Ifyo Mwingacindika Lesa Ilyo Muleishishanya

1-2. Finshi bamo balandapo pa kwishishanya?

ABANTU nga baleishishanya balasekelela kabili balaba ne nsansa. Nga ca kuti muleishishanya, ukwabula no kutwishika naimwe mulafwaya ukuba ne nsansa. Kabili abeshishanya abengi balaba ne nsansa. Ba Tsiona bankashi ba ku Ethiopia batile: “Nali sana ne nsansa ilyo twaleishishanya na bena mwandi. Twalekwata inshita ya kulanshanya pa fyacindama kabili twalekwatako ne nshita ya kuseka. Nalitemenwe ilyo naishibe ukuti nalisangile umuntu uo natemenwe kabili uwantemenwe.”

² Na lyo line, munyinefwe Alessio uwa ku Netherlands atile, “Twali sana ne nsansa ilyo twaleishishanya no mwina mwandi, lelo twalekwata na mafya.” Muli cino cipande, twalalanshanya pa mafya ayo abaleishishanya bengakwata, e lyo na mashinte ya mafunde ya mu Baibo ayo bengakonka pa kuti bengasalapo ifya kucita ilyo baleishishanya. Twalalanda na pa fyo aba mu cilonganino bengatungilila abaleishishanya.

ICO KWABELA UKWISHISHANYA

3. Cinshi kwabela ukwishishanya? (Amapinda 20:25)

³ Nangu ca kuti abaleishishanya balaba ne nsansa, balingile ukwishiba ukuti ukwishishanya kwalicindama pantu kuti kwalenga basalapo ukuupana. Pa bushiku bwa bwinga, abaleupana balalapa pa menso ya kwa Yehova ukuti bakatwalilila ukutemwana no kucindikana mpaka ne mfwa. Tulingile ukutontonkanyapo sana ilyo tushilalapa umulapo uuli onse. (Belengeni Amapinda 20:25.) Ifi fine e fyo caba na ku mulapo wa cupo. Ukwishishanya kulalenga abalefwaya ukuupana baishibana bwino ilyo bashilasalapo nampo nga kuupana nelyo iyo. Inshita shimo kuti basalapo ukuupana nelyo kuti basalapo ukuleka ukwishishanya. Abaleishishanya nga basalapo ukuleka ukwishishanya, tacipilibula ukuti pali ifyo balufyenye. Lelo cipilibula fye kuti ukwishishanya kwalilenga baishiba nampo kuti baupana nelyo iyo.

4. Cinshi tulingiile ukwishibila ico kwabela ukwishishanya?

⁴ Mulandu nshi cacindamina ukwishiba ico kwabela ukwishishanya? Abashimbe nga baishiba ico kwabela ukwishishanya, te kuti batendeke ukwishishanya no muntu uo bashilefwaya ukuupa nelyo ukuupwako. Na lyo line, te bashimbe fye balingile ukwishiba ico kwabela ukwishishanya. Lelo bonse fye nampo nga tuli bashimbe nelyo iyo, tulingile ukwishiba. Ku ca kumwenako, abantu bamo batontonkanya ukuti abantu nga baleishishanya ninshi balingile fye ukuupana. Bushe ici cilenga bamunyinefwe na bankashi abashimbe balemona shani ukwishishanya? Ba Melissa bankashi abashimbe aba ku United States batile: “Aba bwananyina abengi nga bamona bamo baleishishanya, batontonkanya ukuti balingile fye ukuupana. Ici cilenga abaleishishanya bamo bafilwa ukuleka ukwishishanya nangu bamona kuti tabalingile ukuupana. Abashimbe bambi tabafwaya fye no kutendeka ukwishishanya. Ici cilasakamika sana.”

