-
Ukupyanwa kwa BatumwaUkupelulula Ukufuma Mu Malembo
-
-
mwali aba ku calo, nge calo calimutemwa nga ba ciko; lelo pantu tamuli ba ku calo, pantu ukusala kwandi kwamufumishe ku calo, e co icalo camupatila.”
Yako. 4:4, JB: “Bushe tamwaishiba ukuti ukucita icalo cibusa wenu kucita Lesa umulwani wenu?”
Ukwalukila ku fyanso fya nkondo
Kalemba wa lyashi lya kale uwa ciKatolika E. I. Watkin alembo kuti: “Ica kukalipa nga fintu ukusumina kulingile ukuba, te kuti mu buseko bwa kukoselesha kwa bufi nelyo ukubulwo bufumacumi ukwa bucishinka te kuti tukaane nelyo ukusuula icishinka ca lyashi lya kale ica kuti Bashikofu mu kutwalilila balyafwilisha inkondo shonse ishalwikwa na kamfulumende wa calo cabo. Nshaishiba mu cishinka akashita kamo umo buhairaki bwa luko bwasenuka inkondo iili yonse pamo nge iishili yalungama . . . Te mulandu ne cili imfundo ya bulashi, mu cibelesho ‘icalo candi lyonse calilungama’ caliba ipinda lyakonkwa mu nshita ya nkondo na Bashikofu ba ciKatolika.”—Morals and Missiles (London, 1959), ukulembwa na Charles S. Thompson, amabu. 57, 58.
Mat. 26: 52, JB: “Lyene Yesu asosele ukuti, Bwekeshamo ulupanga lobe umo lwikala, bonse ababuulo lupanga bakafwa ku lupanga.”
1 Yoh. 3:10-12, JB: “Muli iyi nshita tulekanya abana ba kwa Lesa ukufuma ku bana ba kwa ciwa: uuli onse . . . uushatemwa munyina tali mwana wa kwa Lesa. . . . Tulingile ukutemwana; te kupala Kaini, uwali uwa Mubifi no kwipaya munyina.”
Mu lubuuto lwa fili pa mulu, bushe abo abaitunga ukuba impyani sha batumwa mu cituntulu balisambilisha no kubelesha cintu Yesu na batumwa bakwe bacitile?
-
-
UkusangukaUkupelulula Ukufuma Mu Malembo
-
-
Ukusanguka
Ubulondoloshi: Ukusanguka kwa fya mweo ni mfundo ya kuti ifya mweo fya kubalilapo fyalundulwike ukufuma ku cintu cabulwamo ubumi. Lyene, ilintu fyasandulwike, e fintu casoswa, fyayalwike mu misango yalekanalekana iya fintu ifya mweo, mu kupelako ukuletako imisango ya bumi bwa fimenwa no bumi bwa nama ifyabala afibako pali ili sonde. Conse ici casoswa ukuti capwishishiwe ukwabula ukucilima kwa maka yacile cifyalilwa aya kwa Kabumba. Abantu bamo besha ukusankanya ukusumina muli Lesa no kusanguka, ukusoso kuti Lesa abumbile ukupitila mu kusanguka, ukuti aletele mu kubako imisango ya bumi bwa kubalilapo kabili lyene imisango yacilapo kusumbuka iya bumi, ukusanshako umuntu, yaletelweko ukupitila mu kusanguka. Te cisambilisho ca mu Baibolo.
Bushe ukusanguka mu cituntulu kwa busayansi?
“Inshila ya sayansi” yabe fi: Bebeta icicitika; ukushimpwa pali uko kubebeta, panga imfundo ukukuma ku cingaba ica cine; esha imfundo ku kubebeta kwalundwapo no kwesha; kabili pempwila ku kumona nga ca kuti ukusobela kwashimpwa pa mfundo kwafikilishiwa. Bushe iyi e nshila yakonkwa na abo basumina no kusambilisha ukusanguka?
