IFINGAFWA INDUPWA | ICUPO

Ifyo Twingacita pa Kuti Tatucindamike Sana Foni Nelyo Tabuleti

Ukubomfya amafoni nelyo amatabuleti kuti kwalenga icupo cakosa nelyo kuti kwalenga mwaba amafya. Kuti kwalenga shani icupo cakosa nelyo mwaba amafya?

Ifyo mufwile ukwishiba

Abaupana nga balebomfya bwino amafoni nelyo amatabuleti kuti balenga icupo cakosa. Ku ca kumwenako, abaupana bamo balalanshanya na bena mwabo ilyo bashili pamo.

“Ukutuma amashiwi ayanono pamo nga ‘nalikutemwa’ nelyo ‘ndekutontonkanyapo’ kuti kwalenga abalume na bakashi batemwana sana.”—E fyalandile ba Jonathan.
Abaupana nga tabalebomfya bwino amafoni nelyo amatabuleti mu cupo kuti mwaba amafya. Ku ca kumwenako, abaupana bamo balaba sana pa mafoni na pa matabuleti ica kuti tabakwata ne nshita ya kuba pamo na bena mwabo kabili tababika na mano ku bena mwabo.

“Kulaba inshita shimo ilyo imona ukuti abena mwandi balafilwa ukulanda na ine pa mulandu wa kuti ndi pa foni.”—E fyalandile ba Julissa.
Abantu bamo balanda ukuti tabakwata ubwafya bwa kulanshanya bwino na bena mwabo nangu ca kuti balebomfya foni nelyo tabuleti. Uwasambilila pa mikalile ya bantu Sherry Turkle atile, “ukulanda ukutila kuti wacita ifintu fibili pa muku umo ukwabula ubwafya bufi ufwafiita fititi.” Kabili atile: “Nga tulefwaya ukucita ifintu ifingi pa muku umo wine, tukafilwa ukuficita ukulingana ne fyo tulingile ukucita.”a Ukwabula no kutwishika, nangu ca kuti abantu bamona kwati ukucita ifintu ifingi pa muku umo kwaliba fye bwino, te fyo caba iyo.

“Ndomfwa bwino ukushimika no bena mwandi nomba nshumfwa bwino nga tuleshimika uku balecita ifintu fimbi. Nga balecita ifintu fimbi uku ninshi tulelanshanya imona kwati nangu nshilipo te kuti basakamane.”—E fyalandile ba Sarah.

Ifyo Mwingacita: Ifyo mubomfya foni nelyo tabuleti yenu kuti fyalenga mwatemwana sana na bena mwenu nelyo kuti fyalenga mwakwata amafya mu cupo.

Ifyo mwingacita

Mulingile ukwishiba icacilapo ukucindama. Baibolo itila: “Mwishibe bwino bwino ifyacilapo ukucindama.” (Abena Filipi 1:10) Yipusheni amuti, ‘Bushe ine no mwina mwandi tulapoosa sana inshita pa mafoni nelyo pa matabuleti ica kuti tatukwata ne nshita ya kuba pamo no kulanshanya?’

“Ndomfwa ububi nga namona umwaume no mwanakashi bali umo baliila ifya kulya nomba tabalelanshanya bali fye pa mafoni nelyo pa matabuleti. Tatulingile ukuba abasha ba mafoni nelyo amatabuleti no kulaba ukuti icacindamisha ni bucibusa twakwata na bena mwesu.”—E fyalandile ba Matthew.

Ibikileni ifyo mushilingile ukucita. Baibolo itila: “Cenjeleni, mwilaenda kwati bawelewele lelo mule-enda nga ba mano, mulebomfya bwino inshita yonse iyo mwashukila.” (Abena Efese 5:15, 16) Yipusheni amuti, ‘Bushe kuti nabika inshita ya kubelenga no kubwesha amameseji ayashipamfishe ukucila ukulabelenga no kubwesha amameseji yonse ilyo line fye nayapokelela?’

“Nalisanga ukuti ukufumyako iciunda kuli foni no kubwesha amameseji pa nshita imbi kulangafwa sana. Te lyonse tupokelela amafoni nelyo amamaseji ayapamfishe aya kuti tulingile ukwasuka ilyo line fye.”—E fyalandile ba Jonathan.