MULINGILE UKWISHIBANA BWINO

5-6. Finshi ifyo abaleishishanya balingile ukwishiba pa o baleishishanya nankwe? (1 Petro 3:4)

⁵ Nga ca kuti muleishishanya, kuti mwaishiba shani nga ca kuti mufwile ukuupana nelyo iyo? Mulingile ukwishibana bwino. Mufwile mwalishibepo fimo pa uo muleishishanya nankwe ilyo mushilatendeka ukwishishanya. Nomba namukwata inshita ya kwishiba “ubuntu bwa mu kati.” (Belengeni 1 Petro 3:4.) Ici cilolele mu kuti ilyo muleishishanya e lyo mwingeshiba ifyo bucibusa bwa uo muleishishanya nankwe bwaba na Yehova Lesa, imibele yakwe, ne fyo atontonkanya. Mu kupita kwa nshita, mufwile ukwasuka ifipusho pamo nga: ‘Bushe uyu muntu nalinga ukuba umwina mwandi?’ (Amapi. 31:​26, 27, 30;Efes. 5:33;1 Tim. 5:8) ’Bushe kuti twatemwana ukulingana ne fyo bonse babili tulefwaya, kabili bushe cila muntu kuti alabika amano ku munankwe? Bushe kuti twalasuulako ku fyo cila muntu alufyanya?’b (Rom. 3:23) Ilyo muleishishanya mulingile ukwibukisha ukuti: Icipima nampo uo muleishishanya nankwe nalinga nelyo iyo, te fintu mwapalanamo, lelo fintu cila muntu aitemenwa ukwaluka pa kuti aleumfwana no munankwe.

⁶ Finshi fimbi ifyo mulingile ukwishiba pa o muleishishanya nankwe? Ilyo mushilatemwana sana, nalimo kuti mwalanshanya pa fintu ifyacindama sana pamo nga ifyo uo muleishishanya nankwe afwaya ukucita. Nomba bushe mufwile ukulanshanya na pa fintu fimbi pamo nga, ubumi bwa o muleishishanya nankwe, ifya ndalama, nangu pa fyabipa ifya mucitikilapo? Te fyonse mwingalandapo nga ca kuti e lyo fye mwatendeka ukwishishanya. (Linganyeniko Yohane 16:12.) Nga ca kuti mulemona ukuti te kuti cilinge ukulanshanya pali fimo nga e lyo mwatendeka fye ukwishishanya, mulingile ukweba uo muleishishanya nankwe. Lelo mu kuya kwa nshita, uo muleishishanya nankwe alingile ukwishiba pali ifi fintu pa kuti engasalapo bwino ica kucita. E ico bushiku bumo mufwile ukuba abafumacumi no kulanda pali ifi fintu.

7. Finshi abaleishishanya bengacita pa kuti beshibane bwino? (Moneni na kabokoshi kaleti “Ifyo Mwingacita nga Muleishishanya no Wikala Ukutali.”) (Moneni ne fikope.)

⁷ Kuti twacita shani pa kuti twishibe ifyo uo tuleishishanya nankwe aba? Inshila imo kwipusha amepusho no kukutika ilyo uo uleishishanya nankwe alelondolola. Na kabili bonse mufwile ukuba abafumacumi ilyo mulelanshanya. (Amapi. 20:5; Yako. 1:19) Nalimo kuti mwacitako ne fintu fimo ifingalenga mwakwata ne nshita ya kulanshanya, pamo nga ukuliila pamo, ukuya ku fifulo ukusangwa abantu, e lyo no kubilila pamo imbila nsuma. Na kabili kuti mwaishibana nga mulekwatako inshita ya kuba pamo ne fibusa e lyo na balupwa. Mulecitako ifintu fimo ifingalenga mwaishiba ifyo uo muleishishanya nankwe engacita nga mwacita ifyo fintu, e lyo ne fyo acita nga muli na bantu abalekanalekana. Moneni ifyo ba Aschwin aba ku Netherlands bacitile. Balandile pa fyo baleishishanya na ba Alicia abati: “Twalecitila ifintu pamo ifingalenga twaishibana bwino. Ilingi line ifyo twalecitila pamo fyaleba fye ifya-anguka pamo nga ukwipikila pamo ifya kulya nelyo ukubombela pamo imilimo imbi. Ilyo twalecitila pamo ifintu, twaleishiba umo cila muntu acita bwino, na umo ashicita bwino.”