Uusambilile ntanda Robert Jastrow asoso kuti: “Ku nsoni shabo [basayantisiti] tabakwata casuko ca kulungatika, pa mulandu wa kuti abaishibishe fya kutumbinkanye miti tabatunguluka mu kuletako ukwesha kwa cifyalilwa pa bubumbo ukwa bumi ukufuma mu cintu icishili ca mweo. Basayantisiti tabaishiba ifyo ico cacitike.”—The Enchanted Loom: Mind in the Universe (New York, 1981), ibu. 19.
Uwasumina mu kusanguka Loren Eiseley asumine ukuti: “Pa numa yakulengulula uusambilile fya bulesa pa kushintilila kwakwe pa nshimi ne fipesha amano, sayansi yaisangile iine mu cifulo cishingafwaikwa ica kupanga ulushimi lwa iko: ukululumbula, ukutunga kwa kuti ico, pa numa ya kubombesha kwalepa, icishingashininkishiwa ukucitikako ilelo, mu cishinka, calicitike mu nkulo sha mu kubangilila ishapita.”—The Immense Journey (New York, 1957), ibu. 199.
Ukulingana na New Scientist: “Impendwa ileingilishiwako iya basayantisiti, ukucilisha impendwa ilekulilako iya basumina mu kusangukuka . . . balepaasha ukuti imfundo ya kusanguka iya kwa Darwin te mfundo ya cine cine nakalya iya sayansi. . . . Aba kulengulula abengi balikwata ifya kwishibikilwako fyasumbukisha ifya kulamuka.”—June 25, 1981, ibu. 828.
Uwaishibishe fya sayansi ya cifyalilwa H. S. Lipson asosele ukuti: “Ubulondoloshi bweka ubwapokelelwa bubumbo. Ninjishiba ukuti ici ca muselu ku baishibe fya sayansi ya cifyalilwa, pamo fye nga fintu mu cituntulu caba kuli ine, lelo tatufwile ukukaana imfundo iyo tushatemwa nga ca kuti ubushinino bwa kwesha bwayafwilisha.” (Utulembo tunono natulundwako.)—Physics Bulletin, 1980, Vol. 31, ibu. 138.
Bushe abo bafwilisha ukusanguka balasuminishanya? Ni shani fintu ifi fishinka fikulenga ukuyumfwa pa lwa cintu basambilisha?
Imitendekele ku kulembwa kwa myaka umwanda ukwa The Origin of Species (London, 1956) kusoso kuti: “Nga fintu twaishiba, kwaba ukulekanalekana kukalamba ukwa matontonkanyo pa kati ka baishibishe fya bumi, te pa lwa cilenga ukusanguka lelo na pa lwa mibombele ine ine. Uku kupusana kwalibako pa mulandu wa kuti ubushinino tabwaba ubwa kwikusha kabili tabusuminisha ukusondwelela kumo ukwashininkishiwa. Kanshi cabe calungama kabili icalinga ukuleto kusakamana ku cintubwingi cishili ca sayansi ku kukanasuminishanya pa lwa kusanguka.”—Kuli W. R. Thompson, uwali iyo nshita dairekita wa Commonwealth Institute of Biological Control, Ottawa, Canada.
“Umwanda wa myaka pa numa ya mfwa ya kwa Darwin, na nomba tatulakwata ukulangilila kwacepesha nelyo fye imfundo ingasuminwa iya fintu ukusanguka mu cituntulu kwacitike—kabili mu myaka ya nomba line ici catungulula ku kukonkana kwaibela ukwa mbuli pa lwa cipusho conse. . . . Imibele mupepi ne ya nkondo ya bonse yalibako pa kati ka basumina mu kusanguka abene, mu kuba no musango onse uwa cakaniko [ca kusanguka] ukucincisha ukuteulula kumo ukupya.”—C. Booker (kalemba wa Times ya London), The Star, (Johannesburg), April 20, 1982, ibu. 19.
Magazini ya sayansi iya Discover yasosele ukuti: “Ukusanguka . . . takuli fye pe samba lya kusanswa ku bena Kristu ba fundamentalisiti, lelo na kabili kuletwishikwa kuli basayantisiti bacindikwa. Pa kati ka bapaleontologist, basayantisiti abasambilila ifyalembwa fya mafupa yashulwa, kuli ukupusana kulekulilako.”—October, 1980, ibu. 255.
