Imikalile ya Kupamfiwapamfiwa iya Cino Calo

BUSHE LIMO INO MIKALILE ILAMUPELENGANYA? BUSHE IMULENGA UKUBA ABAKALIFIWA, ABANAKA, ABASHINGATUNGULUKA BWINO? NGA E FYO CABA, TE IMWE MWEKA.

IMINSHIPENDWA ya bantu, maka maka mu misumba, basanga ukuti imikalile ili iya kupelenganya kabili iya kupamfiwapamfiwa. E fyo caba maka maka mu fyalo ifikankaala. Pa kulongana kwa nomba line ukwa bakapepa mu United States of America, kalanda aipwishe ibumba lyakwe ukwimya amaboko nga ca kuti baleyumfwa abanaka ilingi. Ilyo line fye cinkupiti baimishe amaboko.

Icitabo ca kuti Why Am I So Tired? (Mulandu Nshi Nakile Fi?) cisosa ati: “Imikalile ya nomba iswilemo ukukanshika kushaishibikwa—ukunina indeke, ifya kupwishishisha, abana ba kutwala ku nasari no kuyabasenda mu nshita—fingi.” Te ca kupapa ukuti ukunaka kwalondololwa ukuti bucushi bwa mu nshita shesu.

Mu myaka yapita, imikalile yali iyaanguka, kabili tayali iya kupamfiwapamfiwa. Abantu baleikala ukulingana ne fyo cifwile ukuba—akasuba balebomba, e lyo ubushiku baleba no lupwa no kusendama. Ilelo, kwaliba imilandu iingi iilenga abantu ukunaka sana.

Mu Kupumikisha, Inshita ya Kasuba Yalepelako

Umulandu umo kuti waba wa kuti abantu tabalaala sana. Kabili cimo icikalamba icacefyako inshita ya kulaala malaiti aya baaleta. Pa kwasha nelyo ukushimya amalaiti, abantu batendeke ukulama amaawala ya “kasuba,” kabili mu kwangufyanya batendeke ukukokola ukulaala. Cine cine, abengi tabakwetepo maka pali uyu mulandu pantu amafakitare yatendeke ukucesha kabili amaindastri ya kubombela abantu yalefesheko amaawala ya kubomba. Kalemba umo atile: “Ubwikashi bwa kubomba ubushiku bonse bwalifyelwe.”

Ifya kupangapanga fimbi, pamo nga ifilimba, TV, na kompyuta, na fyo fyalilundako ku kulenga abantu ukukanalaala sana. Mu fyalo ifingi, amaprogramu ya pa TV yabako bushiku bonse. Te ca kupapa ukumona abatemwa ukutamba amafilimu nelyo amangalo baleisa ku ncito no tulo kabili na banaka pa numa ya kutamba sana TV ubushiku. Amakompyuta ya ku ng’anda, ne fya kupumfyanya ifishipwa ifyo yakwata, na fyo filabeleleka iminshipendwa ukukanalaala bwangu. Kwena, ifi fintu tafyabipa, lelo filenga abantu ukukanatuusha.

Imikalile Yaba Iya Kupamfipamfiwa

Amaawala ya kasuba yalifulilako ne mikalile ine imoneka iya kupamfiwapamfiwa—na kabili icalenga ukuti cibe fyo fya kupangapanga. Ifikocikala fya bakabalwe ifyaliko mu myaka ishicilile na pali 100 iyapitapo fyalipusana sana na bamotoka ba lelo ababutukisha, amashitima yabutukisha ne ndeke shipupukisha. Na kuba, shimakwebo wa nomba, uyo bashikulu wakwe napamo baleya ku ncito pa makasa nelyo pali kabalwe nelyo pa ncinga, kuti apupuka mu ndeke ukwabuka cibemba ca Atlantic, ilyo ashilaima kuti alya ica kulya ca kasuba e lyo umulalilo ayalya uko aleya!

