“Twakulatemwana Mpaka ne Mfwa”
ILYO abengi basosa aya mashiwi pa menga yabo, nalimo tabatontonkanyapo no kuti bushiku bumo imfwa kuti yabalekanya. Ubukote, ukulwala, nelyo amasanso kuti fyalenga umutemwikwa ukufwa no kulenga umwina mwakwe ukushala uwa nkumbabulili kabili uwa bulanda.—Lukala Milandu 9:11; Abena Roma 5:12.
Abafwailisha basanga ukuti hafu ya mpendwa ya banakashi abali ne myaka 65 no kucilapo ni bamukamfwilwa. Apo abanakashi e bafwilwa sana ukucila abaume, abantu abengi batila abanakashi e bafwilwa fye abena mwabo. Ici tacilepilibula ukuti abaume bena tabafwilwa. Icishinka ca kuti abantu abengi balifwilwa abena mwabo. Bushe e fyo caba na kuli imwe?
Nampo nga muli baume nelyo abanakashi, cinshi mwingacita nga mwalifwilwa? Bushe Baibolo kuti yamwafwa ukucefyako ubulanda? Bushe bamo abafwilwa bacita shani pa kuti belaba sana no bulanda? Nangu cingati te fyebo fyonse ifingafwa abafwilwa ukucefyako ubulanda, kwaliba fimo ifingabafwa.
Ifyo Mwingacita pa Kucefyako Ubulanda
Nangu cingati bamo bamona kwati ukulila takwawama ku bumi bwa muntu nelyo ukuti umuntu nga alelila ninshi tashipa, dokota Joyce Brothers uwasambilila pa fyo abantu batontonkanya kabili uwafwilwa abena mwakwe, atile ukulukusha ifilamba kwaba kwati muti uucefyako ubulanda. Na kuba, ca cifyalilwa ukulila kabili ukulila kulacefyako ubulanda. E co mwilaumfwa insoni ukulukusha ifilamba. Mu Baibolo mwaliba ica kumwenako icisuma ica muntu uwalilile. Abrahamu ali ne citetekelo sana, kabili Lesa alimutemenwe ica kuti alemwita ukuti ni cibusa wakwe. Lelo lintu umukashi wakwe uo atemenwe nga nshi afwile, “Abrahamu aingile mu kati ku kuloosha Sara no kumulila.”—Ukutendeka 23:2.
Kwena, caliba fye bwino ku muntu uuleloosha ukufwaya ukuba eka, nomba mwilaikala fye mweka inshita yonse. Amapinda 18:1 yatusoka ukuti: “Uuitalusha ku banankwe afwaya fye ukucita ifyo umwine atemenwe.” Mu nshita ya kuti muleikala mweka, muleba pamo na balupwa ne fibusa abengaloosesha pamo na imwe. Kabili mu cilonganino ca Bena Kristu, e mo mwingasanga abantu ba musango yu, mwaba abaume abakosa mu kupepa abengamutungilila no kumwafwilisha ilyo mulekabila aba kumupandako amano.—Esaya 32:1, 2.
Bamo basanga ukuti icibafwa ukucefyako ubulanda kubwesesha ababatumine amakalata na ma kardi ya ndoosha. Ilyo mulelemba aya makalata kuti mwalemba na pa fintu ifisuma ifyo mwibukisha pa bena mwenu na pa nshita shisuma isho mwaleipakisha na bo. Ukubika pamo ifikope fya bena mwenu, amakalata abantu balemulembela, ne fyebo na fimbi kuti kwamwafwa ukucefyako ubulanda.
Nga ca kuti umuntu e lyo afwilwa fye alafulunganishiwa, lelo ukutwalilila ukulacita ifintu ifyo mucita lyonse kuti kwamwafwa nga nshi. Ku ca kumwenako, nga mwalibika inshita mulaalilapo, inshita mushibukilapo, inshita muliilapo ifya kulya, nelyo ukucita ifintu fimbi, mule-esha ukutwalilila ukucita ifyo fine. Mulepangila kabela ifya kucita pa mpela ya mulungu na pa nshiku shacindama sana kuli imwe pamo ngo bushiku mwaupene, ilyo ubulanda bucilamo sana. Icacindama sana ico mufwile ukucita, kutwalilila ukubika amano ku fya kwa Lesa.—1 Abena Korinti 15:58.
