Ukufuma ku Bupiina Bwine Bwine Ukuya ku Bukankala Bwine Bwine

NGA FINTU CASHIMIKWA NA MANUEL DE JESUS ALMEIDA

Nafyelwe mu October 1916, kasuli pa bana 17. Abakalamba bandi 9 bamunyinane ne nkashi shandi bafwile ku malwele ne nsala, e co nshabeshibe. Ifwe 8 fwe bashele twaleikala na bafyashi besu mu mushi unono mupepi na Porto, ku Portugal.

ING’ANDA yesu iibusu yakwete umuputule wa kutuushishamo unono umo na umbi uwa kusendamamo. Twaletapa amenshi ya kunwa mu cishima cali bamita 500 ukufuma pa mwesu, kabili imipikile yesu tayali ya muno nshiku.

Ilyo abakalamba bandi abaume bakulileko, batendeke ukubomba mu mabala ya nyanje. Twaleshitako ifya kulya fimo mu ndalama balefola. Ku bwafwilisho bwabo naishileba umwana fye eka uwasomeneko panono. Nangu cingati imikalile yesu yali iyaafya, twali aba cishinka sana kwi Calici lya ciKatolika, ukusubila ukuti mu nshila imo ici kuti catwafwa mu mikalile yesu.

Mu mweshi wa May, ku calici kwaleba ukusefya kwa nshiku nkulu. Pa nshiku 9 ishalekonkana, twaleya ku calici ku maca ninshi tapalabuuta. Kulya twalepepa, ukusumina ukuti ici kuti calenga Lesa ukutupaala. Twaletontonkanya no kuti umupatili ali muntu washila, uwaleimininako Lesa. Lelo mu kupita kwa nshita, twalekele ukutontonkanye fyo.

Ukufwayafwaya Icacilapo Ukuwama

Lintu twafililwe ukutuula umutuulo wa mu calici, umupatili tatulangulukileko pa bwafya bwa ndalama ubo twakwete. Ici calitufuupwile. Ifyo nalemona icalici fyalyalwike, e co ilyo nali ne myaka 18, napingwilepo ukusha ulupwa lwandi pa kuti nkaye ndafwaya icawama ukucila pa kubomba mu mabala no kukanaumfwana ne calici. Mu 1936, nafikile mu Lisbon, umusumba wa bwangalishi uwa Portugal.

Kulya nakumene na Edminia. Nangu cingati namwene ukuti nimbepwa ku mipepele, twakonkele umwata no kupanina mwi Calici lya Katolika. Lyene mu 1939, Inkondo ya Calo iya Cibili yalitendeke. Ilyo kwali inkondo, nalesakamana ifikuulwa 18 ifya kusungilamo ifipe, kabili twaletuma ifimbayambaya ukufika na kuli 125 mu bushiku bumo ifya fyanso fya nkondo.

Ifya makankamike ifyalecitwa mu nkondo pamo no kubimbwamo sana ukwe Calici lya Katolika fyalinkumine sana. Naleipusha ukuti, ‘Bushe Lesa cine cine alasakamana abantunse? Bushe tufwile ukumupepa shani?’ Ilyo papitileko imyaka yafulilako, mu 1954, umukoloci umwaume uwali ni Nte ya kwa Yehova, aaswike ifipusho nakwete. Uku kulanshanya kwaalwile ubumi bwandi bonse.

Ukucincimushiwa kwi Subilo lya mu Baibolo

Uyu mwaume wa cikuuku, Joshua, anondolwelele ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa e bukapwisha amafya ya mu calo no kuti umutende no mutelelwe fikabako fye ilyo Ubufumu bukalateka. (Mateo 6:9, 10; 24:14) Ifyo asosele fyalinsansamwishe, lelo naleshimunuka ukusumina ifyo alondolwele pa mulandu wa fyo napitilemo mu mipepele. Lintu anjebele ukuti alensambilisha Baibolo, nalisumine, no kumweba ukuti kulila fye tanombele indalama kabili talandile pa fya bupolitiki. Alisumine no kunjeba ukuti isambililo lyali lya pa fye.—Ukusokolola 22:17.

