefwe balilubwilwe.

Nomba twali no kusambilila iciSpanish. Muli shilya nshiku bamishonari baali no kusambilila indimi mu nshila yakosa—ukwabula ifitabo fya kusambililamo na bakafundisha. Takwaliko amakosi ya ndimi lilya. Twali no kukumanya icipimo ca maawala mu mulimo wa kushimikila kabili pa nshita imo ine ukusambilila ululimi—ilintu twaleshimikila, nga fintu cili.

Ukushimikila Pe Samba Lya buDikiteta bwa ciKatolika

Ukuteyanya kwa kwa Yehova pali iyo nshita kwali mu bwaice mu Spain. Mu 1955 kwaliko icipimo ca pa mulu ica bakasabankanya 366 mu calo ca bantu amamilioni 28. Mwali fye ifilonganino ikumi muli cilya calo conse. Bushe cali no kutwalilila muli iyo nshila pa nshita yalepa? Lintu umukashi wandi na ine twatendeke fye ukushimikila ukufuma ku ŋanda ne ŋanda, twasangile ukuti Spain yali kwati ni paradise kuli abo baleananya imbila nsuma. Ee, abantu baali aba nsala ku cine.

Lelo ni shani fintu umulimo wa kushimikila walecitwa, apantu wali pe samba lya cibindo? Ilingi line tatwatandalile iŋanda iili yonse mu musebo, nelyo imiputule yonse mu cikuulwa. Barcelona yapangwa ne fikuulwa fya miputule ifya ntunti shisano na mutanda, kabili twakambishiwe ukutendekela pa mulu no kubomba ukutentemukila pa nshi. Kuti pambi twatandalila umuputule umo pa ntunti imo nelyo fye ukucilukapo intunti shafulilako. Uyu musango wacilengele icacilapo ukwafya kuli bakapokola ukutwikata nga ca kuti mwine ŋanda imbulwa mano atuseba.

Ukulongana kwa cilonganino kwalecitilwa mu mayanda ya pa mbali, ifilonganino ukupangwa na mabumba ya citabo ukufuma pali yatatu ukufika kuli yane. Ici cacilengele ukucitikako ku mubomfi wa cilonganino ukutandalila cimo cimo ica aya masambililo ya citabo umuku umo pa mweshi. Katungulula we sambililo lya citabo alishingemwe ku kutungulula ukulongana konse, ukwalecitwa pa nshita sha bushiku shibili ishapusana mu mulungu ku mabumba ayanono aya bantu ukufuma kuli 10 ukufika kuli 20.

Twali no kusambilila inshila ipya iya bumi. Pali iyo nshita takwali ukupekanya kwa ŋanda ya bamishonari mu Spain. Ilili lyonse lintu cacitikeko, twaleikala na bamunyina mu mayanda yabo. Ukusambilila ukwipikila pa mbabula kwali kusonsomba kwine kwine kuli Elsa! Mu kupelako twali na maka ya kushita icitofu ca mafuta, ico cali kulunduluka kwa cine cine.

Ukupakaswa no Kutamfiwa

Pa numa ya nshita imo twapokelele icebo ukuti ibimbi lya kupakasa lyaletendeka mu Andalusia, uko painiya waibela aiketwe. Ku ce shamo, asendele notibuku iyo yalimo amashina na maadresi ya bamunyina mu mbali shonse isha calo. Twatwalilile ukupokelela amalipoti ukuti bamunyinefwe baleikatwa ukufuma mu musumba umo ukuya ku unankwe. Ukusansa kwalepalamina nga nshi ku Barcelona. Mu kupelako, ukupakasa kwapumine Barcelona.

Imyeshi inono mu kubangilila, bakapokola balinsendele ku maofesi yabo ayakalamba ku kwipushiwa. Pa numa ya maawala nalilekelweko, kabili natontonkenye ukuti iyo yali e mpela ya mulandu. Lyene Amaofesi yemininako abena America mu Spain yalinkumenye no kutubulula ukuti pa kusengauka ukulengwe nsoni kwa kutamfiwa mu calo, mfwile ukufuma mu calo mu kuitemenwa. Mu kwipipa pa numa, bakapokola batusokele ukuti twashele fye ne nshiku ikumi ku kufuma mu calo. Apantu tatwakwete nshita ya kulembela Watch Tower Society, cinshi twali no kucita? Imibele yamoneke ukulangilila ukuti tufwile ukuya kwi bala lya bumishonari lyabeseshe mupepi ku nse ya Spain—Portugal, ku masamba.

