Bushe Icalo Ni Kwi Cilelola?

ICALO CAIKATANA. Aya mashiwi yalomfwika bwino sana. Bonse fye e fyo tufwaya. Abengi balilandaukapo sana pa kwikatana. Imiku iingi ilyo intungulushi sha fyalo shikumana ku kulanshanya, shilalanda sana pa kwikatana. Mu August, mu mwaka wa 2000, bashimapepo ukucila pali 1,000 balikumene ku maofeshi ya United Nations ayabela mu musumba wa New York ukulanshanya ifyo bengaleta umutende mu calo conse muli uno mwanda wa myaka uwa ba 2000. Balanshenye pa fyo balingile ukucita pa kuti bapwishe ukushenkana kwaba mu calo. Lelo no kulanshanya kwabo kwine pa fyo bengaleta umutende mu calo conse takwali kwa mutende, pantu abene na bene batendeke ukukansanina pa milandu ya mu calo. Uwaishibisha amafunde ya Bashilamu uwa ku Jerusalem alikeene ukusangwako pantu kasambilisha wa mapepo ya buYuda na o ali no kusangwako. Bambi na bo balikalipe pantu Dalai Lama, umukalamba wa mapepo ya buBuddha, uwa ku calo ca Tibet taitilwe ukuti asangweko pa nshiku sha kubalilapo shibili pantu baletiina ukuti limbi kuti akalifya abena China.

Mu October 2003, ifyalo fyakwatila imipaka kuli bemba wa Pacific ifyaba mu kabungwe ka Asia-Pacific Economic Cooperation (APEC) fyalikumene mu calo ca Thailand ku kulanshanya ifyo bengaleta umutelelwe mu calo. Ifi fyalo 21 ifyakumene, fyalaile ukuti fili no kubongolola utubungwe tonse utwa fipondo ifitiinya no kwipaya abantu, kabili balanshenye na pa fyo bengacita pa kuleta umutelelwe mwi sonde lyonse. Lelo ilyo balelanshanya, intungulushi shimo shimo shailishenye pa mashiwi yalandilwe na kateka umo, ayo bamwene ukuti yali ya kupeela abaYuda umulandu.

Mulandu Nshi Kushabela Ukwikatana?

Nangu ca kuti abantu balalanda sana pa kwikatanya icalo, ifyo bacita fyena finono sana. Muli ino nkulo ya ba 2000 abantu abengi balabombesha ukufwaya ukwikatanya icalo. Nomba bushe cinshi bafililwa?

Kateka umo pa basangilwe kuli kulya kulanshanya kwali mu Thailand alyaswikeko panono ilyo lipusho. Atile, “Kwaba ico abantu beta ukuti ukutemwa icalo cobe.” Cine cine abantunse balitemwisha ifyalo fyabo. Ifyalo fyonse ne mitundu yonse, fifwaya ukuiteka. Ukufwaya ukuiteka no kucimfyanya na banabo, pamo na bukaitemwe, fyalilenga ubwafya ubukalamba. Ilingi line, ilyo icalo cimo cilefwaya ukucita fimo ifingabipila abekala mu fyalo fimbi, icicitika ca kuti ifyo ico calo cilefwaya e fyo cicita.

Kemba wa malumbo alondolola bwino bwino ifyo ukutemwisha icalo kwaba ilyo atila, kwaba kwati “cikuko ca boni.” (Amalumbo 91:3) Caba kwati cinkunka icaishila abantunse, icilenga ukucula kukalamba. Ukufuma fye na ku kale, ukutemwisha icalo kwalenga abantu ukupata abantu banabo. Na pali lelo, ukutemwisha icalo kwalitwalilila ukulenga amalekano, kabili intungulushi sha bantunse shalifilwa ukulesha uyu musango.

