Ubumi Bwabo

Ulubuuto lwa ku Mupashi Lwabalika ku Middle East

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA NAJIB SALEM

Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E., ulubuuto lwa Cebo ca kwa Lesa lwabalike ku Middle East no kufika ku mpela she sonde. Mu mwanda wa myaka walenga 20, ulo lubuuto lwabalike na kabili muli ilya ncende ye sonde. Lekeni mushimikileko ifyo ici cacitike.

NAFYELWE mu 1913 mwi tauni lya Amioun, ilya ku kapinda ka ku kuso aka Lebanon. Uyo wali e mwaka wa kulekelesha ukubako no mutende mu calo, pantu Inkondo ya Calo iya Kubalilapo yaimine mu mwaka wakonkelepo. Lintu inkondo yapwile mu 1918, Lebanon, iyaishibikwe pali iyo nshita nge ncende yawamisha iya ku Middle East, yalibwelele pa nshi mu fya bunonshi ne fya bupolitiki.

Mu 1920, lintu amakalata yatendeke ukwisa mu Lebanon, abantu bapokelele amakalata yalefuma ku bena Lebanon abaleikala mu fyalo fimbi. Pali bene pali bayama ba Abdullah na ba George Ghantous. Balembeele bashibo, ba Habib Ghantous, bashikulu, ukubeba pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa. (Mateo 24:14) Ukweba fye abekala mushi banabo ulwa fyali muli kalata abana babo balembele kwalengele abantu ukulapumya bashikulu. Abekala mushi batendeke ukusosa ukuti abana ba baHabib balekoselesha bashibo ukushitisha impanga yabo, ukushita impunda, no kutendeka ukushimikila.

Ukusalangana kwa Lubuuto Ukwa Kubangilila

Umwaka wakonkelepo, mu 1921, Michel Aboud, uwaleikala ku Brooklyn, New York, ku United States of America abwelele ku Tripoli, ku Lebanon. Ali Musambi wa Baibolo, nga fintu Inte sha kwa Yehova baleitwa pali ilya nshita. Nangu ca kuti ifibusa ifingi ifya kwa Munyina Aboud na balupwa tabaankwileko ku bukombe bwa mu Baibolo, abantu babili abaishibikwe sana balyankwileko, Ibrahim Atiyeh, na dokota wa meno, Hanna Shammas. Na kuba dokota Shammas asuminishe ukuti ukulongana kwa Bwina Kristu kulecitwa mu ng’anda mu mwakwe na mu cipatala cakwe.

Nali fye kalume lintu Munyina Aboud na Munyina Shammas batandele ku Amioun, uko naleikala. Ifyebo basosele ilyo batandele fyalimfikile sana pa mutima, kabili natendeke ukubomba umulimo wa kushimikila na Munyina Aboud. Pa myaka 40 ifwe babili twalebombela pamo lyonse mu butumikishi, ukufikila ilyo Munyina Aboud afwile mu 1963.

Pa kati ka 1922 na 1925, ulubuuto lwa cine ca mu Baibolo lwabalikile mu mishi iingi iya ku kapinda ka ku kuso aka Lebanon. Abantu nalimo 20 ukufika kuli 30 balekumana mu mayanda ku kulanshanya ifya mu Baibolo, na mu ng’anda yesu mu Amioun. Bashimapepo baletuma abaice ukulisha utukopo no kupunda pa kuti bapumfyanye ukulongana kwesu, e co inshita shimo twalekumanina mu mpanga.

Ilyo nali umwaice, ukupimpila ubutumikishi no kusangwa lyonse ku kulongana kwa Bwina Kristu kwalengele abantu balanjita ati Timote. Umukalamba wa pa sukulu anjebele ukuleka ukusangwa ku co aleita ati “uko kulongana.” Lintu nakeene atamfishe isukulu.