Mu maofeshi na mo balifumyamo ifipanga icongo pa kuti baleyangufyanya ukubomba ne milimo ileenda bwino. Amataipi na bakalata baseeka bapyanikwapo na makompyuta na bamashini ba fax, na E-mail (bakalata ba pali kompyuta). Amakompyuta yanono ayayanguka ukusenda, amafoni ya kwenda na yo, na ma pager fyalenga ku ng’anda na ko kwaba ukwa kubombela.

Kwena, tapali uwinganashako imikalile ya kupamfiwapamfiwa iya cino calo. Lelo, ngo muntu umo umo, kuti twateuluka pa kuti tube ne mikalile ishili ya kupamfiwapamfiwa kabali iyalinga. Lelo ilyo tushilalanda pali uyu mulandu, natubebete mumo umo ino mikalile ya kupamfiwapamfiwa ingatukuma pa lwesu no bwikashi bonse.

Ififuma mu Kufwaya Ukucita Ifingi Ukucilamo

IFYALO IFIKANKAALA IFYA LELO FYATEMWA UKUCITA IFINTU LUBILO LUBILO KABILI UKWABULA UKUPIBILAPO ILIBE.

BAMASHINI basamfya imbale balangushako imilimo mu kicini. Bamashini bacapa ifya kufwala na bo bacita cimo cine mu muputule wa kucapila. Iminshipendwa ya bantu tabakabila ukufuma pa ng’anda pa kuti bayeshita ifintu ku mashitolo na pa kuti babombele pa fya ku banki—baasha fye kompyuta no kubomfya Intaneti.

Lubali lumo icalo ciswilemo ifintu fya misango misango ifyangushako imilimo. E co, kuti mwatontonkanya ifyo abantu kuti bakwata inshita ikalamba iya kuba ne ndupwa shabo ne ya kukokoloka. Lelo, ilingi, abengi batila ukunaka no kukanshika naficilamo. Ifilenge ci fingi kabili fyalipikana.

Amafya ya fya ndalama yaba pa fileta sana ukukanshika no kunaka. Akabungwe ka Australian Centre for Industrial Relations Research and Training kabebetele impendwa ya maawala abantu babomba muli cilya calo no kusanga ukuti “abengi babomba cila mulungu amaawala ukucila pali 49” no kuti “uku kwingilishiwako mu maawala ya kubomba kuli no kuleta amafya mu ndupwa na mu bwikashi.” Ababomfi abengi basalapo ukwikala ku nse ya misumba ku fifulo ukwaba sana ifimenwa kabili ukushaba congo. Ico kuti capinda ukupoosa amaawala cila mulungu—nelyo fye cila bushiku—ukwenda mu mashitima mwiswile abantu na mabasi nelyo mu misebo mwiswile bamotoka. Ne ci cilafusha amaawala ya kubomba no kulundako ku kukanshika.

Bushe Mulacula ku Nkongole sha Tulo?

Amafya yafuma mu kukanalaala sana nayaseeka mu myaka ya nomba line ica kuti amakiliniki ya aya mafya nayapangwa mu fyalo ifingi. Bakasapika basanga ukuti nga abantu lyonse tabalelaala amaawala bafwile ukulaala, balakwata inkongole sha tulo. Mu cifyalilwa fye, umubili wabo ufwaya ukulipila ishi nkongole kabili ukoseleshe ci ukupitila mu kubalenga ukumfwa abanaka. Lelo pa mulandu wa ino mikalile umo abantu bashilaala sana, abantu abengi batwalilila ukuba abanaka.

Mu calo cimo icikaankala, amaawala abantu balaala yalicefiwako amapesenti 20 mu myaka 100 iyapita, ukufuma pali avareji wa maawala 9 cila bushiku ukufika kuli 7. Bakasapika balonganya ubushinino ubwingi ubulangilila ukuti inkongole sha tulo shilenga umuntu ukukwata amafya ya kusambilila no kwibukisha ifintu, ukufilwa ukwensha bwino motoka, no mubili ulaleka ukuicingilila bwino. Fwe bengi twalisanga no kuti umuntontonkanya wanaka ilingi ulalenga umuntu ukulufyanya. Ku ca bulanda, ifi filubo kuti fyaba ifikulu kabili ifyo twingalufishapo ifintu ifikalamba.

