Bushe ca Cine Ifipesha Amano Kuti Fyacitika?—Ifintu Fitatu Ifyo Abashasumina mu Fipesha Amano Balanda

IFYO BALANDA 1: Ifipesha amano taficitika pantu fyalipusana na mafunde ayatungulula ifyabumbwa. Icalenga ukuti twishibe amafunde ayo ifyabumbwa fikonka mulandu wa fyo basayantisti basanga ificitika mu bubumbo. Aya mafunde yalipalana na mafunde ya kukonka pa kulanda ululimi, nangu ca kuti te lyonse kuba ukuyakonka. Te “mafunde” yonse ayo ifyabumbwa fikonka ayo twaishiba. (Yobo 38:4) Sayantisti uwatemwa sana incito yakwe kuti apoosa imyaka iingi ukusambilila pe funde limo ilitungulula ifyabumbwa. Lelo kuti kwaba fye “icintu cimo icishileumfwana na ilyo ifunde” icingamulenga ukutendeka ukutontonkanyapo na kabili pa fyo aishibe pali ilyo ifunde. Limo cintu fye cimo e cingalenga twa-aluka mu fyo twaishibe pa fintu fimo.

Kwaliba ilyashi limo ililanga ukuti nga tawishibe ifishinka fyonse, cilafya ukusumina ukuti ifintu fya cine. John Locke (1632-1704) e washimike ili lyashi ilyalelanda pa nkombe ya ku Holland ne mfumu ya ku Siam. Ilyo inkombe yalelondolwela imfumu pa fyo icalo yafumineko ica Holland caba, yatile limo ne nsofu kuti shaenda pa menshi. Imfumu yalikeene ukusumina kabili yatile inkombe yalebepa fye. Lelo, ico inkombe yalelandapo cintu ico imfumu ishatalile aimonapo. Imfumu tayaishibe ukuti amenshi nga yatalala sana, yalakosa no kuba amenshi makaasa ica kutila ne nsofu kuti yaendapo. Imfumu yalemona kwati ica musango yu te kuti cicitike pantu tayaishibe ifishinka fyonse.

Tontonkanyeni pa fintu ificitika muno nshiku ifyo abantu kale balemona ukuti te kuti ficitike:

● Indeke kuti yasenda abantu ukucila pali 800 ukufuma ku New York ukufika ku Singapore, ukwabula ukwimininapo ninshi naibutuka ica kuti mwi awala limo ile-enda amakilomita 900.

● Abantu mu fyalo fyalekanalekana kuti balanshanya pa kompyuta ninshi balemonana no kumonana kwati bali fye mupepi.

● Abantu kuti babika inyimbo ishingi nga nshi mu kantu akanono sana aka kutila na kabokoshi ka macisa kakulapo.

● Badokota kuti babika mu muntu umutima ne filundwa fimbi ifyo bafumishe ku muntu umbi.

Finshi twingalandapo pali ifi fishinka? Nga ca kuti abantunse kuti bacita ifintu ifyo abantu mu myaka fye iinono iyapita balemona ukuti te kuti ficitike, ninshi ukwabula no kutwishika Lesa uwabumbile fyonse mu muulu na pano calo kuti acita ifipesha amano ifyo tushilaishiba bwino pali ino nshita nelyo ifyo fwe bantu tushingapashanya ku fyo abumba.a—Ukutendeka 18:14; Mateo 19:26.

IFYO BALANDA 2: Baibolo ilalanda sana pa fipesha amano pa kuti abantu basumine. Baibolo taitweba ukuti tufwile ukucetekela ifipesha amano fyonse. Na kuba, ilatusoka pa kucetekela mu fipesha amano ne fya maka fyonse. Umfweni ifyo itusoka ukwabula no kupita mu mbali, itila: “Ukubapo kwa kwa mpulamafunde kwaba ukulingana no kubomba kwa kwa Satana mu fya maka fyonse ne fishibilo ne fipesha amano ifya bufi, kabili akabomfya imisango yalekanalekana iya bubi ku kubepa.”—2 Abena Tesalonika 2:9, 10.

Yesu Kristu na o alisokele ukuti abantu abengi bakalatila basambi bakwe lelo tabakabe abasambi bakwe aba cine. Bamo bakamweba fye no kuti: “Mwe Shikulu, mwe Shikulu, bushe tatwasesemene mwi shina lyenu, no kufumisha ifibanda mwi shina lyenu, no kucitila ifipesha amano ifingi mwi shina lyenu?” (Mateo 7:22) Lelo Yesu atile akabakaana ukuti te basambi bakwe. (Mateo 7:23) Kanshi cailanga fye apabuuta ukuti Yesu tasambilishe ukuti ifipesha amano fyonse fifuma kuli Lesa.

Lesa teba abantu bakwe ukuti pa kuti babe ne citetekelo kano bamona ifipesha amano, lelo afwaya ukuti pa kuti babe ne citetekelo balingile ukwishiba ifishinka na fimbi.—AbaHebere 11:1.

