Ifya Kusansamusha Abalwala Amalwele Yatwala ku Mfwa

“Nalifililwe ukusumina ilyo naishibe ukuti bamayo balwele ubulwele bushipola ubwali no kubepaya. Calimponeshe pa musao, nshasumine ukuti bamayo abamfyala baali no kufwa.” E fyalandile Grace uwa ku calo ca Canada.

UMUNTU nga bamusanga no bulwele bushipola, balupwa lwakwe kumo ne fibusa balomfwa sana ububi kabili limo tabeshiba na ca kucita. Bamo tabeshiba nga kuti caba bwino ukweba umulwele ifishinka fyonse pa bulwele bwakwe. Bambi nabo balatwishika nga kuti bashipikisha ukumona umuntu batemwa alecula no kumoneka kwati tacindama pa mulandu wa bulwele akwete. Abengi balasakamana ukuti tabakeshibe fya kalanda ne fya kucita ilyo umulwele wabo akaba mupepi no kufwa.

Finshi mufwile ukwishiba pa fyo abantu bacita nga baishiba ukuti umuntu wabo alwele ubulwele bwa kutwala ku mfwa? Finshi mwingacita ifingalanga ukuti muli “cibusa” ca cishinka ica mulwele, kabili kuti mwasansamusha shani umulwele no kumwafwa?—Amapinda 17:17.

Abantu Bonse Balomfwa Ububi

Umuntu onse apo apela alomfwa ububi nga ca kuti uo atemwa alwala sana. Nangu fye ni ba dokota bene abamonako lyonse uko abantu bafwa balomfwa ububi sana, kabili cilabapesha amano nga bamona umulwele alecula.

Naimwe bene kuti mwaumfwa ububi nga mwamwene umuntu mwatemwa alecula. Ba Hosa, abekala ku Brazil abaletensha nkanshi yabo uwalwele nga nshi batile, “Ala cilomfwika ububi sana ukumona umuntu watemwa alekalipwa umutatakuya.” Nangu fye ni Mose umuntu wali ne cishinka kuli Lesa, ilyo amwene nkashi yakwe alwala ifibashi, alilile kuli Lesa ukuti: “Mwe Lesa, shi mumuundape!”—Impendwa 12:12, 13.

Tulaba no bulanda umuntu wesu nga alwala pantu twapangwa mu cipasho ca kwa Lesa wesu Yehova uwaba ne cikuuku. (Ukutendeka 1:27; Esaya 63:9) Bushe Yehova omfwa shani nga amona uko abantu balecula? Moneni ifyo Yesu acitile. Alitulangilile bwino bwino ifyo Wishi aaba. (Yohane 14:9) Ilyo Yesu amwene abantu abalwele, “aiketwe inkumbu” pa fyo balecula. (Mateo 20:29-34; Marko 1:40, 41) Nge fyo icipande cifumineko muli ino ine magazini cilandile, ilyo Lasaro cibusa wa kwa Yesu afwile, Yesu alyumfwile sana ububi pa kumona ubulanda bwali na balupwa ne fibusa fya kwa Lasaro, ica kuti “alilile ifilamba.” (Yohane 11:32-35) Na Baibolo itila imfwa mulwani kabili ilaya ukuti nomba line ukulwala ne mfwa fikapwa.—1 Abena Korinti 15:26; Ukusokolola 21:3, 4.

Limo kuti mwafwaya ukupeela bambi umulandu ilyo bamweba ukuti ubulwele umuntu wenu akwete bwa kutwala ku mfwa. Dokota Marta Ortiz uwalembele amashiwi yamo pa fya kusakamana abalwala amalwele yatwala ku mfwa, atile: “Tamufwile ukulapeela umulandu ba dokota, banasi nelyo mwe bene pa bulwele bwa muntu wenu. Ici kuti calenga fye mwaleka ukumfwana no kuleka ukubika amano ku fyo umulwele alekabila sana.” Finshi mwingacita ifingafwa umuntu wenu ukushipikisha ubulwele no kuba uwashikatala ilyo aishiba ukuti ubulwele alwala bukamwipaya?