Amafya Yabipisha ayo Ukunaka Kuleta

Batila ukunaka kufuma mu kubomba amaawala ayengi no kucefyako ababomfi fyalilundapo pa tuyofi twabipisha utwa mu mwanda wa myaka uwalenga 20. Pali utu tuyofi paba akayofi ka manyukiliya pa capu mu Chernobyl, ku Ukraine; ukupuulika kwa roketi wa mu lwelele uwa Challenger; na kayofi ka mafuta yaitike lintu tanka ya Exxon Valdez yaileuma mu mabwe mu ncende ya Prince William Sound, ku Alaska.

Ukupuulika pa Chernobyl kwacitike ilyo kwali ukwesha kwaibela pali ici capu ca malaiti. Mu citabo cakwe ica The 24-Hour Society, Martin Moore-Ede asosa ukuti kulya kwesha “kwaleangalilwa na bainjiniya ba malaiti abanakile abali pa capu amaawala nalimo 13, napamo no kucilapo pantu balibaceleshe amaawala 10 pa kupoka insambu sha kutendeka uku kwesha.” Te mulandu ne calengele, ukulingana no kufwailisha kwa nomba line, cimo icafuma mu kwitika kwa radiation ica pa nshita iitali kufulilako imiku 10 ukwa kansa wa thyroid pa bana ba ku Ukraine ukutula mu 1986.

Pa numa ya kufwailisha pa lwa calengele ukuti roketi wa mu lwelele uwa Challenger apuulike, lipoti wa bantu batuminwe na presidenti ukuyafwailisha atile ifunde lyaimikwe ilya kukanabomba amaawala ukucila pali 20 ukulunda pa yo bafwile ukubomba talyakonkelwe pa miku 480 kwi bumba limo ilya babomfi ne miku 2,512 kwi bumba limbi. Lipoti alundilepo ukuti cimbi icikalamba icalengele ukuti bepingulapo bwino mu kusuminisha ilya roketi ukwima, ni co abaleangalila balinakile pantu “balecelwa ukwinuka inshiku shimo kabili tabalelaala sana.” Lipoti atile nga ca kuti “ababomfi bacilamo ukutwalilila ukubomba lilya inshita ya kwinuka yakumana, tababomba bwino kabili imiku umuntu engapanga ifilubo ilafulilako.”

Ukulingana na balashi ba union, ukucefyako ababomfi, pa kuti bacefyeko indalama shipooswa, kwalengele abaleensha ishitima lya pa menshi ilya Exxon Valdez ukubomba amaawala ayengi no kubomba imilimo yafulilako. Lipoti pali ubu busanso ilondolola ukuti kaafwa wa butatu, uwaleangalila ili shitima lyaileuma pa nshi pa numa fye ya 24:00 hrs, abombele ukutula ku maca ya bulya bushiku. Mupepi na malita 42,000,000 aya mafuta—amafuta yashabalaitikapo muli uyu musango mu United States—yaonawile naamba ne nama sha mpanga kabili indalama shalekabilwa ukuwamya shacilile pa madola amabilioni yabili.

Amafya Yayafya sana Ukwishiba ayo Ukunaka Kuleta

Ukulingana no kutunganya kumo, ukunaka kulenga icalo ukulufya napamo badola amabilioni 377 cila mwaka! Lelo takwaba indalama shingashita ubumi bwa muntu nelyo ubutuntulu, ifiponenwa no busanso ilingi line. Ku ca kumwenako, natulande pa masanso ya pa musebo. Ukulingana na kiliniki alolekesha pa mafya yabako pa mulandu wa kukanalaala sana uwa mu Sydney, ku Australia, amapesenti ukufuma pali 20 ukufika kuli 30 aya masanso ya pa musebo muli cilya calo yaba pa mulandu wa kuti abacilaensha bacilaala. Batila mu United States, ukushipula kwaba pa filenga amasanso ya pa musebo mupepi na 100,000 ayacitika cila mwaka.