Lubilo lubilo natendeke ukucetekela sana Joshua. E co namulombele icintu ico nalefwaisha ukutula ku bwaice. “Bushe kuti naikwatila Baibolo wandi?” Pa numa ya kupokelela Baibolo, nalisansamwike nga nshi ukubelenga umuku wa kubalilapo mu Cebo ca kwa Kabumba amalayo pamo nga ya kuti: “Lesa umwine akaba pamo na [bantunse]: kabili akafuute filamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo; takwakabe kabili ukuloosha nangu kukuuta nangu kucululuka; pa kuti ifya ntanshi nafiya”!—Ukusokolola 21:3, 4.

Na kucilisha, amalayo ya Baibolo pa lwa kufumishiwapo kwa bupiina no kulwala e yansansamwishe sana. Pali Lesa, Elihu wa busumino atile: “Apeele filyo, afilenga fibe ifingi.” (Yobo 36:31) Kabili ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa ubwa bulungami bukalateka, Baibolo itila, “Umwikashi wa mu calo takasose, ati, Nindwala.” (Esaya 33:24) Mwandi Yehova Lesa alitemwa abantunse! Kabili mwandi nalefwaisha ukwishiba ifingi pa malayo yakwe!

Nalongene umuku wa kubalilapo ne Nte sha kwa Yehova pa April 17, 1954. Kwali kulongana kwaibela, Icibukisho ca mfwa ya kwa Kristu. Ukutula lilya, nalelongana lyonse. Mu kwangufyanya natendeke ukushimikilako bambi ifintu ifisuma ifyo nalesambilila. Pali ilya nshita mu Portugal, cila mweshi twaleya ku kukokoloka ku lulamba, lyene kwaleba no kubatishiwa. Ilyo papitile imyeshi 7 ukutula apo Joshua alanshenye na ine, naipeele kuli Yehova Lesa no kulangilila uko kuipeela ukupitila mu kubatishiwa mu menshi muli bemba.

Mu kutendeka kwa mwaka wa 1954, mu Portugal mwali fye Inte nalimo 100. E co, abaume ba kutungulula umulimo wa kushimikila balekabilwa nga nshi. Nalundulwike lwa ku mupashi lubilo lubilo, kabili mu kwangufyanya napeelwe imilimo ya kubomba mu cilonganino. Mu 1956, nasontelwe ngo mubomfi wa cilonganino, nga fintu kangalila wa kutangilila aleitwa pali ilya nshita, mu cilonganino ca bubili ica Nte sha kwa Yehova mu Lisbon. Ilelo, muli uyu musumba ne ncende shapalamina mwaba ifilonganino ukucila pali 100.

Ukunonkelamo mu Kuba ne Cileela

Nangu cingati Edminia na ine tatwakwete indalama ishingi, lyonse twalepokelela bamunyinefwe ba Bwina Kristu. Mu 1955 painiya, nga fintu bakabila ba nshita yonse aba Nte sha kwa Yehova betwa, aiminine mu Portugal ilyo alefuma ku mwakwe mu Brazil ku kuya ku Kulongana kwa pa kati ka nko ukwa mu Germany ukwaleti “Triumphant Kingdom” [Ubufumu Bulecimfya]. Pa mulandu wa mafya ya myendele, aikele na ifwe umweshi umo, kabili twalinonkelemo nga nshi lwa ku mupashi mu kutandala kwakwe!

Pali ilya nshita abeni besu bamo bali ba lupwa lwa pa maofesi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova mu Brooklyn, New York, pamo nga Hugo Riemer na untu baleikala nankwe mu muputule Charles Eicher. Twalile na bo ica kulya kabili balandile amalyashi kuli bamunyina abena Portugal. Ngo twana twa nkoko utwatootwa fye no tunwa twaisulwa, twalelolela ica kulya ca ku mupashi ico aba musango yu baletupeela.