Ukushimikila mu Ncende Shalembwa mu Baibolo

Pa numa fye ya kubatishiwa mu 1933, natendeke bupainiya, nga fintu ubutumikishi bwa nshita yonse bwitwa ku Nte sha kwa Yehova. Nangu tatwali abengi pali ilya nshita, twashimikile mu mishi iyingi iya ku kapinda ka ku kuso aka Lebanon na mu ncende sha mu Beirut ukufika fye na ku kapinda ka ku kulyo aka Lebanon. Muli ilya myaka ya kubangilila, ilingi twaleenda pa makasa nelyo pa mpunda, nga fintu cali kuli Yesu Kristu na bakonshi bakwe aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo.

Mu 1936, Yousef Rahhal, Nte umwina Lebanon uwaikele mu United States of America imyaka iingi alibwelele ku Lebanon ku kutandala. Aishile ne fisoselo ne filimba fya maseleti fibili. Twabikile ifi fintu muli Ford motoka wa 1931 no kwendauka mu Lebanon monse na mu Syria, ukutwala ubukombe bwa Bufumu ku ncende sha mu mishi. Amashiwi yaleumfwika na ku bali ukutali amakilomita 10. Abantu balenina pa mitenge ya mayanda yabo ku kumfwa amashiwi baleti yalefuma ku muulu. Abali mu mabala balesha imilimo yabo no kupalama pa kuti bakutike.

Ulwendo nalekelesheko ukuya na Yousef Rahhal lwali lwa ku Aleppo, ku Syria, mu nshita ya mpepo iya mu 1937. Ilyo ashilabwelelamo ku United States of America twaile na ku Palestine. Kulya twaile ku misumba ya Haifa na Jerusalem, pamo ne mishi ya muli cilya calo. Umo uo twamonene nankwe ali ni Ibrahim Shehadi, uo naishibe ukupitila mu kulembeshanya. Ibrahim alilundulwike mu kwishiba Baibolo ica kuti ilyo twatandele, atendeke ukuya na ifwe mu butumikishi bwa ku ng’anda ne ng’anda.—Imilimo 20:20.

Na kabili nalefwaisha ukumonana na Profesa Khalil Kobrossi, Katolika wakamamo na menshi uwalesambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova ukupitila mu kulembeshanya. Bushe asangile shani akeyala ka Nte mu Lebanon? Cali fi, ilyo aile kwi tuuka mu Haifa, uwaleshitisha afungile fimo ifyo Khalil ashitile mwi pepala alepwile mu mpapulo sha Nte sha kwa Yehova. Lilye pepala lyakwete akeyala kesu. Twaliipakishe ukuba pamo, kabili mu 1939, aishile ku Tripoli no kubatishiwa.

Mu 1937, Petros Lagakos no mukashi wakwe baishile ku Tripoli. Mu myaka inono iyakonkelepo, ifwe batatu twashimikile mu ncende ishingi isha mu Lebanon na Syria, ukuya ku mayanda ya bantu no bukombe bwa Bufumu. Ilyo Munyina Lagakos afwile mu 1943, Inte bali na batwala ulubuuto lwa ku mupashi ku misumba iingi ne mishi iya mu Lebanon, Syria, na Palestine. Inshita shimo, nalimo fwe bali 30 twalenina motoka nelyo basi ku maca sana nangu muli ba 3 koloko ya ku maca pa kuti tuyefika mu ncende sha mu mishi.

Muli ba 1940, Ibrahim Atiyeh alepilibula The Watchtower ukutwala mu ciArabic. Pa numa nalekopolola amakope yane aya magazini no kuyatuma ku Nte mu Palestine, Syria, na Egupti. Muli shilya nshiku sha Nkondo ya Calo iya Cibili, baletukaanya sana ukushimikila, lelo twatwalilile ukulembeshanya na bonse abatemenwe icine aba ku Middle East. Nalelenga bamapu ba misumba ne mishi ya mupepi, kabili twapampamine pa kutwalako imbila nsuma.

Mu 1944, ninshi Inkondo ya Calo iya Cibili eko icili, naupile Evelyn, umwana wa kwa painiya munandi Michel Aboud. Twakwete abana batatu, umwanakashi umo na baume babili.