8. Bushe abaleishishanya kuit banonkelamo shani nga balesambilila pamo ifya kwa Lesa?

⁸ Na kabili nga mulesambilila pamo amalyashi ya mu Baibo kuti mwaishibana bwino. Nga mwaupana, mukakabila ukulakwata amapepo ya lupwa pa kuti Lesa akabe mu cupo cenu. (Luk. Mil. 4:12) E ico kuti cawama nga ca kuti mulekwatako inshita ya kulasambilila pamo ilyo muleishishanya. Kwena abaleishishanya tabalaba ulupwa, na munyinefwe talaba umutwe wa kwa nkashi. Na lyo line, nga ca kuti mulesambilila pamo lyonse, kuti mwaishiba ifyo bucibusa bwa muntu uo muleishishanya nankwe na Yehova bwaba. Ba Max na ba Laysa aba ku United States balilandile pa busuma na bumbi ubwaba mu kusambilila pamo. Ba Max batile: “Ilyo twatendeke fye ukwishishanya, twalesambilila pamo amalyashi ayalanda pa kwishishanya, pa cupo, na pa lupwa. Ifyo twalesambililapo muli ishi mpapulo fyalengele tulelanshanya pa fintu ifyacindama ifyo nalimo cali no kutukosela ukulanshanyapo nga tabafilembele muli ishi mpapulo.”

NA FIMBI IFYACINDAMA IFYO MULINGILE UKUTONTONKANYAPO

9. Finshi abaleupana balingile ukutontonkanyapo ilyo balesala abakwebako ukuti baleishishanya?

⁹ Ni bani mulingile ukwebako ukuti muleishishanya? Mwe baleishishanya nimwe mwingasalapo. Nga e lyo fye mwatendeka ukwishishanya nalimo kuti mwasalapo ukweba fye abantu abanono. (Amapi. 17:27) Nga mwacita ifyo, kuti mwacefyanyako abakumwipusha pa fyo muleishishanya, kabili te kuti muleumfwa ukuti mulingile ukusalapo bwangu nga mulingile ukuupana nelyo iyo. Nomba nga tamwebeleko nangu umo, kuti mwalaitalusha ku bantu pa kuti beishiba ukuti muleishishanya. Ici kuti calenga mwalufyanya. Lelo cilawama ukwebako bamo abengamupandako amano ayasuma kabili abengamwafwako muli fimo. (Amapi. 15:22) Ku ca kumwenako, kuti mwaebako balupwa bamo, Abena Kristu abakalamba mu fya kwa Lesa, nelyo baeluda.

10. Finshi abaleishishanya bengacita pa kuti tabacitile ifingakalifya Yehova? (Amapinda 22:3)

¹⁰ Kuti mwacita shani pa kuti ifyo mulecita ilyo muleishishanya tafilengele Lesa akalipa? Ilyo muleya muleishibana mwakulatemwaninako. Finshi mwingacita pa kuti tamucitile ifingalenga Yehova akalipa? (1 Kor. 6:18) Mwilalanda amalyashi ya nsoni, mwilaba ku ncende ukwa kuti muli fye mweka, kabili mwilanwesha ubwalwa. (Efes. 5:3) Ifi ifintu kuti fyalenga mwakwata insuuna, kabili kuti camukosela ukucita icalungama. Kanshi kuti cawama nga ca kuti lyonse mulelanshanya pa fyo bonse babili mwingakonka Amafunde ya kwa Yehova Lesa ilyo muleishishanya. (Balengeni Amapinda 22:3.) Moneni ifyo ba Dawit na ba Almaz aba ku Ethiopia balecita. Batile: “Twaleangalila ukwaleba abantu abengi nelyo ukwangalila pamo ne fibusa. Tatwaleba fweka mu motoka nelyo mu ng’anda. Ifi fyalilengele twicita nangu cimo icingakalifya Yehova.”