Ubulwele Tabufwile Kulenga Mwafumya Amano Ku mulwele

Ica kubalilapo fye mufwile ukubika sana amano ku mulwele, te kulalanguluka fye ifyo ubwele bumucitile nelyo ifyo alemene. Cinshi cingamwafwa? Ba Sarah ababomba bu nasi batile: “Nalitemwa ukulolesha pa fikope fya mulwele ifyo akopelwe ilyo aali talalwala. Ndakutikisha nga umulwele alelondolola ifyo aalecita kale. Ici cilangafwa ukwishiba ifyo umulwele aalecita ne fyo aali kale ukucila ukulatontonkanya fye pa bulwele.”

Ba Anne-Catherine, banasi na bambi balondolwele icibafwa ukubika amano ku mulwele ukucila ukulalanguluka fye pa fyo ubulwele bumucitile. Batile: “Ndalolekesha umulwele pa menso no kutontonkanya sana pa fyo ningacita ifingamwafwa mu kulwala kwakwe.” Icitabo cilanda pa kusansamusha abalwala amalwele yatwala ku mfwa icitila, The Needs of the Dying—A Guide for Bringing Hope, Comfort, and Love to Life’s Final Chapter cisosa ukuti: “Abengi balomfwa sana ububi nga bamona ifyo ubulwele nangu ubusanso bwalemanika umuntu. Icacindama sana ukucita nga mwaumfwa ububi, kulolesha umuntu wenu no kutontonkanya pa mibele yakwe iyisha-aluka nangu ca kuti alilwala.”

Kwena pa kuti umuntu acite fyonse fi, akabila ukushipa no kuilama. Ba Georges, ba eluda mu cilonganino ca Bena Kristu, abatandalila sana abalwala amalwele yashipola batile: “Tufwile ukutemwa sana umulwele pa kuti nangu tuleumfwa ububi pa kulwala kwakwe, twakwata amaka ya kumwafwa.” Nga mwabika sana amano ku mulwele ukucila ukubika fye amano ku bulwele, akatemwa na imwe bene mukomfwako bwino. Ba Yvonne abasakamana abana abalwala ubulwele bwa kansa batile, “Nga waishiba ukutila umulwele kuti wamwafwa ukulaimona ukuti alicindama, kuti waishiba ne fya kumwafwa mu kulwala kwakwe.”

Mulekutika Ilyo Umulwele Alelanda

Abengi balatiina ukulanda no muntu nga nalwalisha nangu ca kuti balimutemwa. Mulandu nshi? Bamona kwati teti beshibe ifya kulanda. Lelo ba Anne-Catherine, abatenseshepo umunabo uwalwele ubwa kufwa balandile ukutila ukwikala fye tondolo nako kusuma. Batile: “Icisansamusha umulwele te mashiwi fye twamweba, lelo ne fyo tucita fiine filamusansamusha. Ukwikala fye mupepi nankwe no kumwikatako ku kuboko no kulukusha ifilamba nga twaumfwa ububi ilyo umulwele alondolola ifyo aleumfwa, fyonse fi filanga ukuti twalimubikako amano.”

Umulwele na o kuti afwaya ukumwebako ifili ku mutima pa kuti mwaishiba ifyo aleumfwa. IIlingi line umulwele aleshiba nga ca kuti balupwa ne fibusa tabalefwaya kulanda pa bulwele bwakwe na pa fikumine ubumi bwakwe. Ifibusa fya mulwele na balupwa limo balafilwa no kulanda pa fya cindama ifikumine umulwele kabili limo tabamweba ne fyo afwile ukwishiba pa bulwele bwakwe. Nomba finshi fifuma mu kufisa umulwele ifyo alingile ukwishiba pa bulwele bwakwe? Dokota umo uusakamana abalwala sana alondolwele ukuti ukukanaeba umulwele icishinka kulenga “cakosela ba lupwa no mulwele wine ukulalanda pa fyo ubulwele buli. Ici kuti cabipa pantu ukulanda pa bulwele kulaafwa umulwele ukushipa mu kulwala kwakwe.” Kanshi umulwele nga alefwaya ukulanda pa bulwele bwakwe nelyo pa mfwa, kuti cawama ukumuleka alandapo.

