Icingapwisha Ubupiina

NANGU kwaba amalipoti yabi ayashimikwa pa bupiina mu calo, kwaba abantu bamo abatwalilila ukushininwa ukuti ubupiina kuti bwapwa. Ku ca kumwenako, umutwe uwali mu filembo ifikulu pa nyunshipepala ya Manila Bulletin, waletila ibanki lya Asian Development Bank lyatile “abena Asia kuti bapwisha ubupiina mu myaka 25.” Ibanki lyatile ukufusha ubunonshi bwa calo e cingafumya abantu mu bupiina.

Utubungwe tumbi na makamfulumende yalemba imitubululo iingi na mapange pa fya kupwisha ubupiina. Pa fintu batantike pali: ukupekanishisha abekashi abashibomba, abakoloci na balwalilila indalama sha kuliilamo, ukuwamyako amasomo, ukufuuta imisha ya fyalo ifipiina isho bakongola ku fyalo fyakwatisha indalama, ukufumyako ifikabilwa pa kushishanya ifipe ne fyalo fimbi pa kuti ifyalo fyakwatisha bapiina fingashitisha ifipe fyabo ifingi ukwabula ubwafya, e lyo na mayanda yanaka umutengo ayakuulwa no buteeko.

Mu mwaka wa 2000, icisaka ca United Nations caimike ubuyo bwa kufikapo mu 2015. Pali ubo buyo paali ukupwisha ubupiina bwine bwine ne nsala pamo no kulinganya indalama shipoka abantu bonse mu fyalo. Nangu ubuyo bemika buwame shani, abengi balatwishika nga kuti bwafikwapo muli ci calo ca-akanikana.

Ifya Kucita pa Bupiina

Apo isubilo lya kupwisha ubupiina mwi sonde lyonse te sana, ni kuli ani umuntu engalolesha ku kupwisha ubupiina? Nge fyo cilandilwepo kale, kwaliba intulo ya mano iingatwafwa nangu ni lelo line. Ni ntulo nshi? Cebo ca kwa Lesa, Baibolo.

Cinshi cilekanya Baibolo ku mabuuku yambi? Ni co yafuma ku wa maka yapulamo, Kabumba wesu. Mu Baibolo mwaba amano yaumo mutengo—mwabe fishinte fingabomba ku bantu bonse, ku fifulo fye fyonse, pa nshita fye yonse. Nga ca kuti ifi fishinte fyakonkwa, kuti fya-afwa abapiina ukuba ne nsansa mu bumi nangu fye ni lelo line. Natumone ifya kumwenako fimo fimo.

Ukukanacishamo ukucindamika indalama. Baibolo itila: “Mu cintelelwe ca mano mwaba nga mu cintelelwe ca ndalama; lelo ukwishiba kulaafwa ni mu kuti amano yalenga cibinda wa yako ukuba no mweo.” (Lukala Milandu 7:12) Bushe cinshi ili lembo liletufunda? Indalama tashacila fyonse. Ca cine ukutila indalama shilatucingililako. Kuti twashitamo ifyo tukabila, lelo te kuti tushibomfye kuli fyonse. Kwaba ifintu ifyacindama ifishingashitwa mu indalama. Nga twaishiba ici cishinka ninshi kuti catwafwa ukukanacishamo ukucindika ifya ku mubili, ne ci kuti catwafwa ukukanakalifiwa umutima filya ciba ku bacindamika sana ukukwatisha indalama. Indalama te kuti shishite ubumi, lelo ukubomba mano mano kuti kwatwafwa ukucingilila ubumi nomba kabili kuti kwatwafwa no kuba ne subilo lya mweo wa pe ku ntanshi.

Mwipoosa indalama ishingi ukucila pa sho mukwete. Ifyo tufwaya ukukwata limo te fyo tukabila iyo. Ifyo tukabila e fifwile ukwisa intanshi. Calyanguka ukutontonkanya ati tulekabila icintu cimo, nangu ca kuti ico cintu tacilekabilwa no kukabilwa. Umuntu wa mano akapoosa indalama intanshi pa fintu alekabila sana—ifya kulya, ifya kufwala, umwa kwikala, ne fyapalako. Lyene, ilyo talashita fimbi ifyo alefwaya, akatala amona nga ca kuti indalama shashalapo kuti shakumana ukushita ifyalundwako. Mu cilangililo cimo icalandile Yesu, atile umuntu abale “ekala pa nshi no kupenda ishingapooswapo, pa kuti amone nga nakwata.”—Luka 14:28.

