Ukubalika nge Fyengelo mu Musumba wa Lubuuto
Amashiwi ya kuti Fluctuat nec mergitur, nelyo “Bulasunkanishiwa ku mabimbi lelo tabubunda,” e mashiwi ya mucincisho ayalandwa na bena musumba ba mu Paris.
PA MYAKA 2,000 iyapita, umusumba wa Paris walipusuka ukusanswa ku fyalo fimbi no kwa mulya mwine mu calo cabo ukwaba nga mabimbi lelo walicimfya ngo bwato bwapusuka mu mabimbi. Pali nomba, apo umusumba wa Paris waba pa misumba yayemba sana mu calo, abengi baliutemwa pa mulandu wa fikuulwa fikalamba, imisebo yakwata imiti mu mbali, ne fikuulwa fyalumbuka uko basungila ifya kale. Bamo baumona ngo musumba wabamo bakashika wa nshintu, bakalenga, na ba mano ya buntunse. Bambi balitemwa ifya kulya fyabamo kabili balakumbwa ifya kufwala bapanga kulya.
Ukufuma fye na kale, mu Paris mwafula baKatolika. Apo pa imyaka 200 iyapita umusumba wa Paris e wali pa ntanshi mu kulundulula amasomo mu Bulaya ukwaishibikwa ati Ukubuutushiwa, batendeke ukuwita ati Umusumba wa Lubuuto. Abena Paris abengi pali lelo, nampo nga balishiba nelyo iyo, balisongwa ku mano yaliko ilya nshita ukucila ifyo basongwa ku mipepele.
Lelo, amano ya bantunse tayalenga ulubuuto ukubalika mu mikalile ya bantu nge fyo baleenekela. Ndakai, abantu abengi balefwaya ukubuutushiwa ukufuma ku ntulo imbi. Imyaka 90 iyapita, Inte sha kwa Yehova ‘bamoneka nge fyengelo’ mu Paris. (Abena Filipi 2:15) Kwati ni balya bensha ingalaba ababelesha, balyesha ukwaluka libili libili ukulingana ne fyo ifintu filealuka pa kuti bengasenda “ifisuma fya mu nko shonse” mu bwato bwabo ubwa mampalanya.—Hagai 2:7.
Umusumba Wayafya
Mu 1850, mu Paris mwali fye abantu 600,000. Pali lelo mwaba abantu ukucila pali 9,000,000 ukusanshako na baba mu mishi yaba mupepi ne tauni. Uku kufula kwalenga Paris ukuba e musumba mwaba sana abantu balekanalekana mu France. E musumba umwaba amakoleji na ma yuniversiti ayengi mu calo conse, ayakuulilwe kale, kabili mwaba abasambi ba pa koleji na yuniversiti nalimo 250,000. Imishi imo iya mu Paris, umwaba ifikuulwa ifitali ifyakwata amayanda ayengi kabili umwaisula fye bumpulamafunde no kubulwa incito, ilanga ukuti te fyonse ifyawama mu Paris. Kwena, Inte sha kwa Yehova shikabila ukulamuka no kwaluka pa kushimikila imbila nsuma mu musango usuma ku bantu ba misango yonse.—1 Timote 4:10.
Abatandashi ukucila pa mamilioni 20 balatandala ku Paris cila mwaka.
Balasansamuka ilyo balenina icikuulwa ca Eiffel Tower, ukwenda mu lulamba lwa mumana wa Seine, nelyo ukwikala umo bashitisha ifya kulya, baleetetula pali ici cifulo. Lelo, abena Paris ilingi baba fye abapamfiwa. Christian, umutumikishi wa nshita yonse alondolola ati: “Abantu lyonse baba fye abapamfiwa. Ilyo bainuka ku ncito ninshi nabanaka.” Calyafya ukulanda na ba bantu bapamfiwa.
Lelo, ubwafya bumo ubukalamba ubo Inte sha kwa Yehova shakwata ku Paris bwa kushimikila ku bantu pa mayanda. Ifikuulwa fimo fyalikwata apa kulandila na bene ba ng’anda pa mpongolo. Lelo, apo imisoka ileingilishiwako fye, ifikuulwa ifingi fyalikwata ifibi fya malaiti ifyayafya ukwisula. Ici calilenga ukuti mu ncende shimo, mube fye Nte umo pa bantu 1,400. E ico, ukushimikila pali lamya na mu lyashi kulecitwa sana. Bushe Inte sha kwa Yehova shalilenga ‘ulubuuto lwabo ukubalika’ mu nshila shimbi?—Mateo 5:16.