Bakangalila benda aba Nte sha kwa Yehova na bo baleikala pa mwesu ilyo baletandala. Umweni tushakalabe uwatutandalile mu 1957 ni Álvaro Berecochea, uwaleangalila iofesi lya ku Morocco, uwatuminwe ukwisa ku Portugal ku kukoselesha bamunyina. Asangilwe kwi sambililo lya citabo pa mwesu, kabili twapampamine pa kuti ekale ku mwesu inshita yonse iyo akaba mu Portugal. Twapaalilwe apakalamba no kwina lwa ku mupashi ilyo ali na ifwe pa mweshi umo, Álvaro wene aleina lwa ku mubili pa mulandu wa mipikile isuma iya kwa Edminia watemwikwa.

Ubupiina bwine bwine, pamo nga buntu napitilemo ku bwaice, kuti bwakuma sana umuntu. Lelo naishiletesekesha ukuti ilyo tulepeela Yehova na babomfi bakwe aba busumino ifyafulilako, na o alacililako ukutupaala. Libili libili nalemona ici cishinka ilyo twaleba ne cileela kuli bonse abo twingapokelela mu myesu.

Pe bungano lyesu mu Porto mu 1955, babilishe pa lwe bungano lya pa kati ka nko ilya Nte sha kwa Yehova ilyali no kubela ku Yankee Stadium mu New York City mu 1958. Akabokoshi ka misangulo kabikilwe mu Ng’anda ya Bufumu imo na imo mu Portugal ku kwafwilisha mu ndalama sha kutumina abeminishi ba Portugal kwi bungano. Pali ilya nshita mwali fye Amayanda ya Bufumu ayanono. Tontonkanyeni ifyo twasekelele ine no mukashi wandi lintu twasontelwe ukuba pali aba beminishi. Twalisekelele nga nshi ukutandalila amaofesi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova mu Brooklyn ilyo twali mu United States ku kusangwa kwi bungano!

Ukushipikisha Ukupakaswa

Mu 1962 umulimo wa kushimikila uwa Nte sha kwa Yehova walibindilwe mu Portugal, kabili bamishonari, pamo nga Eric Britten, Domenick Piccone, Eric Beveridge, na bakashi babo balitamfiwe mu Portugal. Pa numa ya ico, tatwasuminishiwe ukulonganina mu Mayanda ya Bufumu, e co twalelonganina mu mayanda mu bumfisolo; kabili tabatusuminishe no kukwata amabungano yakalamba mu Portugal. E co nomba nakwete umulimo wa kupekanishisha imyendele ya bamunyina na bankashi ba Bwina Kristu ku kusangwa ku mabungano ya musango yu mu fyalo fimbi.

Tacali icayanguka ukupekanya imyendele ya Nte ishingi ukuya ku fyalo fimbi. Lelo, calilingile ukuti tubombeshe, nga twatontonkanya pa fyo bamunyina ba ku Portugal banonkelemo lwa ku mupashi. Mwandi balikoshiwe ukusangwa ku mabungano ya ku Switzerland, England, Italy, na France! Amabungano ya musango yu yabapeele ne shuko lya kuleta impapulo mu Portugal. Muli ilya myaka, imiku iingi twaipwishe nga ca kuti twingalembeshiwa ngo kuteyanya kwa mipepele mu Portugal, lelo lyonse balekana ukutulemba.

Pa numa ya kutamfiwa kwa bamishonari mu kutendeka kwa mwaka wa 1962, bakapokola ba mu bumfisolo (abaleitwa Polícia Internacional e Defesa do Estado) batendeke ukukosha lulu wabo uwa kutulesha umulimo wa kushimikila. Iminshipendwa ya bamunyinefwe na bankashi baliketwe no kutwalwa ku cilye. Amalipoti yalembelwe ayengi pali ifi fyacitike yasabankanishiwe muli ulu lupapulo na muli magazini unankwe, Loleni!a

Pali abo baiketwe pa kushimikila pali painiya uo nashimikile imbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa. Apantu bakapokola basangile inambala ya ng’anda yandi pa fipe fyakwe, nalitilwe no kwipushiwa.

Pa numa ya ico inkombe sha bakapokola shibili shaishile ku mwandi. Shapokele impapulo shandi isha Baibolo pamo na maBaibolo 13. Shatwalilile ukutucusha, ukubwela imiku 7 pa nshita shalekanaleka ku kusokota icifulo cesu. Cila nshita, baletwipusha ifingi pa muku umo.