Umuntu nga ali no bulanda sana kuti afilwa ukupingula bwino ifya kucita. Abantu abakwata amapange yabipa kuti nalimo bashukila inshita muli no bulanda ukucita ifyo balefwaya. E ico, te kwesha ukususwa ukucita ifintu fimo pamo nga ukushitisha ing’anda, ukubika indalama ishingi mu bukwebo, ukukuukila kumbi, nelyo ukuupwa nangu ukuupa. Ipinda lya mu Baibolo litila: “Amapange ya wacincila yamulenga ukubomba bwino, lelo onse uususwa ukucita ifintu alola ku kubulwa.” (Amapinda 21:5) Kuti cawama mwalolela mpaka ubulanda bwacepako e lyo mwacita ifintu ifyacindama nge fi.
Cilaleta sana ubulanda ukubombela pa fintu ifikumine umwina mwenu uufwile, maka maka nga mwalikele nankwe imyaka iingi nga nshi. Nomba e fyo ciba fye umuntu nga aleloosha. Lelo ukukanabombelapo kuti kwalenga mwatwalilila fye ukuba sana no bulanda. (Amalumbo 6:6) Bamo basalapo ukubombela pa fikumine umwina mwabo beka fye; bambi nabo basanga ukuti ukubombela pamo na cibusa wishibe amacushi balepitamo kulafwa. Na kabili kuti mwaeba cibusa wenu nelyo lupwa ukumwafwako ukulembesha ifilekabilwa, pamo nga ifya ku banki, ukupoka setifiketi ya mfwa, ukucinja amashina pa mapepala ya fipe fimo ifyali mwi shina lya bena mwenu, ukupoka indalama isho abena mwenu babombeele, no kulipila indalama ku cipatala.
Muleibukisha ukuti twikala mu calo umwaba abantu ababipa. Apo nomba muli mweka, nalimo kuti ca-afya ukuisunga uwasanguluka. Amashiwi yasosele umutumwa Paulo nayalinga sana pali ino nshita, yatila: “Onse uwa muli imwe eshibe ifya kusunga umubili wakwe mu mushilo kabili mu mucinshi, te mu nsuuna yalubana nga filya abantu abashaishiba Lesa baba.” (1 Abena Tesalonika 4:4, 5) Kanshi cisuma ukukanatamba amafilimu umwaba icitemwiko nangu ubulalelale nelyo ukukutika ku nyimbo no kubelenga ifitabo ifilanda pa fya musango yu.
Ne cacindamisha ico mulingile ukwishiba ca kuti palapita inshita pa kuti ubulanda bupwe. Inyunshipepala ya USA Today yatile ukufwailisha kwa cipani ca University of Michigan Institute for Social Research kulanga ukuti pa kuti ubulanda bwa uleloosha umwina mwakwe bupwe, palapita imyeshi 18 no kucilapo. Mulepepa kuli Lesa ukuti amwafwe ukushipikisha. Kabili icilenga umuntu ukutwalilila ukushipikisha fisabo fya mupashi. (Abena Galatia 5:22, 23) Nangu cingati ino nshita kuti mwamona kwati teti mushipikishe, mu kuya kwa nshita ubulanda bukaya bulecepelako.
Ifya-afwa Bamo Ukushipikisha
Ilyo ba Anna, abaikele mu cupo pa myaka 40 bafwililwe abena mwabo, bali no bulanda sana. Batile: “Bamayo bafwile ilyo nali ne myaka 13, pakonkele batata na bandume yandi babili, e lyo ne nkashi nandi. Lelo ubulanda nakwete ilyo nafwililwe abalume, bwalicilile sana pa bulanda nakwete ilyo nafwililwe balupwa lwandi. Calimputwile umusana kabili calimbipiile nga nshi.” Cinshi ca-afwa ba Anna ukushipikisha? Batile: “Nalipanga ibuuku ilikalamba umo nalemba amashiwi ya kukoselesha ayo abantu banembeele pa fyo batemenwe ba Darryl ne mibele yabo iisuma iyo bakwete. Cila muntu alilembele pa mibele imo iisuma iyo atemenwe muli bena. Nalishiba ukuti Yehova na o alabebukisha kabili akababuusha ilyo akabuusha bonse abafwa.”
Ilyo ba Esther abali ne myaka 88 balelanda pa fyabafwa ukushipikisha, batile: “Twaikele mu cupo imyaka 46, kanshi ubwesho ubukalamba ubo mpitamo bwa kutalalilwa. Nomba ukukwata ifya kucita ifingi mu mulimo wa kwa Lesa kwalingafwa sana. Nalitwalilila ukulongana, ukulaebako bambi imbila yaba mu Baibolo, no kulabelenga Baibolo nga filya fine nalecita kale. Cimbi icangafwa, kukanalaikala fye neka. Nalitemwa ukuba pamo ne fibusa ifikutika kuli ine. Kwena te lyonse bakwata amashiwi ya cisansamushi, lelo ndatasha nga nshi pa nshita baba pamo na ine na pa fyo bakutika ilyo mbeba ifyo ng’umfwa.”