Lelo, ififuma mu kunaka te kuti fipelele fye apo pene. Uusangilwe mu busanso uyo babutushisha ku cipatala ukuti bayemulepula enekela ukuti alasanga badokota bali abalola. Lelo pa mulandu wa kupamfiwa no kubomba amaawala ayengi, badokota te kuti babe abalola! Lipoti ya kabungwe ka Australian Institute of Health and Welfare yatile amapesenti nalimo 10 aya badokota balebomba amaawala 65 cila mulungu ico cali kucishamo, amapesenti 17 aya badokota baishibisha ifya myundapile balecila pali aya maawala, na mapesenti 5 aya ba dokota batila “junior doctor” balebomba amaawala ukucila pali 80 cila mulungu!

Martin Moore-Ede asosa ukuti: “Bamashini balacingililwa ku mpapulo shilangilila ifya kubabomfya, ku fishibilo fya kusoka, na masambililo ya kukansha. Abantunse besa muli cino calo ukwabula ubucingo bwa musango yu. . . . Icishinka ca kupapusha ca kuti ifyo twaishiba pa mipangilwe ya muntunse finono sana nga kulinganya ku fyo twaishiba pa lwa bamashini abomfya na maprogramu ya pa kompyuta.”

Umubili wesu tawakwata amalaiti yaaka pa kutusoka ayatweba ukuti tuleke nelyo ukunashako. Lelo, walikwata ifishibilo fya kusoka. Fimo fyaba kunaka kwa mutatakuya, ukwalukaaluka kwa mibele, ukupopomenwa, kabili ilingi kulaba ukwambula bwangu amalwele yaba mpanga yonse. Nga ca kuti mwalikwata ifi fishibilo—ifyo mwamona ukuti te fya bulwele—kuti yaba ni nshita ya kubebeta cipya cipya imikalile yenu.

Amafya ya mu Bwikashi ayo Ukupamfiwa Kwacilamo Kuleta

Imikalile ya kukanshika no kukanalaala sana ilonaula na bucibusa bwesu na bantu banensu. Moneni icacitike kuli John na Maria abaupene nomba line.a Balefwaya ifyo abapya mu cupo abengi bafwaya—ing’anda isuma ne ndalama. E co bonse batendeke incito ya kuwisha akasuba. Lelo pa mulandu wa kubomba incito sha fipani fyapusanapusana, tabakwete inshita ikalamba iya kuba pamo. Mu kwangufyanya icupo cabo catendeke ukubongoloka. Lelo, balisuulileko ku fishibilo, no kutwalilila ukubomba amaawala ayengi ukufikila icupo cabo icali fye icipya cabongoloka.

Icitabo ca The 24-Hour Society cisosa ukuti “ukufwailisha kulangilila ukuti impendwa ya fyupo filepwa mu ndupwa shibomba incito sha fipani ikalamba amapesenti 60 ukucila iya babomba akasuba mu ncito ya lyonse.” Lelo, nampo inshita batendekelapo ukubomba ilapusanapusana nelyo iyo, abaupana abengi besha ukucita ifingi ukucilamo mu bumi na muli fyo ukupwisha icupo cabo. Kuli bambi, ukukanshika, no kunaka na fyo kuti fyalenga balabomfya bubi bubi imiti ikola no bwalwa no kukanalya ifyakumanina—ifintu fingalenga ukunaka ukucilamo, kabili ifingaleta na mafya yambi, no kulenga batendeka ukucusha na bana.

Pa kuti bafwe abafyashi bapamfiwa, ififulo fya kulelelako abana filefulilako, fimo filela abana akasuba no ubushiku. Abana abengi TV, e ya kubalela. Kwena, abana nga bali no kukula abacetekelwa, abasambilishiwa bwino, bakabila inshita iikalamba iya kuba na bafyashi babo. E co, abafyashi ababa abanaka ica kuti bafilwa ukukwata inshita ya kuba na bana babo pa mulandu wa kufwaya ukuba ne mikalile ya pa muulu sana kuti cawama bamona ifyo ici cingakuma abana babo na bene.