Kwaliba inshita ne fifulo ifingi ukwa kushimikila ubunte bwa mu lyashi. Martine amwene umwanakashi walemoneka no bulanda naiminina pa citesheni ca bamotoka. E lyo fye afwililwe umwana wakwe umukashana eka. Martine amupeele broshuwa umwaba isubilo lya kubuuka ilisangwa muli Baibolo kabili ilisansamusha. Lyene papitile imyeshi inono ukwabula ukumonana. Ilyo Martine amwene uyu mwanakashi na kabili, atendeke ukusambilila Baibolo na o. Nangu balemukaanya ku mulume wakwe, ulya mwanakashi abele Inte.
Ukushimikila kwa mu Lyashi Ukubomba Bwino
Imyendele ya mu Paris yaba pa yawamisha sana mu calo conse. Ishitima lyalumbuka ilipita pa nshi lisenda abantu 5,000,000 cila bushiku. Batila icitesheni ca pa nshi ica mu Paris, icitwa Châtelet-Les-Halles, e cikalamba sana mu calo conse kabili e pasangwa sana abantu. Apa kuti mwasanga abantu abengi sana ukwabula ubwafya. Alexandra anina Ishitima lipita pa nshi cila bushiku pa kuya ku ncito. Bushiku bumo alanshenye no mulumendo walwele nga nshi ubulwele bwa leukemia. Alexandra amupeele trakiti yalelanda pe subilo lya kwikala mu Paradise. Balanshenye ifya mu Baibolo cila bushiku pa milungu 6 pa nshita imo ine ne cifulo cimo cine. Lyene, uyu mwaume, alekele ukulayako. Tapapitile sana inshita, umukashi wakwe atumine Alexandra lamya no kumweba ukuya ku cipatala pantu umulume wa ulya mwanakashi alilwele nga nshi. Ku ca bulanda, Alexandra asangile ulya mwaume nafwa. Ilyo uyu mwaume afwile, umukashi wakwe akuukile ku Bordeaux, umusumba wabela pa kati ka masamba na kapinda ka ku kulyo aka France, uko Inte shamutandalile. Ala yali ni mbila nsuma kuli Alexandra ukumfwa pa numa ya mwaka umo ukuti ulya mukamfwilwa ali ni Nte ya Bwina Kristu iyabatishiwa iya kwa Yehova, uwakwete isubilo lya kumona umulume wakwe mu kubuuka kwa bafwa!—Yohane 5:28, 29.
Umwanakashi Umwina Kristu wa cikalamba alanshenye na Renata ilyo bali mwi shitima lyalefuma ku Paris ukuya ku Limoges, pa kati ka France. Mu lulimi lwakwe ulwa ku Poland, Renata asomene ifya mapepo, iciHebere, ne ciGriki pa myaka isano, lelo alekele ukutetekela Lesa. Apepele kuli Lesa imyeshi itatu mu kubangilila ilyo bashilalanshanya mwi shitima. Nangu Renata tatemenwe ifyo nkashi wa cikalamba alandile nelyo ukwenekela ukuti bali no kukumana na kabili, apeele ulya nkashi inambala ya lamya wakwe. Lelo ulya nkashi ali no mupampamina kabili ashininkishe ukuti Renata atandalilwa ilyo pashilapita sana inshita. Ilyo Inte shaupana shamutandalile, Renata atontonkenye ukuti, ‘Nga finshi balansambilisha?’ Nangu Renata asambilile ifya mapepo, icine ca mu Baibolo calimukulile. Alondolola ati: “Apo pene fye nalyumfwikishe ukuti cine.” Nomba ali uwa nsansa ukwebako bambi imbila yaba muli Baibolo.
Michèle alesambilila ukwensha motoka. Abo alesambilila na bo mu kalasi lya kusambilila ukwensha motoka batendeke ukulanda pa kulala no muntu umbi ilyo ushilaupwa. Michèle alandile ukuti tatemenwe ifyo balelanda. Ilyo papitile umulungu umo, Sylvie, uwalebasambilisha ifya kwensha, amwipwishe ati: “Bushe uli Nte ya kwa Yehova?” Sylvie alitemenwe sana ifyo Michèle alemona ulya mulandu umwabela ifyo Baibolo ifunda. Batendeke ukusambilila Baibolo, kabili ilyo papitile umwaka umo, Sylvie alibatishiwe.
Amaparka ne fifulo fya kwangalilamo ifingi ifyaba mu Paris filenga ukuti mwingalanshanya bwino sana na bantu. Josette alibomfeshe bwino inshita ya kutuusha ilyo aile ku parka uko asangile umwanakashi wa cikalamba, Aline, aleololako amolu. Josette alondolwele amapaalo yasuma ayalandwapo mu Baibolo. Bapekenye ukutendeka ukusambilila Baibolo, kabili Aline alilundulwike no kubatishiwa. Aline, uo pali nomba ali ne myaka 74 ni painiya wa nshita yonse, kabili alasansamuka ukusambilishako bambi icine.