Ukubomba na Bamishonari

Ilyo inkondo yapwile fye, bamishonari ababalilepo ukupwisha Isukulu lya Gileadi bafikile mu Lebanon. E co, icilonganino ca kubalilapo mu Lebanon calipangilwe, kabili nasontelwe ukuba kangalila wa kutangilila. Lyene, mu 1947, Nathan H. Knorr na kalemba wakwe, Milton G. Henschel, baishile ku Lebanon kabili bakoseleshe bamunyina apakalamba. Mu kwangufyanya bamishonari abengi balishile, kabili balitwafwile apakalamba mu kuteyanya ubutumikishi bwesu na mu kutungulula ukulongana kwa pa cilonganino.

Pa bulendo bwesu bumo ubwa mu ncende ya mu mishi iya ku Syria, balitukeenye kuli shikofu wa muli iyo ncende. Atupeele umulandu wa kusalanganya impapulo isho aleita ati isha buZion. Ica kupapusha ca kuti ilyo 1948 ishilafika bashikofu ilingi baletwita ati “Bakomyunisti.” Pali iyi nshita, balitwikete no kutulubulwisha pa maawala yabili, kabili muli iyi nshita twapeele ubunte busuma.

Kuli pele pele, kapingula uwakutike ku mulandu wesu atile: “Nangu ca kuti nakunge cilai shikofu uwamipeele iyi milandu, mfwile ukumutasha pa kumpeela ishuko lya kukumana na imwe no kwishiba ifisambilisho fyenu.” Lyene alombele ubwelelo pa kutupumfyanya.

Ilyo papitile imyaka 10 ninshi ndeya ku Beirut, natendeke ukulanshanya no mwaume waikele mupepi na ine, uwali ni kalapashi mu fya bulimi. Pa numa ya kukutika amaminiti yanono ku fisumino fyesu, atile alyumfwa ifyapalako ku munankwe mu Syria. Uyo munankwe ali ni ani? Ni ulya kapingula uwakutike ku mulandu wesu ninshi palipita ne myaka nalimo 10!

Muli ba 1950, natandalile Inte mu Iraq no kubomba nabo umulimo wa kushimikila ku ng’anda ne ng’anda. Na kabili naleya sana ku Jordan na ku West Bank. Mu 1951, nali pali shilya Nte shine ishaile ku Bethlehem. E ko twakwatile Umulalilo wa kwa Shikulu. Ulucelo pali ubu bwine bushiku bonse abasangilwe ku Cibukisho baile na basi ku Mumana wa Jordan, uko abantu 22 babatishiwe pa kulanga ukuipeela kwabo kuli Yehova. Lyonse muli ilya ncende nga batukaanya twaleti: “Twaisa mu kumweba ukuti umo uwa mu bana benu akaba Imfumu ye sonde lyonse! Ninshi mulekalipila? Mufwile ukusekelela!”

Ukushimikila mu Mafya

Abantu ba ku Middle East baliba ne mitima isuma, baliicefya, kabili bacileela. Abengi balakutika ku bukombe bwa Bufumu bwa kwa Lesa. Kwena tapali icawama ukucila pa kwishiba ukuti nomba line ubulayo bwa mu Baibolo buli no kufishiwapo ubwa kuti: “Lesa umwine akaba pamo na [bantu bakwe]: kabili akafuute filamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo; takwakabe kabili ukuloosha nangu kukuuta nangu kucululuka; pa kuti ifya ntanshi nafiya.”—Ukusokolola 21:3, 4.

Nalisanga ukuti abengi abakaanya umulimo wesu tabawishiba fye bwino no bukombe bwine tusenda. Bashimapepo ba mu Kristendomu balibifya sana ishina lyesu! E co, ilyo kwali inkondo ya bana calo mu Lebanon iyatendeke mu 1975 no kutwalilila pa myaka ukucila 15, Inte balipitile mu mafya ayengi sana.

