Bushe Cine Cine Abantu Kuti Baleta Umutende?

Tutile e lyo mwakuukila fye mu ng’anda iisuma iya njelwa sha kooca kabili ilemoneka kwati yalikosa. Lyonse fye mulakumbwa ukwikala mu ng’anda ya musango yu. Cilemoneka kwati mukalaikala fye bwino! Lelo mu myaka fye inono ing’anda yenu yamoneka ukuti taili bwino ica kuti na mwe bene mwamona ukuti mufwile ukuibongolola. Mwaumfwa umutima wakalipa, lelo te imwe mweka mukwete ubu bwafya. Na bena mupalamano benu nabo nabakwata ubwafya bumo bwine. Pa numa ya kufwailisha icalenga ubu bwafya, mwasanga ukuti imikulile tayali bwino ne njelwa bakuulile na sho shine tashali bwino.

ABANTUNSE bali mu bwafya ubukalamba nga nshi kwati ni ilya ng’anda tulandilepo. Nangu ca kutila abantu balilunduluka mu mikalile yabo, e lyo balyesha ne mitekele yalekanalekana, kabili balilunduluka nga nshi mu fya sayansi ne fya kupangapanga ifyalulumbi, awe nakalya, balifilwa ukwikatana. Mu fyalo ifingi, bumpulamafunde ne cimfulumfulu ficitika fye cila bushiku. Bushe ukupelelwa, kuti kwalenga abantunse basanga inshila iya kupwishishamo aya mafya no kupanga ubuteko ubwingatwalilila ukuteka bwino bwino? Lekeni tumone ifyo bakateka bamo balandapo pa fyo abantunse baeshaesha ukupwisha amafya.

“Twalyesha Fyonse”

Abantu aba mano pamo nga Plato umuGriki, e lyo na Karl Marx umwina German uwali uwa mano sana mu fya mapolitiki kabili uwasumine na mu kuteka kwa ciSosholisti, baleteleko imitekele yalekanalekana pa kuti fye icalo cibe icisuma ukwikalamo. Finshi fyafumamo? Mu lupapulo lwa New Statesman mwali ilyashi ilyaletila: “Twalifilwa ukupwisha insala nelyo ukuleta umutende pa bantu, lelo ico twacita kuleta fye insala ne nkondo. Kwena, tatwaikala fye, twalyesha ifili fyonse. Twalyesha imitekele iyalekanalekana pamo nga ubuteko bwa komyunisimu [e kutila, ubuteko ubo kamfulumende ya ico calo e itungulula sana ubunonshi bwa calo] e lyo kabili twalyesha ne mitekele iyo kamfulumende isuminisha abantu abakwata utwampani ukulatungulula ubunonshi bwa calo; kabili twalipangile na kabungwe ka League of Nations aka kwesha ukulesha inkondo no kupanga ifyanso ifikali. Twalilwa inkondo ishingi nga nshi pa kuti tumone ifyo twingapwisha inkondo mu calo kabili imisumba yesu imoneka fye kwati inkondo tashapwa na kupwa.” Ilyashi muli lulya lupapulo lyatwalilila ukusosa ukuti: “Twatendeke fye bwino bwino mu myaka ya ba 1900 kabili twaleenekela ukuti basayansi bakatuwamisha ifintu lelo imyaka 100 naipita tatwamona ifyo batulaile.”

Mu 2001 profesa Eric Hobsbawm, uwali kale kafundisha mukalamba pa London University mu fya bunonshi bwa calo na pa malyashi ya kale aya pa mikalile ya bantu alembele ukuti, “imitekele ya bantunse ifikile pa nshita lintu imibombele ya abantu ileonaula ifyo Lesa apanga ne sonde kumo.” Pa kupwisha aya mafya, nangu pa kuyacefyako, “icifwaikwa ni inshila isuma, te kweba abantu ukuti basale inshila balefwaya pantu te kuti basumine ukuleka ifyo bacita no kusala inshila imbi. Nomba nga ca kuti abalashi baeba abantu ukuti bakonke fye ifyo bena bapingula, ninshi te kuti ciwamine icalo nangu fye bantu ababa mu buteko bwa maisosele.”

Kalemba umo uwalumbuka uwasambilile ifya mu muulu kabili uwalelemba amabuuku ayo abantu baletemwa sana ukushita, ilyo alemona ubwafya ubwali no kwisa pa bantu aipwishe ati: “Bushe abantu kuti baikala imyaka na imbi 100 mu calo umwaba icimfulumfulu mu mitekele na mu mikalile e lyo ne cimfulumfulu ca konaula ifyo Lesa apanga?”

Ico Abantu Bafililwa Ukupwisha Amafya?

Ni Baibolo yeka fye e ilondolola bwino ico abantu bafililwa ukuiteka bwino. Baibolo ilatweba icishinka ifyo fwe bantunse twaba. Natutontonkanye pa fishinka ifikankaala fine ifyalenga ukuti abantu bafilwe ukupwisha amafya.