Ulubuuto ku Nko Shonse
Inte sha mu Paris tashikabila ukuya ukutali pa kusanga abantu ba ntambi shalekanalekana. Nalimo amapesenti 20 aya bantu ba mu Paris bafuma ku fyalo fimbi. Mwaba ifilonganino fya Bwina Kristu na mabumba ayalanda indimi shapusanapusana 25.
Ukulamuka no kutontonkanya bwangu ilingi filafwa ukubomba bwino muli uyu mulimo waibela uwa kushimikila. Nte umo umwina Philippine aifwaile icifulo cakwe icaibela ica kubombelamo. Ilyo aleshita ifipe, alitendeka amasambililo ya Baibolo pa kulanshanya na bena Philippine bambi ilyo bali mu mashitolo.
Mulafuma ifisuma nga tuleitendekelako ukushimikila. Mu December 1996, ilyo baNte baba mu cilonganino balanda ululimi lwa ku calo cimbi baishibe ukuti kwali no kwisa aba fyangalo mu Paris, bapingwilepo ukulanshanya na bo. Bushiku bumo icungulo bushiku, balandile na ba fyangalo abaleya kwi hotela baleikala. Icacitike ca kuti bashalike ama Baibolo 28, ifitabo fya Bwina Kristu 59, amabroshuwa 131, na bamagazini 290. Ilyo imilungu itatu iyo bali no kwikala kulya yapwile, uwa fyangalo umo atile: “Cinshi mfwile ukucita pa kuba Inte ya kwa Yehova?” Umbi atile: “Nkayashimikila ku calo ku mwesu!”
Ifyuma Fyafiswa Fili no Kusangwa
Konse konse uko abatandashi ba ku Paris balolesha, balamona ifikuulwa fya kale. Lelo, kwaba ifisuma na fimbi ifingasangwa. Aniza aile ku France pamo na bawishi abaupa banyinasenge abali beminishi ba calo cimo. Lyonse alebelenga Baibolo ilyo ali pa ng’anda. Bushiku bumo ilyo alefuma pa ng’anda bwangu bwangu, painiya amupeele trakiti itila Umulandu Wingacetekela Baibolo. Bapangene ukukumana umulungu wakonkelepo, kabili batendeke ukusambilila Baibolo. Ulupwa lwa kwa Aniza lwalemukanya nga nshi. Alilundulwike mu masambililo yakwe no kubatishiwa. Bushe ayumfwa shani apo aleebako bambi icine? “Pa kubala calengafya ukushimikila pantu ndi wa nsoni. Lelo, nga nabelenga Baibolo, ilancincisha. Ndasakamikwa nga nshi ilyo nshileshimikila.” Iyi e mibele Inte ishingi mu Paris bakwata, ‘abapikintika pe mu mulimo wa kwa Shikulu.’—1 Abena Korinti 15:58.
Icine ca mu Baibolo cilabeeka na mu mayanda yaba ku nse ya Paris, ukusokolola “ifyuma” na fimbi. Bruce, uwalefwaya ukwashima amatepu, atandalile umunankwe uli ni Nte ya kwa Yehova. Bruce alikutike ilyo asangile umunankwe alelanshanya Baibolo ne fibusa fyakwe. Alisumine ilyo bamwipwishe nga kuti atemwa ukusambilila Baibolo lelo ali na mafya. Ashimika ati: “Nalilumbwike sana muli ilya ncende. Umukalamba wandi umwaume alelwa libili libili, kabili nalepekanya amaparte ya kucinda ukwaleba icongo. Bushe bambi kuti basumina shani ilyo baumfwa ukuti ndeba Nte?” Bruce alekele ukupekanya amaparte nangu ca kuti balemulomba ilingi ukucite fyo. Ilyo papitile umweshi umo, atendeke ukushimikila kabili atile: “Bonse kuli ilya ncende balefwaya ukwishiba umulandu nabelele Nte.” Tapapitile sana ne nshita, alibatishiwe. Pa numa, alisangilwe kwi Sukulu lya Kukansha Ilya Butumikishi.