Intungulushi sha mu calo ishingi shalishiba ukuti ukutemwisha icalo na bukaitemwe e cilenga ubwafya ubwingi muno calo. Ku ca kumwenako, uwali kale kalemba wa United Nations U Thant atile: “Imibele yabipa iya mutima e ilenga ubwafya ubwingi tukwata pali lelo . . . Cimo pali iyo mibele yabipa caba kutemwisha icalo. Bamo batila ‘icalo candi, calo candi, nkalacitungilila nangu calufyanya.’” Nangu cibe fyo, ifyalo pali lelo fifwaya fye ukuba pa ntanshi kabili filafwaisha sana ukuiteka. Ifyalo ifyakwata amaka ya kuiteka tafifwaya nangu panono ukuti ifyalo fibiye na fyo fyapeelwako amaka yamo. Ku ca kumwenako, ulupapulo lwa International Herald Tribune lwalandile pa kabungwe ka European Union ukuti: “Mu mapolitiki ya mu fyalo fya ku Bulaya mwafula sana ukukansana kabili abengi tabacetekelana. Ifyalo ifingi ifyaba muli aka kabungwe, filakaana sana ukuti icalo cimo ciletungulula ifintu ukucila ifyalo fimbi.”

Icebo ca kwa Lesa Baibolo, cilalondolola bwino sana icicitika ilyo abantunse baleteeka. Citila: “Abantu bacito lukambo ku bantu ku kubabifya.” (Lukala Milandu 8:9) Pa mulandu wa kuti abantu abene balyakana icalo, amabumba ya bantu e lyo no muntu umo umo, icacitika kuli bena ni cilya calandwa mu Baibolo ukuti: “Uuitalusha ku banankwe afwaya fye ukucita ifyo umwine atemenwe; tafwaya kupandwa mano.”—Amapinda 18:1, NW.

Kabumba, uwaishiba ifingatuwamina, talefwaya ukuti abantu baipangile ifyalo fyabo no kulaiteka abene. Pa kucite ci, abantu balisuula ifyo Lesa afwaya kabili balisuula no kuti ifintu fyonse fye fyakwe. Amalumbo 95:3-5 yatila: “Yehova ni Lesa mukulu, kabili ni Mfumu nkulu ukucila pa milungu yonse: uo mu minwe yakwe mwabe mikonko ya pano isonde, ne nsunsu sha mpili na sho shakwe; bemba wakwe, kabili wene e wamucitile, kabili umulundu, iminwe yakwe e yabumbile.” Lesa e Mulopwe walinga ukuteka kabili abantu bonse bakabila ukulamumona ukuti e kateka wabo. Pa kufwaisha ukulaiteka, ifyalo filalwishanya no bufwayo bwa kwa Lesa.—Amalumbo 2:2.

Cinshi Cikabilwa?

Inshila fye imo iyo icalo cingekataninamo ni lintu cateekwa ne ntungulushi imo iisakamana abantu bonse. Abengi abatontonkanya sana pali ci, basango kuti tulakabila ubutungulushi busuma. Lelo bamona kwati utubungwe twa bantunse e twingaleta ubutungulushi bwa musango yo. Ku ca kumwenako, abengi abalumbuka, pamo ne ntungulushi sha mapepo bakoselesha abantu ukuti United Nations e ikalenga icalo ukwikatana. Lelo utubungwe twa bantunse, nangula tumoneke utwa bufumacumi, tatwatala atupwisha ubwafya bwa bantunse ubwa mu calo conse. Na kuba, utubungwe utwingi e twaba na malekano yene yene ayaba na mu fyalo fyalekanalekana.

Baibolo ilatusoka ukuti tatufwile kucetekela utubungwe twa buntunse ukuti e twingapwisha ubwafya bwa mu calo ilyo itila: “Mwitetekela bakankaala, nangu mwana wa muntu uo takuli ukupususha muli wene.” (Amalumbo 146:3) Bushe ico cilolele mu kuti isonde lyonse talyakabale alikatana? Awe iyo. Kwaliba inshila imbi iya kwikatanishishamo icalo conse.

Abengi tabaishiba ukutila Lesa kale kale alikwata ubuteko ubwingekatanya icalo conse. Ulwa kwa Yehova Lesa, Baibolo itila: “Lelo ine ninsansabike mfumu yandi pa Sione, ulupili lwandi lwa mushilo. Lomba, na ine ndekupeele nko e cikwatwa cobe, ne mpela sha pano isonde e camanimwa cobe.” (Amalumbo 2:6, 8) Moneni ukuti ilembo lyatila, Yehova ‘alisansabika imfumu yakwe,’ iyo eta mu cikomo 7 ati ‘umwana wandi umwaume.’ Uyu ni Yesu Kristu, Umwana mukalamba pali bonse abana ba bumupashi, uwapeelwa amaka pa calo conse.