Muli buno bwikashi ubulunduluka lubilo lubilo mu fya kupangapanga, abakoloci na bo balakumwako ilingi line. Ukwaluka lubilo lubilo no kupaka kwa fintu fipangwa lyonse ifya kushitisha filenga abengi ukupelenganishiwa, ukumfwa kwati tabali abacingililwa, ukuba aba mwenso, nelyo ukumona kwati bashala mu fya kale. E co cikaba shani ku ntanshi kuli aba?

Bushe ifwe bonse, abakalamba na baice—twashintilila pa calo icapampamina pa kucita ifintu lubilo lubilo? Nelyo bushe kwaliba ifyo twingacita ku kutwafwa ukwishiba ifya kwikala no kuwamyako imikalile yesu? Kuti mwatemwa ukwishiba ukuti e ko fyaba nga fintu twalamona mu cipande cikonkelepo.

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 18]

Ukunaka pambi kwali pa fyalengele akayofi ka manyukiliya akacitike pa Chernobyl, ukupuulika kwa roketi wa mu lwelele uwa “Challenger,” no kwitika kwa mafuta muli tanka ya “Exxon Valdez”

[Abatusuminishe]

Ukusuminishiwa na U.S. Department of Energy’s International Nuclear Safety Program

Icikope ca NASA

[Ifikope pe bula 19]

Imikalile ya kupamfiwapamfiwa kuti yaleta amafya mu cupo

[Icikope pe bula 20]

Pa kwesha ukucimfya ukunaka, bamo balakolwa ubwalwa

Ukushipikisha no Kusekelela mu Calo ca Kupamfiwapamfiwa

ABANTU ABENGI BALASHIPIKISHA AMAFYA YA MIKALILE, LELO BANONO BASHIPIKISHA NO KUSEKELELA. ICO CIPINDA AMANO YAIBELA.

UKUSUMINISHE ci, icitabo ca The 24-Hour Society cisosa ukuti: “Tulekabila ukulundulula amano ya kucingilila ifyo abantunse bakabila no buntu bwabo muli cino calo ca fya kupangapanga ico twaleta.”

Ica nsansa ca kuti amano yabomba yasangwa mu citabo cayananishiwa sana—Icebo ca kwa Lesa, Baibolo. Apo yalipuutwamo ku kumfwikisha bwino bwino ifyo abantunse bakabila ne fyo baba, Baibolo yakwata ifishinte fya mafunde yashininkishiwa ukuti yasuma. Ukubomfya ifi fishinte kuti kwamwafwa ukulama ubumi bwenu, ukumupa ubuseko ilyo muleshipikisha muli cino calo ca kupamfiwapamfiwa.—Esaya 48:18; 2 Timote 3:16.

Ifi fishinte fikuma imbali ishikalamba shitatu. Intanshi, filangilila umo mwingacefyako mano mano. Ica bubili, kuti fyamwafwa ukutangisha ifisuma. Ica butatu, filangilila imimwene ya ku mupashi pa mikalile iyo yacila imimwene ya ku calo. Nomba natumone ishi mbali shitatu.

Angusheni Imikalile no Kukanafusha Sana Ifya Kucitacita

Elenganyeni ukuti muleya mu kusaka insakwe pa nshiku shinono. Mulefwaya ukuyaikala bwino, e co mwasenda itenti ilikalamba na fyonse ifingalenga iyo nsakwe ikasakwa ukumoneka bwino. Na kabili mwasenda icikocikala ca kukulika kuli motoka ico mwiswishemo ifipe, ifya kwipikila, freezer (ica kutalalikilamo ifilyo), mashini ipanga amalaiti iyaanguka ukusenda, inyali, TV, ne fintu fimbi ifingi, pamo ne fya kulya. Lelo, ukubika ifi fipe umo filingile ukwikala kwamusendela amaawala ayengi! Lyene, pa mpela ya cuti wenu uwa nshiku shinono, na kabili mwapoosa amaawala ayengi ukulonga—no kulongolola filya fipe ku ng’anda no kufibika umo filingile ukwikala. Lintu mwaibukisha, mwamona ukuti tamwakwete inshita ikalamba iya kuipakisha cuti wa kusaka insakwe! Mwalanguluka nga ca kuti cali bwino ukuya pali uyu cuti.