11. Finshi abaleishishanya balingile ukutontonkanyapo pa kucita ifilanga ukuti balitemwana?

¹¹ Bushe caliba fye bwino ku baleishishanya ukucitako fimo ifilanga ukuti balitemwana? Ilyo muleya muleishibana caliba fye bwino ukucitako fimo ifilanga ukuti mwalitemwana. Na lyo line, nga mulekwata sana insuuna, kuti camukosela ukwishibana bwino na uo muleishishanya nankwe. (Ulwimbo 1:2; 2:6) Fimo ifyo abaleishishanya bacita pa kulanga ukuti balitemwana kuti fyacilamo ica kuti bakalifya na Yehova. (Amapi. 6:27) Kanshi ilyo fye mwatendeka ukwishishanya mulingile ukulanshanya pa fyo mwingacita na pa fyo mushingacita pa kulanga ukuti mwalitemwana, ifilingene na mashinte ya mafunde ya mu Baibo.c (1 Tes. 4:​3-7) Abaleishishanya balingile ukuyipusha abati: ‘Bushe abantu uko twikala bamona shani ifyo abaleishishanya balingile ukulanga ukuti balitemwana? Bushe ifyo tulecita kuti fyalenga umo pali ifwe aumfwa insuuna?’

12. Finshi abaleishishanya bengatontonkanyapo nga ca kuti balekwata amafya?

¹² Finshi mufwile ukulacita pa kupwisha amafya? Finshi mufwile ukucita nga ca kuti inshita shimo mulapusana? Nga ca kuti inshita shimo mulapusana, bushe ninshi cilepilibula ukuti tamufwile ukuupana? Kwena te lyonse cipilibula ifyo, pantu na baupana bene inshita shimo balapusana. Icupo cilakosa nga ca kuti abaupana balebombela pamo nga bakwata amafya. Kanshi ifyo mucita pa kupwisha amafya pali ino nshita filanga ifyo icupo cenu cikaba. E ico abaleishishanya balingile ukuyipusha ati: ‘Nga tulelanshanya pa mafya, bushe tulaba abatekanya kabili bushe tulaba no mucinshi? Bushe nga twalufyanya tulasumina no kufwaya ukubombela pa fyo tulufyenye? Bushe tulaitemenwa ukukonka ico umunensu alelanda, ukulomba ubwelelo nga twalufyanya, nelyo ukumwelela nga atulufyanya?’ (Efes. 4:​31, 32) Na lyo line, nga ca kuti mwaikalila fye ukuumana, nalimo e fyo mukatwalilila na lintu mukopana. Nga ca kuti mwamona ukuti uo muleishishanya nankwe talingile ukuupana nankwe, kuti cawama mwaleka ukwishishanya.d

13. Finshi ifyo abaleishishanya balingile ukutontonkanyapo pa fyo ukwishishanya kulingile ukulepa?

¹³ Bushe ukwishishanya kufwile ukulepa shani? Ilingi line umuntu nga ayangufyanya ukucita ifintu, ififumamo tafiwama. (Amapi. 21:5) Kanshi mulingile ukwishishanya pa nshita yalinga fye pa kuti mwishibe bwino uo muleishishanya nankwe. Lelo tamufwile ukutantalisha fye ukwishishanya. Baibo itila “Ico umuntu ale-enekela nga cakokola ukucitika cilalwalika umutima.” (Amapi. 13:12) Na kabili nga mwakokola ukwishishanya, kuti camukosela ukuilama. (1 Kor. 7:9) Mu cifulo ca kulatontonkanya pa nshita yapitapo ukutula apo mwatendekele ukwishishanya, mufwile ukuyipusha amuti, ‘Finshi fimbi ifyo mfwaya ukwishiba pa muntu njishishanya nankwe pa kuti nsalepo ifya kucita?’

BUSHE ABA MU CILONGANINO KUTI BATUNGILILA SHANI ABALEISHISHANYA?