Ifyo Ukwikatana kwa Calo Conse Kukabako

Abengi tabaishiba ubu bufumu bwa ku muulu ubo Lesa abikako. Ifyalo fyapampamina pa kufwaya fye ukuiteka ifine. Lelo Lesa takaleke abantu abakana bumulopwe bwakwe no buteko bwakwe ubo abikako. Amalumbo 2:9 yalanda pa bantu abashifwaya ukusumina ukuti Lesa e wakwata insambu sha kuteka icalo ati: “Ukabafuna [e kutila Umwana, Yesu Kristu] ku nkonto ya cela, ukabatobaula nge nongo ya mubumfi.” Nangu balishiba nelyo iyo, inko nomba shili pa lwendo lwa kuya mu kulwa na Lesa. Ibuuku lya mu Baibolo ilya kulekelesha lilanda pa “shamfumu sha pe sonde lyonse” ishikalonganikwa “ku nkondo ya bushiku bukalamba bwa kwa Lesa Uwa maka yonse.” (Ukusokolola 16:14) Inko pamo ne milimo ya shiko iya malekano fikonaulwa. Ico cikalenga ukuti ubuteko bwa kwa Lesa bukabombe umulimo wa buko ukwabula ubwafya.

Apo Yehova Lesa ni Mulopwe wa Kubumbwa konse, ukupitila mu Mwana wakwe, akabomfya amaka na mano ukwalula ifintu pa kuti isonde lyonse likabe ilyaikatana. Ubuteko bwa kwa Lesa bukaleta ukwikatana kwa cine cine kabili Lesa akapaala abantu bonse abatemwa ubulungami. Mukwai buleni Baibolo wenu, no kubelenga Amalumbo 72. Mwalasangamo ifisuma ifyo ubuteko bwa kwa Lesa ubukatungululwa no Mwana wakwe bukacitila abantunse ifyalandwa mu kusesema. Abantu bakekatana icine cine mwi sonde lyonse, kabili ubwafya bwabo bonse pamo nga, umutitikisha, ulukaakala, ubupiina ne fyabipa fimbi fikapwa.

Muli cino calo umwaba amalekano, abengi bamona kwati takwakatale akuba ukwikatana. Lelo cilubo ukutontonkanye fyo. Ukufuma ku kale, Lesa alafikilisha fyonse ifyo alaya, na fyonse ifyo alaya ukucita ku ntanshi, akafikilisha. (Esaya 55:10, 11) Bushe na imwe kuti mwatemwa ukumonako ilyo fyonse fikawama? Kuti mwasangwako. Na kuba kuli abantu bamo abaleipekanya ukwisaba no mweo ilyo iyo nshita ikafika. Bafuma mu nko shonse, bena tabalwako inkondo, baba abaikatana kabili balanakila kuli bumulopwe bwa kwa Lesa. (Esaya 2:2-4) Bushe abo bantu ni bani? Baishibikwa ukuti Inte sha kwa Yehova. Kuti cawama sana nga mwasumina ubwite bwa kuyatandala kuntu bapepela. Ala mukatemwa nga nshi ukusangwa na bantu abengamwafwa ukunakila kuli bumulopwe bwa kwa Lesa kabili no kuipakisha ukwikatana ukushakabale akupwa.

[Ifikope pe bula 7]

Abantu bafuma mu nko shonse baleipekanya ukwikala umuyayaya mu calo ca bantu baikatana

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 4]

Saeed Khan/AFP/Getty Images

[Abatumtuminishe Ukubofya Ifikope Fili pe bula 5]

Umwanakashi uuleloosha: Igor Dutina/AFP/Getty Images; aba fyongo: Said Khatib/AFP/Getty Images; iminshinga: Joseph Barrak/AFP/Getty Images