Ukupeelwa Umulimo Kumbi, Ululimi Lumbi

Lintu fye twafikile mu Lisbon, Portugal, mu July 1957, twapeelwe umulimo nga bamishonari ku Porto, umusumba wabela ku kapinda ka ku kuso aka Lisbon. Walelangulukwa ngo musumba ukalamba walenga bubili uwa calo kabili cali citungu icaishibikilwe kuli ba waini ba ciko abalowa. Icilonganino catemfuma calekwatila ukulongana kwa ciko mu ntunti ya pa nshi iya cikuulwa ca mu tauni. Umulimo wa kushimikila walibindilwe mu Portugal na mo mwine, apantu icalo cali pe samba lya budikiteta bwa kwa Salazar. Nalyo line, imibele yali iyapusanininako fye ukufuma kuli iyo iya mu Spain. Ukulongana kwalecitilwa mu mayanda ya bamunyina, kabili amabumba ya bantu ukufuma pali 40 ukufika kuli 60 balesangwako. Takwaliko ifilangililo fya kuti amayanda yaali fifulo fya kulonganinamo ifya Nte sha kwa Yehova. Nelyo cingati nshalelanda iciPortuguese, nalisontelwe ngo mubomfi wa cilonganino. Na kabili, twasambilile ululimi lupya mu nshila yakosa.

Mupepi no mwaka pa numa, twatuminwe ku Lisbon. Kuno, pa muku wa kubalilapo, twakwete icifulo cesu, umuputule pa mulu ukulolenkana no musumba wa Lisbon. Twapeelwe umulimo ukusakamana umuputule—Ripabuliki yonse iya Portugal. Lintu twafikile mu Portugal, mwalimo fye bakasabankanya 305 ne filonganino fisano.

Inshita ya Bwafya Yatendeka

Pali bamapu bamo abalelanga Portugal ne fyalo yaleteka, kwaliko insoso ya kuti: “Akasuba takawa pa fyalo fya Portugal.” Ici cali ca cine, apantu Portugal yakwete ifyalo yaleteka mu mbali ishingi isha calo, fibili ifya kulishe ukuba Mozambique na Angola mu Africa. Mu 1961 camoneke ukuti mwalimo impika shalelunduluka muli ifi fyalo yaleteka, kabili Portugal yamwene ukukabila kwa kwingilishako imilalo ya fita.

Nomba, cinshi cintu bamunyina bacaice baali no kucita lintu baitwa ku mulimo wa fita? Bamo baali no kufumishiwako pa mulandu wa butuntulu bwa bumi ubwabipa, lelo abengi babuulile ukwiminina kwashangila ku kukanabuulamo ulubali ukwa Bwina Kristu. Mu kwangufyanya ibimbi lya kupakasa lyalitendeke. Umusambo wapokelele amalipoti ukuti bapainiya baibela baleikatwa no kupumwa icabipisha kuli bakapokola ba mu bumfisolo, ba P.I.D.E. babipisha (Polícia Internacional e Defesa do Estado). Bamo aba ifwe bamishonari twaitilwe ku maofesi yakalamba aya bakapokola ku kwipushiwa. Lyene, abaupana batatu bapeelwe inshiku 30 isha kufuma mu calo. Bonse aba ifwe twalicitile apilu.

Umo umo bamishonari baupana balitilwe ku maofesi yakalamba aya bakapokola ku kwipushiwa no mukalamba wa ba P.I.D.E. Pa kubalilapo, umubomfi wa musambo, Eric Britten, no mukashi wakwe, Christina, balipushiwe. Lyene, Eric Beveridge no mukashi wakwe, Hazel, na mu kulekelesha Elsa na ine twalipushiwe. Umukalamba wa bakapokola mu bufi atupeele umulandu wa kubomfiwa na ba Komyunisti ku konaula icalo ca ku Masamba mu kuba ne cisambilisho cesu pa lwa kukanabuulamo ulubali. Amaapilu yesu yali ya fye.

Fintu cali ica bulanda ukusha ku numa bamunyina na bankashi 1,200 abalepita mu nshita shayafya pa mulandu wa kuteka kwa culukusu ukwa kwa dikiteta wabula amano! Ilintu Eric na Hazel Beveridge baile ku Spain kabili Eric na Christina Britten babwelele ku England, cinshi cali no kuba ukupeelwa kwesu ukwa mulimo ukwakonkelepo? Morocco ya buShilamu!

Ukushimikila mu Morocco ya buShilamu

Na kabili, twalepembelela Yehova. Ukupeelwa kwa mulimo ukupya, imyata iipya, ne ndimi shipya! IciArabic, iciFrench, ne ciSpanish shali e ndimi sha bulashi isha Bufumu bwa cina Morocco, uko kwali Inte 234 mu filonganino cinekonsekonse. Ubutotelo bwa bulashi ubwa calo bwali buShilamu, kabili ukwaluka pa kati ka baShilamu kwali ukushili kwa mwi funde. E co twali no kushimikila fye ku bekashi abena Europe bashali baShilamu.

Lintu bamishonari batendeke ukufika ku mpela ya ba 1950, ukwingilishako kwalimwenwe. Lelo kamfulumende ya cina Morocco yatendeke ukutitikisha pa bekashi abena Europe, kabili kwaliko ukufuma kukalamba ukwa ba mwisa, ukusanshako bamunyina abengi.