Ku minshipendwa ya bantu ilelo, ubumi bwine bwaba kwati ni cuti wa kusaka insakwe. Bapoosa inshita ikalamba ukucilamo ukunonka sana no kusakamana ifikwatwa fishaifulila ifyo cino calo cingafwaya ukutulenga twasumina ukuti kano fye twafikwata e lyo twingaba aba nsansa. Yesu Kristu ena atile: “Umweo wa muntu tawaba mu kufula kwa fintu ifyo akwata.” (Luka 12:15) Imikalile isuma taipiminwa ku fyuma fya ku mubili. Na kuba, ifyuma filundapo fye ukukanshika na masakamika ya mu mikalile. Lukala Milandu 5:12 itila: “Iciikushi ca mucindami tacimuleko kutusha mu tulo.”

E co bebeteni ifikwatwa fyenu cimo na cimo, no kuipusha ukuti, ‘Bushe ici cintu cilekabilwa cine cine, nelyo cinkolonkolo fye? Bushe cilawamyako imikalile yandi, nelyo cimpoosela fye inshita yacindama?’ Amashiwi ya kwiswila aya citabo ca Why Am I So Tired?, icalembelwe na Leonie McMahon, yatila: “Ifyo bapanga, ifipangilwa ukwangushako imilimo ya pa ng’anda, fyalenga ukuti bana mayanda baleya ku sha ncito, pa kuti bashite ifyo fintu no kulalipila indalama sha kufisakamana.”

Ukwangusha imikalile yenu, kulenga mwakwata inshita ikalamba iya kuba no lupwa, ifibusa, ne ya kucitamo ifintu fimbi. Inshita ya musango yu ilakabilwa nga muli no kuba ne nsansa. Mwiba nga balya abesa mu kwiluka ninshi nabacelwa ukuti ifibusa no lupwa balicindama sana—na kabili baliwama—ukucila indalama ne fikwatwa. Bantu fye ebengamutemwa. Indalama shisungilwa ku banki, ishibikwa mu twampani, bakompyuta, na batelevishoni, ne fisolobelo fimbi, nangu fisuma, te fyacindamisha. Abatangisha ifya musango yu tabacindamika ubumi bwabo kabili kuli pele pele ifyo fintu filaleka ukubasekesha kabili balakalifiwa no kukalifiwa.—1 Timote 6:6-10.

Tantikeni Inshita no Kutangisha Ifyacindamisha

Mu mbali shimo ukutantika inshita kwaba ngo kupenda bwino ifyo indalama shikabomba. Nga ca kuti mulefwaya ukucita ifintu ifingi sana mu nshita inono iyo mukwete, ninshi tamulebomfya inshita ukulingana na po mukwatile. Imikalile ya musango yu itwala ku kufulunganishiwa, ukukanshika, no kunaka. E co mufwile ukwishiba ififwile ukwisa intanshi.

Ica kubalilapo, mufwile ukumona ifyacindama, no kufipeela inshita yalinga. Ku Bena Kristu, ifya ku mupashi lyonse e fiba pa ntanshi. (Mateo 6:31-34) Nga ca kuti ifyacindama fyacitwa lubilo lubilo nelyo fyabombelwapo fye patali patali, ilingi line amafya yakalamba e yakonkapo. E co, kuti mwakabila ukufumyapo fyonse ifimusendela inshita ifyo fishileta ubusuma bwine bwine.

Ilyo muletangisha ifyacindamisha, muletontonkanya na pa kuti mulakabila ne nshita ya kuba mweka—inshita ya kwetetula pa fikuulilila ne ya kumukosha. Ulupapulo lwa Psychology Today, lutila: “Inshita ya kuba weka ilakabilwa ku kukoshiwa muli cino calo ca kupamfiwapamfiwa. . . . Inshita ya kuba weka ni nkosho mu bumi.” Abantu ababa abapamfiwa sana ica kuti bafilwa ukukwata inshita ya kwetetula kuti baba ne mimwene ya bumi iishili ya cine cine.