Na bantu ba kwa Lesa aba ku kale baleebako Yehova Lesa ifyo baleumfwa ububi nga baishiba ukuti balafwa. Nga fintu tulandilepo, ilyo Imfumu Hisekia yaishibe ukuti yalafwa ninshi ili ne myaka 39, yalililishike kuli Lesa. (Esaya 38:9-12, 18-20) Na balwala ubulwele butwala ku mfwa, nabo cilawama ukubaleka balilishika ilyo baishiba ukuti balafwa. Limbi kuti baumfwa ububi pa mulandu wa kutila ifyo baalefwaya ukucita, pamo nga ukuya ku fifulo fimo, ukuupwa nelyo ukuupa no kukwata abana, ukumona abeshikulu bakula, atemwa ukubombela sana Lesa, tafyakacitike. Limo kuti batiina abati ifibusa fyabo na balupwa balabataluka pantu tabakulaishiba ifya kucita nga babamona. (Yobo 19:16-18) Ukutiina ukukalipwa no kulemana nelyo ukutiina ukufwa ilyo bali beka kuti filebasakamika.

Ba Anne-Catherine balandile no kuti: “Calicindama ukuleka umuntu alanda icili ku mutima, ukwabula ukumucilima, nelyo ukusuusha ico alanda atemwa ukumona kwati ni ca mwenso. Nga alanda, e lyo mwingeshiba ifyo aleumfwa ne filemutiinya. Na kuba e lyo mwingeshiba ne fyo engatemwa mwamucitila.”

Mufwile Ukwishiba Ifyo Umulwele Alefwaya

Ilyo ubulwele bwakoselako, napamo pa mulandu wa miti ne misango imbi iya kumundapilamo, kuti mwaumfwa sana ububi ica kutila mwalaba na ku cacindama ico umulwele afwaya sana. Ne ci, kuisalila umwine ifyo engatemwa fyacitika.

Mu fyalo fimo, balupwa limo tabeba umulwele icishinka pa bulwele bwakwe, e lyo limo e bapingula ne fyo alaundapwa ukwabula no kuti umwine alandepo. Lelo mu fyalo fimbi, muba ubwafya bumbi. Umfweni ifyalandile ba Jerry, ababomba incito ya bunasi. Batile, “Abengi nga baya mu kupempula umulwele, balatemwa ukulanda pa mulwele ninshi no mwine e po ali.” Ukulanda pa mulwele no kukanamweba icishinka, filalenga alamona kwati tacindeme.

Cimbi ico umulwele akabila, lisubilo. Mu fyalo umo bondapa bwino sana abalwele, ilingi line abalwele balakwata isubilo lya kuti balapola nga basanga uko bengondapwa bwino. Michelle, uutensha banyina abalwala kansa pa miku itatu nomba, alondolola ukuti: “Bamayo nga bafwaya ukweshako imiti imbi nelyo ukumona dokota umbi, ndabafwako ukusanga ifyo balefwaya. Nalishiba ukuti nshifwile ukwenekela ukuti bakapola pa muku umo, lelo nshibafuupula nga ndelanda pa bulwele bwabo.”

Inga nga tapali isubilo lya kutila umulwele kuti apola? Muleibukisha ukuti umulwele, kuti afwaya ukulanda pa mfwa yakwe ukwabula ukupita na mu mbali. Ba Georges, ba eluda mu cilonganino ca Bena Kristu abo tulandilepo kale, batile: “Calicindama ukukanafisa umulwele ukuti ubulwele buli mu kumwipaya. Ici cilalenga umulwele apekanya bwino ifintu ilyo ashilafwa.” Ukuipekanya kuti kwalenga umulwele alamona ukuti nacita fyonse ifyacindama ilyo ashilafwa, e lyo kabili kulenga talesakamana sana ukuti abantu bambi bakaculilamo.

Kwena mwandini, tacayanguka ukulanda pa fya musango yo. Lelo nga mwalandapo pa mfwa ukwabula ukupita mu mbali, kuti calenga na imwe mwalanda ifili ku mutima. Umulwele na o kuti afwaya ukuwikishanya na bo apusene nabo, no kulanda pa fibi fimo ifyo acitile, nelyo ukulomba ubwelelo. Uku kulanshanya kulakosha bucibusa bwenu no mulwele.

Ifyo Mwingasansamusha Umulwele Ilyo Aali Mupepi no Kufwa

Kuti mwasansamusha shani umulwele uuli mupepi no kufwa? Dokota Ortiz, uo tulandilepo kale atile: “Mufwile ukuleka umulwele alanda ifyo engatemwa ukuti mumucitile. Kutikeni sana nga alelanda. Nga kuti mwakwanisha, citeni ifyo umulwele alefwaya. Nga mwafilwa ukucita ifyo alefwaya, mwebeni icishinka.”