Ukutula apo abalume babutukila baEufrosina, abafyashi bakwata abana batatu ku Philippines, balipita mu bwafya bwa mikalile no bwafya bwa ndalama. Pa kucite ci, balisambilisha abana babo ukwishiba ifintu bafwile ukucindamika pa fitantikwe ifya kushita. Ku ca kumwenako, abana limbi kuti bamona cimo ico balefwaya. Mu cifulo ca kulanda fye ati iyo, balapelulushanya na bo ati: “Cisuma, kuti washita ngo lefwaya, lelo usalepo. Tukwete fye indalama shakumanina ukushita icintu cimo. Kuti twashita ici ulefwaya, nelyo kuti twashite nama nelyo umusalu uwa kuliila umupunga twashitile uwa uno mulungu. Ale nomba landa, cinshi walasalapo?” Ilingi line, cilangukila abana ukusumina ukushita ifya kulya ukucila ifyo balefwaya.

Tekeni umutima. Icishinte cimbi ica mu Baibolo citila: “Pa kuba ne fya kulya ne fya kufwala no mwa kwikala, tuteke imitima kuli ifi fintu.” (1 Timote 6:8) Indalama fye sheka sheka tashileta insansa. Abantu ba cuma abengi tababa ne nsansa, lelo abapiina abengi balikwata insansa icine cine. Abapiina balisambilila ukuteke imitima pa tunono twine bakwete uto balekabila mu bumi. Yesu alandile pa kukwata ‘ilinso ilituntulu’ ilitonta pa fintu fyacindama. (Mateo 6:22) Ukube fi kulafwa umuntu ukuteka umutima. Abapiina abengi ba nsansa pantu balipanga bucibusa busuma na Lesa kabili balaipakisha ubumi bwa lupwa—ifyo indalama shishingashita.

Ifi e filangililo fimo fimo pa busuma bwa kukonka imitubululo ya mu Baibolo iingaafwa abapiina ukukumamo ukwikala no bupiina babamo. Kwaba na fimbi ifingi. Ku ca kumwenako, talukeni ku fintu fyabipa, pamo nga ukupeepa no kuteye fyangalo fya cela mushuke, ifipwisha fye indalama; ishibeni fyacindama sana mu bumi, no kucilisha amabuyo ya ku mupashi; uko incito ya-afya ukusanga, citeniko fimo ifya kubombela bambi. (Amapinda 22:29; 23:21; Abena Filipi 1:9-11) Baibolo itucincisha ukubomfya “amano no bupanda” bwa musango yo pantu “fikabo mweo ku mutima obe.”—Amapinda 3:21, 22.

Nangu ca kuti imitubululo ya mu Baibolo kuti ya-afwa abaleshomboka no bupiina, kucili ifipusho pa fikacitika ku ntanshi. Bushe abapiina bakaba fye ncushi pe na pe? Bushe ulufyengo lwaba pa kati ka bakankaala na bapiina bukabala abupwa? Natulande pa cikapwisha ubwafya ico abengi bashaishiba.

Baibolo Ilatweba ico Twingabela ne Subilo

Abengi balasumina ukuti Baibolo citabo icisuma. Lelo tabaishiba ukuti ilanda pa fyebo fya kulungatika ifilanda pa fikulu fikulu ifili mupepi no kucitika.

Lesa afwaya ukubombela pa mafya ya bantunse, pamo no bupiina bwine. Apo amakamfulumende ya bantunse te kuti bacite co nelyo tabafwaya kubombelapo, Lesa alefwaya ukuyafumyapo. Akacita shani ifyo? Baibolo ukwabula no kulamba pali Daniele 2:44 itila: “Lesa wa mu muulu akemyo bufumu ubushakonaulwe umuyayaya, no bufumu bwa buko tabwakashiilwe ku bantu bambi; bukashonaula no kupesha aya mabufumu yonse, kabili bukeminina umuyayaya.”