Ubufuuke na Bumupashi

Ubufuuke na bumupashi fintu fibili ifyawamisha ifyo mwingakwata nga ca kuti muli no kuba ne mikalile ya nsansa kabili iyalinga. Ubufuuke bwalicindama pantu bumwafwa ukukanatendeka ukubomba incito no kukana imilimo iyo mushingakumanisha. Nga mwalifuuka, mukeshiba ilyo mufwile ukukaana ukutwalilila ukubomba pa numa ya kwinuka nelyo ukubomba imilimo imbi iingamusendela inshita ya kucita icacindama. Abafuuka tabakumbwa ifyo bambi bakwata ne fyo bacita; e co, balateka imitima ku fyo bakwete. Na muli fyo, ubufuuke bwine bwine lubali lwa bumupashi, icintu na cimbi icacindama mu kulama ubumi bwenu.—Mika 6:8; 1 Yohane 2:15-17.

Ukuba aba bumupashi ilyo mwaishiba bwino bwino Baibolo, kulenga ukuti mwaba sana aba mucetekanya kabili abalingulula—abashingabepwa ku fyebo fya calo ifishacindama ifya kutunguluka. Mumfwila ukupanda amano kwa pali 1 Abena Korinti 7:31 ukutila: “Ababombelako ku fya pano isonde babe nga bashibombelako; pantu [“imibele ya cino calo ileyaluka,” NW].” Abena Kristu ‘babombela ku fya pano isonde’ ukuipayanishisha lwa ku mubili ne ndupwa shabo, lelo tabaleka cino calo ukubasenda. Balishiba ukuti tacakwata umutelelwe wine wine, ukuti nomba line cili no konaulwa, no kuti ukutunguluka kwine kwine—umutelelwe no mweo wa muyayaya mu paradise wa pe sonde—fishintilila pe shina umuntu apanga kuli Lesa. (Amalumbo 1:1-3; 37:11, 29) E co umfwileni ukukonkomesha kwa kwa Yesu, no kuba na mano ya kuilonganikila “ifyuma mu muulu, umo icipelebesha nangu ni ndalawa tafyonaula, umo abapupu tabatulamo nangu kwiba.”—Mateo 6:20.

Mwisakamikwa Kabili Sangeni Umutende Wine Wine

Ilyo buno bwikashi bulepalamina impela, ukwabula no kutwishika ukukanshika ne fya kucita fikafula. E co, nacicindama ukuti muletukuta ukukonka ukufunda kwa Baibolo ukwa kuti: “Mwisakamikwa nangu kamo, lelo mu fintu fyonse lekeni ifya kulomba fyenu fiishibikwe kuli Lesa mu kupepa no kupaapaata pamo no kutootela; no mutende wa kwa Lesa uwapulamo mu kwiluka konse, wakulalinde mitima yenu na mapange yenu muli Kristu Yesu.” Umuntu uwalemenena ku fya calo uushimona ukuti ipepo lyalicindama te kuti akwate umutende wa musango yu.—Abena Filipi 4:6, 7.

Lelo, Yehova akacita ifyacila pa kumupeela umutende. Akalamwafwa cila bushiku ukusenda icisendo cenu nga ca kuti ‘amasakamika yenu yonse mwabika pali wene.’ (1 Petro 5:7; Amalumbo 68:19) E co ca mano ukukutika kuli Lesa cila bushiku ukupitila mu kubelenga Icebo cakwe. Nani engamupanda amano bwino ukucila Kabumba? (Amalumbo 119:99, 100, 105) Ificitika filangilila ukuti abatangisha Lesa mu bumi bwabo balafwiwa sana ukushipikisha no buseko muli cino calo ca kupamfiwapamfiwa.—Amapinda 1:33; 3:5, 6.

[Amashiwi pe bula 23]

Tangisheni ifyacindamisha, ukulundapo no kukwata inshita mukabila ukuba mweka ne ya kucita ifya ku mupashi

[Icikope pe bula 21]

Bushe kuti mwaangusha imikalile no kukanafusha sana ifya kucitacita?

[Icikope pe bula 22]

Bushe mutangisha ifintu nelyo abantu?