Ilyo ubwingi bwesu ubwa bantu ubwa bashili abaShilamu bwacepeleko, twaisangile abakakililwako ukusanga inshila sha mucenjelo isha kulanda ku baShilamu, kabili ici catungulwile ku kuilishanya kuli bakapokola. Ilyo ukuilishanya kwafulileko mu Tangier ne misumba imbi, twaebelwe mu kupelako ukuti twakwete fye inshiku 30 ukufuma mu calo. Mu May 1969, Elsa na ine twalitamfiwe ukufuma mu kupeelwa umulimo na kumbi.

Ukupeelwo Mulimo Ukwa pa Kashita Akepi?

Twaebelwe ukubwelela ku Brooklyn, kabili nalilaalikwe ukusangwa ku kukumana kwa babomfi ba misambo ukwacitilwe lulya lusuba. Ilintu naali kulya, nalishibishiwe ukuti ukupeelwa kwesu umulimo ukupya kwali no kuba El Salvador, mu Central America, no kuti naali no kubomba kulya pamo ngo mubomfi wa musambo. Naishibe ukuti ici mu kupalishako cali no kukokola mupepi ne myaka isano, imyaka apa kupelela iyo bamishonari basuminishiwe ukuba mu calo, apantu umulimo wesu tawaishibikwe mwi funde kulya.

El Salvador—mwandi kupeelwa kwa mulimo! Mwali bakasabankanya 1,290, ukusanshako bapainiya 114 abalecita lipoti pali avareji umweshi umo na umo. Abantu baali abatiina Lesa, abatemwa Baibolo, kabili aba cileela. Mupepi na pa mwinshi uuli onse, baali no kutulaalika ukwingila no kulanda kuli bene. Mu nshita inono, twakwete amasambililo ya Baibolo ayengi ukulingana na yantu twali na maka ya kutungulula.

Ilyo twalemona ukwingilishako no kukabila kukalamba kulya, twayumfwile aba bulanda ukuti twali no kusha uku kupeelwa kwa mulimo pa numa fye ya myaka isano. E co capingwilwe ukuti tufwile ukwesha ukukwata umulimo wa Nte sha kwa Yehova ukulembeshiwa mwi funde. Twapeele ifipepala kuli kamfulumende mu December 1971, kabili pa April 26, 1972, twalicankilwe ukubelenga mu nyunshipepala ya kamfulumende, Diario Oficial, ukuti ukwipusha kwesu kwalisuminishiwe. Bamishonari tabaali na kabili na kuya pa numa ya myaka isano lelo kuti bapoka ubwikashi bubelelela mu calo.

Amesho na Mapuaalo

Pa myaka mu kupeelwa kwesu ukwa mulimo ukwalekanalekana, twalipanga ifibusa fisuma ifingi kabili twalimona ifisabo mu butumikishi bwesu. Elsa alikwete ica kukumanya cishaiwamina mu San Salvador na kafundisha wa pa sukulu no mulume wakwe umushilika. Umo uwa fibusa fya kwa kafundisha wa pa sukulu na o wine abele uwasekelela mu cine. Pa kubalilapo umulume talangishe ubuseko muli Baibolo; nangu ni fyo, twalimutandalile ilintu aali mu cipatala, kabili aali uwa bucibusa. Mu kupelako asambilile Baibolo, alekele incito yakwe iya mu mulalo, kabili atendeke ukushimikila na ifwe.

Pali iyo nshita, namayo umo aishile ku Ŋanda ya Bufumu no kwipusha Elsa nga ca kuti alesambilila no wali kale umushilika. Caishileishibikwa ukuti aali kale umucende wakwe! Na o wine namayo alesambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Pe bungano lya citungu, uwali kale umwaume wa mu mulalo, umukashi wakwe, cibusa wakwe, no wali kale umucende wa mushilika bonse balibatishiwe!

Ukutanunuka mu El Salvador

Pa mulandu wa kulunduluka kwakulisha, Amayanda ya Bufumu ayengi yalikuulwa, kabili icalo nomba cakwata Inte abacincila 18,000. Uku kulunduluka, nangu cibe fyo, takwaba fye ukwabula amesho ne fya kwesha. Pa myaka ikumi, bamunyina baali no kucita ukufwaya kwa kwa Yehova pa kati ka nkondo ya mu kati ka calo. Lelo balisungilila ukukanabuulamo ulubali kwabo no kutwalilila aba cishinka ku Bufumu bwa kwa Yehova.

Pa kati kesu babili, Elsa na ine twaba mu mulimo wa nshita yonse pa myaka 85. Twalisango kuti lintu twatwalilila ukupembelela Yehova no kukutika ‘ku cebo cafuma ku numa, icileti, Iyi e nshila, e mo mwende,’ tatubala atulengwe nsoni. Mu cituntulu twaliipakisha ubumi bwa kwikusha kabili ubwa kulambula pamo nga babomfi ba kwa Yehova aba nshita yonse.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 24]

Ukulongana kukalamba mu mutengo mu Spain, 1956

[Icikope pe bula 25]

Twaleshimikila ku bashali baShilamu mu Morocco

[Icikope pe bula 26]

Umusambo mu El Salvador, ukupeelwa kwesu ukwa mulimo ukwa ndakai