Mimwene nshi icalembwa ca mafupa yashulwa cafwilisha?
Darwin asumine ukuti: “Nga ca kuti imisango yalekanalekana . . . mu cituntulu yasangwike ubumi pa nshita imo ine, icishinka kuti cabe ca kulenge mfwa ku mfundo ya kusanguka.” (The Origin of Species, New York, 1902, Part Two, ibu. 83) Bushe ubushininkisho bulanga ukuti “imisango iingi” yaishile mu kubako pa nshita imo ine, nelyo bushe busonta ku kulunduluka kwa panono panono, nga fintu ukusanguka kwasumina?
Bushe amafupa yashulwa ayalinga yalisangwa ku kufika pa nsondwelelo iituntulu?
Sayantisiti wa Smithsonian Institution Porter Kier asoso kuti: “Kwaba imyanda ya mamilioni ya mafupa yashulwa, yonse ayatantikwa kabili ayaishibikwa, yaba umusungilwa ifya kale ukushinguluke calo.” (New Scientist, January 15, 1981, ibu. 129) A Guide to Earth History ilundapo ukuti: “Ukupitila mu kwaafwa kwa mafupa yashulwa bapalaeontologist nomba kuti batupeela icikope calengama ica bumi mu nkulo shapita.”—(New York, 1956), Richard Carrington, ukulembwa kwa Mentor, ibu. 48.
Cinshi cintu icalembwa ca mafupa yashulwa mu cituntulu cilanga?
Bulletin ya Chicago’s Field Museum of Natural History yasonteleko ukuti: “Imfundo ya kwa Darwin iya [kusanguka] lyonse yalundanishiwa mu kupalamisha ku bushinino bwa mafupa yashulwa, kabili nakalimo abantu bafulisha batungo kuti amafupa yashulwa yapayanya ulubali lwacindama nga nshi ulwa kupaasha kwa cinkumbawile ukucitwa mu kwafwilisha ukwilula kwa budarwin ukwa lyashi lya kale ilya bumi. Ku ce shamo, ici tacili ica cine mu kumonekesha. . . . Icalembwa ca sayansi wa mabwe iyo nshita na nomba tacaletako umunyololo wapokelelwa uwa kusanguka kwa panono panono kabili ukwa kulundulukilako.”—January 1979, Vol. 50, No. 1, amabu. 22, 23.
A View of Life (icitabo) cilondololo kuti: “Ukutendeka pa ciputulwa ca nshita ica Cambrian no kutanunuka ukufika mupepi ne myaka 10 milioni, amabumba yakalamba yonse aya nama shabule myongololo sha misakalala yalimoneke pa kubalilapo mu kwima kwacilishapo kumonekesha mu kulekanalekana ukwabala akulembwa pali planeti wesu.”—(California, 1981), Salvador E. Luria, Stephen Jay Gould, Sam Singer, ibu. 649.
Uwaishibishe fya mafupa yashulwa Alfred Romer alembele ukuti: “Pe samba lya ici [iciputulwa ca nshita ica Cambrian], kwaba ukutikama kwakulisha ukwa fyaikalila umo ifikolwe fya misango ya Cambrian ingenekelwa. Lelo tatufisanga; ifi fiputulwa fyakokola fyaba mupepi no kube fyaumba ku bushininkisho bwa bumi, kabili icikope ca cinkumbawile kuti casoswa mu kubamo kupelulula ukulingana ne mfundo ya bubumbo bwaibela ubwa kutendeka kwa nshita sha Cambrian.”—Natural History, October 1959, ibu. 467.
Uwaishibishe fya nama Harold Coffin alondolwele ukuti: “Nga ca kuti ukusanguka kwa panono panono ukufuma ku kupikana kwayanguka kwalilungikwa, ifikolwe fya ifi fibumbwa fya mweo fyakula mu kukumanina fya Cambrian filingile ukusangwa; lelo tafyasangwa kabili basayantisiti basumino kuti kuli icilolelo cinono ica kusangwa kwa fiko. Pa cishinte ca fishinka fyeka, pa cishinte ca casangwa mu cishinka
-