14. Finshi fimo ifyo aba mu cilonganino bengacita pa kutungilila abaleishishanya? (Moneni ne cikope.)

¹⁴ Nga ca kuti natwishiba bamo abaleishishanya, finshi twingacita pa kubafwa? Kuti twabetako ukuti bese tuliile pamo ifya kulya, ukukwatila pamo amapepo ya lupwa, nangu ukwangalila pamo. (Rom. 12:13) Nga twabeta ku fintu fya musango uyu, kuti bakwata inshita ya kwishibana bwino. Nalimo kuti mwabafwilishako nga balefwaya uwakubashindika, ukubafwilishako mu myendele, nelyo incende apakwikala pa kuti balanshanye bwino. (Gal. 6:10) Ba Alicia abo tulandilepo kale baletasha sana pa fyo bena na ba Aschwin balebafwilisha. Batile, “Twaletasha sana pantu aba bwananyina bamo baletweba ukutila kuti twaya ku ng’anda ku mwabo nga tulefwaya incende apa kuti tulanshanishishe, ukushingaba nangu umo uwa kutupumfyanya.” Nga ca kuti abaleishishanya bamulomba ukuti mubashindikeko kumo, mulemona ukuti ni nshila ya kubafwilamo. Tamulingile ukuleka abaleishishanya baba fye babili, na lyo line mufwile ukulailuka ukuti nalimo kuti bafwayako inshita ya kulanshanyako fimo ifya nkama.—Fil. 2:4.

15. Finshi fimbi aba mu cilonganino bengacita pa kutungilila abaleishishanya? (Amapinda 12:18)

¹⁵ Na kabili kuti twatungilila abaleishishanya mu fyo tulanda. Inshita shimo tulingile ukuilama no kwikala fye tondolo. (Belengeni Amapinda 12:18.) Ku ca kumwenako, kuti twaba sana ne nsansa ica kuti twalafwaya fye ukulaebako aba mu cilonganino ukuti aba bwananyina bamo baleishishanya, e lyo ninshi abene balefwaya ukuti ebo bakailandile. Tatufwile ukula-amba abaleishishanya nelyo ukulabalengulula pa fyo abene balingile ukusalapo. (Amapi. 20:19; Rom. 14:10; 1 Tes. 4:11) Na kabili tatulingile ukulalanda nelyo ukulaipusha amepusho ayengalenga abaleishishanya balaumfwa kwati balingile fye ukuupana. Nkashi Elise no mwina mwakwe batile, “Twalyumfwile sana insoni ilyo abantu batendeke ukutwipusha pa fyo twalepanga ubwinga bwesu ukuba, ninshi fwe bene tatulalanshanyanapo.”

16. Cinshi tufwile ukucita nga ca kuti abaleishishanya baleka ukwishishanya?

¹⁶ Inga nga ca kuti abaleishishanya basalapo ukuleka ukwishishanya? Mwilaipusha ifipusho fya kufwailikisha icalengele, nelyo ukupeelapo umo umulandu. (1 Pet. 4:15) Nkashi Lea alandile ati: “Nalyumfwile ifyo aba bwananyina balelanda pa calengele munyinefwe naine tuleke ukwishishanya. Ala calinkalipe!” Nga fintu tulandilepo kale, abaleishishanya nga basalapo ukuleka ukwishishanya ninshi tacilepilibula ukuti ifyo basalilepo nafibipa. Ilingi line cipilibula fye ukuti ukwishishanya na kulenga abaleishishanya baishiba kutila te kuti bopane. Lelo nangu ca kuti bene basalilepo ukuleka ukwishishanya, kuti balaumfwa ububi kabili kuti balatalalilwa. Kanshi tulingile ukulafwaya inshila sha ku batungililamo.—Amapi. 17:17.

17. Finshi ifyo abaleishishanya balingile ukutwalilila ukucita?

¹⁷ Nga fintu twasambilila, abaleishishanya kuti bakwata amafya, lelo kuti baba ne nsansa. Ba Jessica batile: “Ukulanda fye icishinka, ukwishishanya wali mulimo uukalamba. Lelo caliweme filya twapooselepo inshita yesu na maka yesu pa kuti twishibane bwino.” Nga ca kuti muleishishanya, twalilileni ukubika amano ku kwishibana bwino. Nga mwatwalilila ukucita ifi, ukwishishanya kukalenga imwe bonse babili mukasalepo ukucita icisuma.