Ilyo umuntu ali mupepi no kufwa, e lyo afwaya sana ukuba na bantu abo atemwisha. Ba Georges batila, “Mufwile ukwafwa umulwele ukulanshanya na bo alefwaya, nangu fye ni pa kashita akanono ilyo ashikwete maka ya kulanda.” Nangu balanshanya fye nabo pa foni, cilaba bwino pantu balakwata ishuko lya kukoseleshanya no kupepela pamo. Ba Christina abekala ku Canada abafwililwe abantu batatu mu kukonkana, batile, “Ilyo baali mupepi no kufwa, balefwaya sana Abena Kristu banabo ukulabapepelako.”

Bushe mufwile ukutiina ukulila ilyo muli pa mulwele? Iyo. Nga mwalila kuti mwalenga umulwele akwata amaka ya kumukoselesha na imwe. Icitabo cilanda pa fyo abalwala ubwa kufwa bafwaya, icitila The Needs of the Dying cisosa ukuti: “Ala cilakosha sana nga ca kutila uuli mupepi no kufwa e ulekusansamusha. Na kuba no mulwele wine alamwenamo nga alekoselesha bambi.” Umulwele baletensha nga alekoselesha bambi, alaimona ukuti na o alasakamana abantu, pamo nga ifibusa, nelyo abana.

Kwena limo ifintu filafya ica kuti mwafilwa ukuba no muntu wenu ilyo ali mu kufwa. Lelo nga e ko muli ku cipatala nelyo ku ng’anda ilyo cibusa wenu alefwa, mwikateniko ku kuboko mpaka fye aleke umweo. Ukucite fi kulenga twalanga ifyo tuleumfwa ifyo ilingi tufilwa ukulanda. Nangu ca kutila umuntu uulefwa talanda nangu cimo, te kwesha ukufumapo, lelo langeni ukuti mwalimutemwa no kuti namukwata isubilo lya kutila mukamumona na kabili ilyo akabuuka.—Yobo 14:14, 15; Imilimo 24:15.

Nga mwabapo ilyo umuntu wenu alefwa, tamwakaleipeela umulandu pa numa. Na kuba iyi yine nshita ubulanda bukula sana, ku ntanshi e ingalamuletela icisansamushi nga mwatontonkanyapo. Pantu mukalaibukisha ukutila mwali “cibusa” wa cishinka uwa mulwele ilyo aali mu “kumanama.”—Amapinda 17:17.

[Amashiwi pe bula 27]

Ukusakamana umulwele ukucila ukulalanguluka fye pa bulwele kukamwafwa pamo no mulwele wenu

[Akabokoshi/Icikope pe bula 29]

Icingafwa Abantu Ukucindika Ifyo Umulwele Alefwaya

Mu fyalo ifingi abalwala amalwele yatwala ku mfwa, balibapeela insambu ya kuti bafwile ukucindikwa no kusungwa bwino ukufikila bafwa. Umulwele nga alembela kabela ifyo alefwaya, cilanguka abantu ukufikonka, kabili nga alefwaya akafwile pa ng’anda nelyo mu cipatala, ifyo fine e fyo abantu bakwe bakonka.

Ukulembela kabela kulalenga:

• Paba icumfwano pali badokota na balupwa ba mulwele

• Umulwele umwine ukupingula ifikumine ubulwele no bumi bwakwe ukucila ukulekela ba lupwa

• Umulwele umwine ukukaana imyundapile imo iishingamwafwa, apengapooswa indalama ishingi, nalimo iingalenga no bulwele bwakoselako

Ifyacindama fimo ifilingile ukulembwa ni fi:

• Ishina lya muntu uo umulwele apeela insambu ya kumupingwilako ilyo aleundapwa

• Inshila sha kundapilamo isho umulwele engatemwa ne sho ashingafwaya nga ca kuti ubulwele bwakwe bwatipa

• Napamo ne shina lya kwa dokota uwaishiba inshila umulwele afwaya ukumundapilamo

[Icikope pe bula 26]

Mufwile ukubika sana amano ku mulwele na ku fyo aaba, te kulalanguluka fye pa kulwala kwakwe