Pa numa ya kufumyapo aya “mabufumu,” nelyo amakamfulumende, Kateeka wasontwa na Lesa umwine akacitapo cimo. Uyo Kateeka te muntunse lelo muntu wa maka ku muulu uwapala Lesa wine, uwakwata amaka ya kwalula ifintu ifilekabilwa pa kufumyapo ulufyengo lwabako pali lelo. Lesa asala Umwana wakwe ku kucite ci. (Imilimo 17:31) Amalumbo 72:12-14 yalondolola ico uyu Kateeka akacita ati: “Pantu [apokololo] mubusu uwakuuta, no mulanda, no ushikwete wa kumwafwa; [alililo] bulanda umulanda no mubusu, ne myeo ya babusu [alapususha: alubule] myeo yabo mu kunyanyantilwa na mu kufyengwa; no mulopa wabo walifinisha mu menso [yakwe].” We cilolelo ubusuma! Ukupokololwa kukasuka akwisa! Kateeka wasontwa na Lesa akapokolola abapiina na balanda.

Pali ilya nshita amafya ayengi ayafuma mu bupiina yakapwa. Icikomo 16 ica Amalumbo 72 citila: “Mube ukupaka kwa ngano mu calo, na pa muulu wa mpili, fifukile.” Takwakabe na kabili ukubulisha ifilyo pa mulandu wa cipowe, ukubulwe ndalama, nelyo ntungulushi ukufilwa ukuteeka.

Amafya yambi yakapwa na yo. Ku ca kumwenako, ilelo abengi pe sonde tabakwata ng’anda yabo. Lelo Lesa alaya ati: “Bakakuula amayanda no kwikalamo, bakalima na mabala ya myangashi no kulye fisabo fya yako; tabakakuule na bambi abekalamo, tabakalime na bambi abalyako; pantu inshiku sha bantu bandi shikaba nge nshiku sha muti, ne milimo ya minwe yabo abasalwa bandi bakasekelamo pa myaka iingi.” (Esaya 65:21, 22) Bonse bakakwata ing’anda yabo ne ncito iisuma. E co Lesa aletulaya ukupwisha ubupiina, ukubupwila umuku wa limo. Takwakabe bambi abakaba ne cuma sana e lyo bambi ukuba abapiina nakalya nakalya, nangu bantu abashomboka pa kuti bekaleko eyefilya.

Nga e muku wa kubalilapo ukumfwe fi fyebo fya mu Baibolo, umuntu kuti atontonkanya ati te kuti cicitike. Lelo, ukubebeta bwino ifyalanda Baibolo kuti twasanga ukuti fyonse ifyo Lesa alaile ku kale fyalifishiwepo. (Esaya 55:11) Kanshi te kuti tutwishike nga fikacitika. Lelo, icipusho cacindama ca kuti, Cinshi mufwile ukucita pa kuti mukanonkelemo ilyo ifi fikacitika?

Bushe Mukabamo?

Apo iyi ni kamfulumende ya kwa Lesa, tufwile ukuba abantu Lesa akapokelela ukuba abekashi ba buteeko bwakwe. Tatusha fye ukwabula ukutweba ifya kucita pa kufikapo. Ifya kucita fyaba mu Baibolo.

Kateeka wasontwa, Umwana wa kwa Lesa, mulungami. (Esaya 11:3-5) E ico, abakasuminishiwa ukutekwa baleenekelwa ukuba abalungami. Amapinda 2:21, 22 yatila: “Abatambalala bakekala mu calo, na ba mpomfu bakashalamo; Lelo ababifi bakaputulwa mu calo, na bafutika bakafumpulwamo.”

Bushe kwaba ifyo mwingacita pa kuti musambilile ifyo Lesa afwaya? Ee, e ko fyaba. Nga mwasambilila Baibolo no kukonka ifyo yalanda, mukaipakishako ubumi bwabe fi. (Yohane 17:3) Inte sha kwa Yehova kuti batemwa ukumwafwa ukusambilila. Tulemukoselesha ukushukila ishuko lya kwisaba pa bantu bashakabale ababa abapiina nelyo kufyengwa.

[Icikope pe bula 5]

BaEufrosina: “Ukumemenge indalama kulafwa ulupwa lwandi ukukwata ifyo balekabila”

[Ifikope pe bula 6]

Bucibusa busuma na Lesa no lupwa lwa nsansa te kuti fishitwe mu ndalama