Ilingi naleitwa ku kuba kambone ku Nte shinandi mu milandu ya mu cilye. Nangu cingati nshasambilile sana lwa ku mubili, Yehova ampeele ‘amano, ayo ifibambe fyandi fyonse fyafililwe ukucincintila, nangu kuyaalula.’ (Luka 21:15) Pa nshita imo kapingula apapushiwe sana no bunte bwandi ica kuti anjipwishe apo napelele mu masomo yandi. Bonse mu cilye balisekele lintu natile nafikile fye mu gredi 4.

Ilyo ukupakasa kwalekulilako, impendwa ya balepokelela ubukombe bwa Bufumu na yo yalekulilako. E co, Inte mu Portugal ishishafikile na kuli 1,300 mu 1962 shacilile pali 13,000 ilyo umwaka wa 1974 walefika! E lyo mu May 1967 nasontelwe ukubomba nga kangalila wenda. Muli uyu mulimo natandalile ifilonganino fya Nte sha kwa Yehova ku kufikosha lwa ku mupashi.

Ukukwata Ifyuma Fine Fine

Mu December 1974, nakwete ishuko lya kubimbwamo mu kulembeshiwa kwalangilile ukuti umulimo wa Nte sha kwa Yehova mu Portugal nausuminishiwa ku buteko. Umwaka wakonkelepo, ine no mukashi wandi twaishileba mu lupwa lwa Bethel ya Nte sha kwa Yehova mu Estoril. Nasontelwe no kuba muli Komiti wa Musambo wa Portugal.

Mwandi twalisekelela ukumona ukulunduluka kwa mulimo wa kushimikila mu Portugal na mu fyalo ifyangalilwa ne ofesi lyesu! Ifyalo fimo ni Angola, Azores, Cape Verde, Madeira, na São Tomé na Príncipe. Pa myaka twalicincimushiwa ukumona bamishonari ukufuma ku Portugal baletumwa ku kubombela muli ifi fyalo, uko abengi balefwaisha ukwishiba ubukombe bwa Bufumu. Elenganyeni ifyo tulesekelela nomba pa kukwata bakabila ba Bufumu muli ifi fyalo abacilile pali 88,000, ukusanshako na bacilile pali 47,000 mu Portugal! Abasangilwe ku Cibukisho muli ifi fyalo mu 1998 bafikile pali 245,000, ukulinganya ku bashafikile pali 200 ilyo nabele fye Nte mu 1954.

Edminia na ine tulasuminisha no mutima onse kemba wa malumbo uwa mu Baibolo uwatile “ubushiku bumo mu mansa [sha kwa Yehova] bwawama ukucile nshiku ikana limo pa nse.” (Amalumbo 84:10) Lintu natontonkanya pa cikulilo candi ica mu bupiina no kulinganya ku fyuma fya ku mupashi ifyo nomba nakwata, ng’umfwa nga kasesema Esaya uwatile: “Mwe Yehova, ni mwe Lesa wandi, ndemutonda, ndetootele shina lyenu, pantu mwacite fipesha amano . . . pantu mwabelo mulanda ukwa kushina, mwabelo mubusu ukwa kushina mu kumanama kwakwe.”—Esaya 25:1, 4.

[Amafutunoti]

[Ifikope pe bula 24]

Pa muulu: Munyina Almeida mu Lisbon alebilisha ukutantika kwa kutuma abeminishi kwi bungano lya mu 1958 ilya ku New York

Pa kati: Ukutungulula icilangililo ca kukumana kwa babomfi pa Kulongana Kukalamba ukwa pa kati ka Nko mu Paris ukwa “Peace on Earth”

Pa nshi: Amabasi yaashimwe yaleipekanya ukutendeka ubulendo bwa kuya kwi bungano mu France

[Icikope pe bula 25]

Ukutungulula ukupepa kwa lucelo pe Ofesi ku Portugal

[Icikope pe bula 25]

Iofesi lya ku Portugal, ilyapeelwe mu 1988

[Icikope pe bula 26]

Amalyashi ya kwa Munyina Hugo Riemer yaletukoselesha lintu atutandalila ukufuma ku Bethel ya ku Brooklyn

[Icikope pe bula 26]

Pano ndi no mukashi wandi