Umuntu afwile ukubombesha ilyo alefwaya ifyuma. Lelo, alasansamuka ilyo mwafuma ifisuma muli uko kubombesha! Jacky, Bruno, na Damien bali ni bakafumbika mu Paris. Jacky alondolola ati: “Caleyafya ukutusanga pa ng’anda pantu twalebomba fye inshita yonse kabili tatwalesangwa pa ng’anda.” Painiya wa nshita yonse uwitwa Patrick, amwene ukuti pali imiputule inono pa muulu wa cikuulwa kabili atile pafwile paliba umuputule nangu fye umo umwaba abantu. Mwalifumine ifisuma mu kubombesha kwakwe ukwa kufwaisha ukumonana na baleikalamo ilyo bushiku bumo akasuba amonene na Jacky, uwaleikala palya pa nshita inono fye. Cinshi cacitike? Balya batatu abali fibusa balyalwike no kuba Inte kabili basangile incito imbi iyalebashilako inshita ya kubombesha mu milimo ya bukapepa.
Ukutalalika Amabimbi
Nomba line fye, abasabankanya ilyashi mu France balelanda pa Nte sha kwa Yehova ukuti cakaniko ca mipepele icabipisha. Mu 1996, Inte shabombele no mutima onse mu kusabankanya amatrakiti ukucila pali 9,000,000 ayakwete ifyebo fyaibela ayaleti Jehovah’s Witnesses—What You Need to Know (Ico Mufwile Ukwishiba pa Nte sha kwa Yehova). Abantu balyankwileko bwino.
Kwali ukubombesha ukwa kufwaya ukushimikila ku bantu bonse. Abalashi abengi balitashishe Inte. Umukalamba wa mu buteko umo atile: “Inte sha kwa Yehova nashicita bwino pa kwananya uyu trakiti. Nailungika ifintu.” Dokota umo atile: “Nalilolela ifi fyebo pa nshita ntali!” Umwaume uwa ku Paris atile: “Nabelengele akapepala kaleti Jehovah’s Witnesses—What You need to Know kuli cela mushuke fye. Ndefwaya ukwishiba na fimbi no kusambilila Baibolo mu mwandi.” Umbi atile: “Ndetasha sana pali bucishinka bwenu.” Umwanakashi umo upepa ku katolika aebele Nte ati: “Eya! Mwasuka mwayasuka mwapwisha ubu bufi!”
BaNte bacaice mu Paris balisekelele nga nshi ilyo kwali ukupekanya ukushimikila pa bushiku ubo baleita ati Catholic World Youth Days (Ubushiku bwa Baice ubwa Bakatolika) mu 1997. Nangu ca kuti kwalitalele, baNte nalimo 2,500 balibombeleko. Mu nshiku fye ishinono, bashalike amabroshuwa 18,000 ayali no mutwe wa kuti A Book for All People ku baice bafumine mwi sonde lyonse. Uku kushimikila kwali bunte busuma kwi shina lya kwa Yehova no kubyala imbuto sha cine, kabili kwalicincishe baNte bacaice. Nkashi wacaice umo, uwacefesheko inshiku sha kutuusha pa kuti abombeshe muli uku kushimikila kwaibela, alembele ati: “Yehova alikwata abantu ba nsansa pe sonde ababomfya amaka yabo ku kulumbanya ishina lyakwe. Ishi nshiku shibili, umwali ukubombesha ne fya kufumamo fisuma, shalinga ukubomba muli uyu wine musango mu nshiku shonse isha kutuusha! (Amalumbo 84:10)”
Pa February 28, 1998, e lyo imyaka 65 yakumene apo Hitler apeelele icipope calengele ukuti Inte sha kwa Yehova mu Germany shibindwe. BaNte ba mu France babomfeshe bulya bushiku ku kutambisha vidio ya kuti Jehovah’s Witnesses Stand Firm Against Nazi Assault mu fikuulwa fya kwashima, iyi vidio ilanda pa fyo abantu ba kwa Yehova bapakeswe. Abantu ukucila pa mamilioni 7 balilaalikwe. Abasambilila ifya kale na bali abafungwa bashimike ifintu fya kufika pa mutima. Mu Paris, abantu nalimo 5,000 balisangilweko, ukusanshako abengi abashali ni Nte.
Abengi mu Paris balatasha nga nshi pa lubuuto lwa ku mupashi, kabili balasansamuka ukwishiba ukuti bakabilisha ba Bufumu balebeka nga nshi nge fyengelo. Cili fye nge fyo Yesu atile: “Ukulobolola kwena kukalamba, lelo ababomfi nabacepa.” (Mateo 9:37) Umupashi uo Inte sha kwa Yehova shakwata uwa kuba abamupampamina mu kucimfya amafya bakwata ilyo baleshimikila mu Paris walenga ukuti ube Umusumba wa Lubuuto mu nshila yaibela, na Yehova ukulumbanishiwa.
[Icikope pe bula 9]
City Hall
[Icikope pe bula 9]
Louvre Museum
[Icikope pe bula 9]
Opera Garnier
[Ifikope pe bula 10]
Ukwebako abantu bapamfiwa ubukombe bwa mu Baibolo konse uko bengasangwa