• Bushe sayansi ikapwisha amalwele yonse?
    Loleni!—2007 | April

    • ◼ Ukusambilila ifyo imfyalo shaba Mu lusandesande lumo na lumo ulwa mu mubili mwaliba ifingi ifilenga umuntu ukuba no bumi. Cimo pali ifi ni mfyalo. Cila muntu alakwata imfyalo 35,000 ishilanga ifyo umushishi wakwe ufwile ukuba, ifyo inkanda yakwe na menso fifwile ukuba, nga mutali nangu mwipi, e lyo na fimbi ifilenga umuntu alamoneka ifyo amoneka. Imfyalo shesu e shilanga sana ifilundwa fya mu mubili nga fituntulu nelyo nga kuti fyaba no bwafya.

      Imfyalo nga shaonaika, no bumi tabuba bwino. Na kuba abafwailisha pali uyu mulandu batila amalwele yonse yesa nga ca kutila imfyalo shaleka ukubomba bwino. Shimo imfyalo ishishibomba bwino tufyalwa fye na sho. Limo kulaba fye fimo ificitika ifilenga imfyalo ukonaika.

      Basayantisti basubila ukutila nomba line fye bakatendeka ukwishiba imfyalo ishingalenga umuntu ukulwala. Ici kuti calenga badokota ukwishiba bwino ico abantu bamo balwalila bwangu kansa ukucila bambi. Nelyo ico imisango imo iya kansa ibipila sana ku bantu bamo. Ukusambilila imfyalo kuti kwalenga badokota baishiba ico umuti umo ubombela bwino ku balwele bamo ilyo ku balwele bambi kwena taubomba.

      Nga baishiba ifya musango yu kuti baishiba no kusanga umuti uwingabomba ku muntu umo, lelo uushingabomba kuli umbi. Bushe imwe kuti mwamwenamo shani muli ubu buyantanshi mu myundapile? Ici cilepilibula ukutila, kuti baleundapa umuntu umo na umo ukulingana ne mfyalo shakwe. Ku ca kumwenako, nga ca kutila pa numa ya kubebeta imfyalo shenu, basanga shilelanga ukutila mukalwalapo ubulwele bumo, badokota kuti baishiba ubo bulwele ninshi no kulwala tamulalwala. Abasumina muli ifi batila nga tamulati mulwale ubulwele imfyalo shilangile, umuti, imiliile ne mikalile kuti fyacilikila ubo bulwele.

      Imfyalo shenu kuti shalanga na badokota ukuti umuti umo te kuti uwame ukumupeela. Ici kuti calenga badokota balaishiba umuti uwingawama kuli imwe e lyo ne cipimo ca muti bengamupeela. Mu nyunshipepala ya The Boston Globe mwali ilyashi ilyaleti: “Pa kufika mu 2020, ninshi umuti uwingi uwa kundapilako abantu ukulingana ne mfyalo shabo, walisangwa. Umuti upya uubomba ukulingana ne mfyalo uwa kundapila amalwele pamo nga shuga, ukupukuta, ubushilu na malwele yambi ayengi ayacusha sana abantu uli no kupangwa.”