Ku ca kumwenako, natulande pa cipesha amano cimo icaishibikwa sana icalembwa mu Baibolo, ica kubuuka kwa kwa Yesu. Ilyo papitile imyaka ukutula apo Yesu Kristu abuukile, Abena Kristu bamo mu Korinti batendeke ukutwishika nga ca kuti ca cine Yesu alibuukile. Bushe finshi umutumwa Paulo aebele balya Bena Kristu? Bushe abebele fye ukuti, “Mufwile ukukwata icitetekelo icikalamba”? Awe. Umfweni ifyo abebukisheko pa fyacitike. Atile, Yesu “alishiikilwe, kabili pa bushiku bwalenga shitatu alibuukile ukulingana ne fisosa Amalembo; no kuti amoneke kuli Kefasi, e lyo na ku basambi 12. Kabili amoneke ku ba bwananyina abacilile 500 bonse pamo, kabili abengi pali aba na nomba e po bacili.”—1 Abena Korinti 15:4-8.

Bushe ukusumina muli ici cipesha amano kwalicindeme kuli balya Abena Kristu? Paulo akonkenyepo ukutila: “Lelo Kristu nga tabuukile, ninshi ne fyo tubila fya fye, ne citetekelo cesu ninshi ca fye.” (1 Abena Korinti 15:14) Paulo alemona ukuti ili lyashi lya kuti Yesu alibuukile nelyo iyo, lyalicindeme sana! Paulo alishibe ukuti ca cine Yesu alibuukile pantu abengi abamwene Yesu ilyo abuukile baleshimika pa kubuuka kwakwe kabili na mu nshiku sha kwa Paulo ninshi bacilipo. Na kuba, aba bakambone bali-itemenwe fye no kufwa ukucila ukukaana ifyo bamwene.—1 Abena Korinti 15:17-19.

IFYO BALANDA 3: Ifipesha amano fintu ificitika lyonse fye ifyo abatuutu bashaishiba. Abasoma bamo balondolola ifipesha amano ifyalembwa mu Baibolo ukuti fintu ifyalecitika lyonse fye, te Lesa walelenga ukuti filecitika. Bamona ukuti ifipesha amano e filenga abantu ukucetekela amalyashi yalembwa mu Baibolo. Nangu ca kuti abasoma bamo batila ifipesha amano fimo fyalepalanako ne fintu fimo ificitika mu bubumbo pamo nga ifinkukuma, ukubunguka kwa mushili na malwele, balalabako ukulanda pa cintu cimo icacindama. Tabalanda pa nshita ilyo icipesha amano cacitike ukulingana ne fyo Baibolo yalondolola.

Ku ca kumwenako, bamo balasuusha ukuti icinkunka ca kubalilapo icaishile pa Egupti ica kwalula amenshi ya mu Mumana wa Naelo ukuba umulopa tacacitike, liloba fye ilyakashika e lyabungukile mu mumana no kusankana ne fimenwa ifyakashika ifya mu menshi ifyo beta ati flagellates. Lelo Baibolo ilanda ukuti amenshi ya mu mumana e ya-alwike umulopa, te matipa yakashika iyo. Nga mwabelenga bwino bwino Ukufuma 7:14-21 kuti mwamona ukuti ici cipesha amano cacitike pa nshita Mose aebele Aarone ukuuma inkonto pa Mumana wa Naelo. Nga ca kuti ca cine ukuti icalengele amenshi ya mumana ukusanguka umulopa kubunguka kwa mushili, na lyo line, inshita ine iyo Aarone aumiinepo inkonto pa menshi yali cipesha amano!

Ica kumwenako na cimbi icilanga ifyo inshita icipesha amano cacitikilepo yacindama, ni cilya cacitike ilyo abena Israele bali fye mupepi no kwingila mu Calo ca Bulayo. Tabakwete ukwa kupita pantu Umumana wa Yordani waliswile. Baibolo ilondolola icacitike ukuti: “Cilya abasendele Cipao bafika ku Yordani, na makasa ya bashimapepo abasendele Icipao yanyanta mu mbali ya menshi . . . , e lyo amenshi ayalefuma lwa ku muulu yaiminine pamo ku musumba wa Adamu.” (Yoshua 3:15, 16) Bushe icalengele ukuti amenshi yeminine, cinkukuma nelyo kubunguka kwa mushili? Baibolo tayalanda. Lelo inshita ici cacitikilepo yali cipesha amano. Cacitike pa nshita ilya ine fye Yehova atile e lyo cali no kucitikilapo.—Yoshua 3:7, 8, 13.

E ico, bushe ifipesha amano e ko fyaba? Baibolo itila e ko fyaba. Ukulingana ne fyo Baibolo ilanda, ifipesha amano te fintu fye ificitika lyonse mu bubumbo. Nomba bushe kuti caba fye bwino ukulanda ukuti ifipesha amano te kuti ficitike pantu fye taficitika cila bushiku?

[Futunoti]

[Icikope pe bula 5]

Imyaka iyapita, abengi tabaletontonkanya ukuti abantu kuti baenda mu ndeke amakilomita ayengi mwi awala fye limo