Ba Robert, abo abakashi bafwile kuli kansa pa numa ya kwikala nabo imyaka 48 mu cupo, bashimike ukuti: “Tacayanguka ukushipikisha imfwa ya mwina mobe uo wale-ebako ifili ku mutima, uo walepingula na o pa fintu, uo waleipakisha nankwe ukuya mu kutandala, kabili uo waleshimikilako ifyalecitika cila bushiku. Calyafya sana, lelo ndesha na maka ukutwalilila ukucita ifyo nalecita kale. Ukukwata ifya kucita ifyalekanalekana kwalingafwa sana. Ipepo na lyo lilansansamusha nga nshi.”
Kuti Mwaba ne Nsansa na Lintu Mwafwilwa
Nangu cingati ukufwilwa umwina mobe e cintu icabipisha ico umuntu engapitamo, te kutila ninshi takatale abapo ne nsansa. Kuti mwakwata inshita iikalamba iya kucita ifintu ifyo mushalekwatila inshita kale, pamo nga ukutandalila incende ishalekanalekana. Ukulacita ifi kuti kwacefyako ubulanda. Bambi nalimo e lyo bengakwata ishuko lya kulabombesha mu mulimo wa kushimikila. Kuti muleba ne nsansa ishaba mu kwafwa bambi pantu Yesu atile: “Mwaba insansa ishingi mu kupeela ukucila ishaba mu kupokelela.”—Imilimo 20:35.
Te kwesha ukulatontonkanya ukuti tamwakatale amubapo ne nsansa. Muleibukisha kuti Yehova Lesa alamusakamana nga mwashintilila pali ena. Davidi uwaleimba amalumbo atile: ‘Mukamfwilwa Yehova alamupuupuutula.’ (Amalumbo 146:9) Tulasansamuka ukwishiba ukuti Baibolo tailondolola fye Yehova ukuti ni “Shifwe wa nkumbu kabili Lesa wa cisansamushi conse” lelo ilanda pali Yehova no kuti: “Mufumbatula iminwe yenu no kupeela ica mweo conse ifyo cilefwaya.” (2 Abena Korinti 1:3; Amalumbo 145:16) Na kabushe, Lesa wa kutemwa Yehova alikwata amaka, ali-itemenwa, kabili ali-iteyanya ukwafwa abalilila kuli ena. Shi namuleumfwa nge fyaleumfwa abena Israele abaimbile ukuti: “Nkenwina amenso yandi ku mpili. Ni kwi kukafuma ukungafwa? Ukungafwa kufuma kuli Yehova, Uwapangile umuulu ne sonde.”—Amalumbo 121:1, 2.
[Amashiwi pe bula 19]
Abantu abengi baliba no bulanda kabili bashala inkumbabulili pantu balifwilwa abena mwabo. Bushe e fyo caba na kuli imwe?
[Akabokoshi pe bula 21]
Inga Ukuupa Nelyo Ukuupwa na Kabili?
Baibolo ilondolola ukuti umo nga afwilwa umwina mwakwe, alaba umuntungwa ukuupa nangu ukuupwa na kabili. (1 Abena Korinti 7:39) Nomba, umwine e ufwile ukupingulapo ukuupa nangu ukuupwa. Lelo calicindama ukuti abana beshibe ifyo umufyashi wabo apingwilepo no kumutungilila umo bengamutungilila. (Abena Filipi 2:4) Ku ca kumwenako, pa kubala Andrés talefwaya ukuti bawishi bope na kabili. Alitemenwe sana banyina kabili alemona kwati umbi teti alinge ukuupwa kuli bawishi. Atile: “Tapakokwele nalilwike ukuti ico batata bapingwilepo ukucita cali fye bwino. Ukuupa kwalengele ukuti babe ne nsansa na kabili. Batampile ukucita ne fintu ifyo balekele ukucita, pamo nga ukutandala ku ncende shimbi. Kabili ndatasha abena mwabo pa fyo babasunga bwino.”
[Ifikope pe bula 20, 21]
Ukukwata ifya kucita ifingi mu mulimo wa kwa Lesa no kulalomba ukuti mushipikishe kuti kwamwafwa ukucefyako ubulanda