Mwilabomba imilimo ya ku ncito nga muli ku ng’anda. Baibolo itila: “Icintu conse calikwata inshita ya ciko.” (Lukala Milandu 3:1) Yipusheni amuti: ‘Bushe nga ndi ku nga’nda ndabomfya foni yandi ukubomba ifya ku ncito ica kuti ndefilwa no kuba pamo no lupwa lwandi? Nga ca kuti e fyo ncita, bushe umwina mwandi omfwa shani? Bushe umwina mwandi kuti alandapo shani?’

“Amafoni na matabuleti ya muno nshiku yalatwafwa ukulabomba ukuli konse ne nshita iili yonse. Nalibombesha ukunamona pa foni no kukanabomba ilyo ndi no mwina mwandi.”—E fyalandile ba Matthew.

Lanshanyeni na bena mwenu ifya kubomfya foni nelyo tabuleti. Baibolo itila: “Mwilafwaya fye ifingamuwamina, lelo mulefwaya ne fingawamina abanenu.” (1 Abena Korinti 10:24) Lanshanyeni na bena mwenu ifyo mubomfya foni nelyo tabuleti kabili nga kuli umo mulingile ukwaluka, mulingile ukubombelapo. Kuti mwabomfya ifingamwafwa ifili muli cino cipande pa kulanshanya na bena mwenu.

“Ine na bena mwandi tulalanda ifili ku mukoshi, kabili tulalanda ifyo tuleumfwa nga twamona umo pali ifwe acilamo ukupoosa inshita iikalamba pa foni nelyo pa tabuleti. Bonse twalishiba ukuti ubu kuti bwaba bwafya, kanshi tulabika amano ku fyo cila muntu alelanda.”—E fyalandile ba Danielle.

Ifyo Mwingacita: Muleshininkisha ukuti foni nelyo tabuleti tailemutungulula lelo muleitungulula.

Ifyo abaupana balanda

“Icungulo bushiku e lyo tukwata inshita ya kushimikako pa fyo twacibomba akasuba, nomba nga twabika fye amano ku mafoni te kuti tulanshanye bwino. Kwaliba ifintu ifingi ifyo tulingile ukucita kanshi tatulingile ukulapoosa inshita pa foni mu cifulo ca kulacita ifingalenga twapalama sana ku bena mwensu.”—E fyalandile ba Trista, na bena mwabo ba Georgel.

“Mufwile ukulabika amano ku bena mwenu. Te lyonse tulingile ukubelenga amamaseji ya pa foni na ya pa Intaneti nelyo ukubelenga amalyashi pantu kuti mwafibelenga inshita imbi. Nga ca kuti te kuti tulebelenga amameseji ilyo tuleensha motoka pa mulandu wa kutiina ukuba mu busanso bwa pa musebo, tatulingile ukulenga foni yalenga mu cupo mwaba amafya.”—E fyalandile ba Jonathan, na bena mwabo ba Katelyn.

Ifingamwafwa

Ica kubalilapo, ilyo muli mweka pitulukeni muli aya mepusho. Lyena lanshanyeni na bena mwenu ifyo mwacasuka aya mepusho.

Bushe ifyo mubomfya foni nelyo tabuleti fyalilenga mwaba ne nsansa mu cupo? Finshi mucita pa kuti mulebomfya bwino foni nelyo tabuleti?
Bushe mumona ukuti ifyo abena mwenu babomfya foni nelyo tabuleti fyalilenga mwakwata amafya mu cupo? Nga ca kuti e fyo caba, cinshi mwalandila ifyo?
Bushe abena mwenu kuti batila ifyo mubomfya foni nelyo tabuleti fyalilenga mwakwata amafya mu cupo? Nga ca kuti e fyo caba, cinshi bengalandila ifyo?
Bushe kwaliba icilenga mulefwaya ukulabelenga no kulabwesha amameseji ilyo mwayapokelela fye? Nga e ko caba, finshi mwingacita pa kuti tamulengele mu cupo cenu mwaba amafya?
Ni mwi mumo umo imwe na bena mwenu mulemona ukuti mulingile ukwaluka mu fyo mubomfya foni nelyo tabuleti?

a E fyalanda icitabo ca Reclaiming Conversation—The Power of Talk in a Digital Age.