Bushiku bumo, naletungulula isambililo lya Baibolo ku lupwa ulwaleya sana ku calici. Ukulunduluka kwabo mu kusambilila icine ca Baibolo kwakalifye bashimapepo. E co, bushiku bumo aba mwi bumba lya mipepele ya muli ilya ncende bacincishe abantu babo ukusansa ituuka lya lulya lupwa, no koca ifipe fya madola 10,000 aya ku United States of America. Bulya bwine bushiku balishile no kunjikata. Lelo, nalipelulushenye ne ntungulushi yabo, ukubeba ukuti nga Bena Kristu icine cine, te kuti bacite icabipa umusango yu. Pa kumfwe fyo atile motoka iminine kabili anjebele ukwika.

Bushiku bumbi, abashilika bane balinjikete. Pa numa ya kuntiinya sana, intungulushi yabo uwatile alampika imfuti, alibweseshemo umutima, kabili balinkakwile. Abaume babili pali aba baba mu cifungo pa mulandu wa kwipaya no kwiba, kabili bambi na bo babili balipaiwa.

Amashuko Yambi aya Kushimikila

Pa miku iingi nalyenda mu ndeke ukuya ku fyalo fyalekanalekana. Inshita imo ilyo naendele mu ndeke ukufuma ku Beirut ukuya ku United States of America, naikele mupepi na Charles Malek, uwali kale cilolo wa buteko uwalelolekesha pa milandu ya ku nse ya calo mu Lebanon. Alikutikishe, ukutasha pa cikomo cimo na cimo ico nalemubelengela mu Baibolo. Asosele ukuti aile ku sukulu ku Tripoli na kafundisha wakwe ali ni Ibrahim Atiyeh, umuntu uyo tatafyala asambilishe icine ca mu Baibolo! Ba Malek batile ba Ibrahim babasambilishe ukucindika Baibolo.

Ulwendo lumbi ulwa mu ndeke, naikele mupepi no mwiminishi wa kabungwe ka United Nations uwa ku Palestine. Nakwete ishuko lya kumweba pa mbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa. Anengele naishibana no lupwa lwa mwaice wakwe umwaume uwali ku New York, kabili ilingi nalebatandalila. Nalikwete na lupwa uwalebomba mu cikuulwa ca ba United Nations ku New York. Bushiku bumo ilyo namutandalile ku ncito naikele amaawala yatatu, kabili nalimushimikile pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa.

Nomba ndi ne myaka 88, kabili ncili ndabomba imilimo ya mu cilonganino. Umukashi wandi Evelyn acili alebombela Yehova pamo na ine. Umwana wesu aupilwe kuli kangalila wenda uwa Nte sha kwa Yehova, uyo nomba aba ni eluda pa cilonganino mu Beirut. Umwana wabo nao ni Nte. Kasuli wesu umwaume no mukashi wakwe ni Nte, no mwana wabo nao aba mu cine. Lelo ulwa mwana wesu ibeli ku baume, alisambilishiwa icine ca Bwina Kristu, kabili nsubila ukuti bushiku bumo, akacipokelela.

Mu 1933, nasontelwe ukubomba bupainiya—nali painiya wa kubalilapo mu Middle East. Icawamisha ico nasala ukucita mu bumi bwandi kubombela Yehova muli bupainiya pali iyi myaka yapita 68. Kabili napampamina pa kutwalilila ukwenda mu lubuuto apeela.

[Icikope pe bula 23]

Ba Najib mu 1935

[Icikope pe bula 24]

Na motoka wa fisoselo mu Mpili sha Lebanon, 1940

[Ifikope pe bula 25]

Ukufuma pa muulu ku kuso ukuya ku kulyo ni: ba Najib, ba Evelyn, umwana wabo umwanakashi, Munyina Aboud no mwana wa ba Najib ibeli ku baume, 1952

Pe samba (pa ntanshi): Bamunyina Shammas, Knorr, Aboud, na Henschel pa ng’anda ya ba Najib, ku Tripoli, 1952

[Icikope pe bula 26]

Ba Najib na bakashi babo, ba Evelyn