Bonse tuli babembu. “Bonse balibembuka kabili balapelebela ku bukata bwa kwa Lesa.” (Abena Roma 3:23) Filya fine ukukanakosa kwe tafwali kwingalenga icikuulwa ukunenuka no kubongoloka, e fyo no lubembu ulo abantunse bapyana lwalenga ubwikashi bwabo ukukanaba bwino mu nshila ishalekanalekana. Inshila shimo umo ulubembu lulengela ubwikashi ukukanaba bwino ni mu fyo abantu bacita ubufumfuntungu, ubucenjeshi no kutitikisha abantu banabo. Fyonse fi fyatendeke kale. Nalimo imyaka 3,000 iyapitapo, umuntu wa mano uwalembeleko Baibolo atile: “Abantu bacito lukambo ku bantu ku kubabifya.”—Lukala Milandu 8:9.

Bakateka na bashicilye balishiba ukuti tulalufyanya kabili balafwaya tulecefyako ukulufyanya kanshi e mulandu wine bapangila amafunde ayengi aya kukonka. Lelo nangu bacite fi baleshiba bwino bwino ukuti te kuti bapange amafunde aya kupatikisha abantu ukutemwana nelyo ukubapatikisha ukukonka amafunde.

Tulafwa. “Mwitetekela bakankaala, nangu mwana wa muntu uo takuli ukupususha muli wene; wafumo mupu wakwe, abwelela ku mushili wakwe, ubushiku bulya bwine yaloba amatontonkanyo yakwe.” (Amalumbo 146:3, 4) Imfumu Solomone iyatekele Israele wa ku kale kabili iyali pali bakateka abakwatishe sana amano, yamwene ukuti ukubombesha yalebombesha nalimo kuti kwaba fye kwa fye. Yalembele ukuti: “Napatile ukucucutika kwandi konse uko nalecucutikamo mwi samba lya kasuba, pantu ifyafumamo ndi no kufishiilo muntu uukankonkapo. Kabili nani uwaishiba nga akabo wa mano napamo uwatumpa? Lelo akabo mwine wa fyonse fya mu kucucutika kwandi . . . Ici na co mupu.”—Lukala Milandu 2:18, 19.

Tatwakwata amaka ya kuiteka bwino. “Te kwa muntunse ukwenda kwakwe; te kwa muntu uuleya ukushikimika amatampulo yakwe.” (Yeremia 10:23) Nangu nga twali abapwililika, Baibolo itila Lesa tapeele abantu insambu sha kuiteka nangu fye maka ya kwishiba ukuiteka bwino. Ica kumwenako, mulandu nshi abantu bashifwaila umuntu munabo nelyo abalebatungulula ukubeba ifya kucita nelyo ukubemikila amafunde aya kukonka? Icasuko ca kuti: Fwe bantu ifyo twapangwa tufwaya ukulolesha kuli umo uwakwatisha amaka ukutucila ukuti e ulingile ukulatungulula ukucila ukulaitungulula fwe bene. Uwakwata ayo amaka ni Lesa.—Esaya 33:22; Imilimo 4:19; 5:29.

Abantu balasongwa na kateka uushimoneka. “Icalo conse calala mu maka ya mubifi”—Satana Kaseebanya. (1 Yohane 5:19) Nga ca kuti abakalamba ba kampani babi kabili incenjeshi sha bantu abashisontwa munwe, bushe umubomfi fye uwa pa ncito, finshi engacita ku kuwamya ifintu? Tapali ne fintu fine fine ifyo engacita. Cimo cine fye na ku kufwaya ukulungika amafya sana sana ayesa pa mulandu wa bakateka abashimoneka aba cino calo, aba bakateka tabamoneka ku menso ya bantunse, iyi mipashi yabipa itungululwa na Satana. Baibolo ilondolola aba bakateka ukuti “mabuteko,” ni “bamulopwe,” ni “bakateka ba calo aba mfifi ino,” kabili “fimipashi fya bubifi mu mekalo ya mu muulu.”—Abena Efese 6:12.

Baibolo taisokolola fye ukupelebela kwa abantu no kupelebela kwa bakateka babipa abashimoneka. Lelo ilatweba na pa mbila nsuma iikafumyapo amacushi yesu yonse fye, e ico cilalenga twakwata ne subilo.

Ala Kabumba Wesu Akatulubula!

Pa lwesu fye fwe bene te kuti tusange inshila ya kupwishishamo aya macushi. Nangu fye muntu uwacenjela nga shi, uwa maka, nangu abantu ba fyuma, takuli nangu umo uwingafumyapo ubwafya nangu bumo pali aya mafya yane ayo tulandilepo muli cino cipande. Lelo nga fintu twalaumfwa mu cipande icalakonkapo, Kabumba wesu taatulabako nangu ukutulekelesha nakalya. Na kuba apo e walinga fye ukuteka icalo, akafumyapo amacushi yonse ayalenga ukuti tuleba no bulanda. (1 Yohane 4:8) Na kuba e fyo ali no kucita mu kwangufyanya. Twaishiba shani ukuti e fyo akacita?

Nge fyo twalondolwele muli Loleni! iyafumineko iya April-June, ifilecitika mu calo ne mikalile filelangilila fye ukuti cine cine tuli “mu nshiku sha kulekelesha” isha cino calo. (2 Timote 3:1; Mateo 24:3-7) Tatulingile ukutontonkanya ukuti ifyanso fya manyukiliya nelyo ukuti ifya mu muulu fikesapunka mwi sonde lyesu ica kuti abantu bonse abasuma na babi bakafwe ukwabula no wa kupusukapo. Lelo Lesa umwine akaleta ubonaushi pa bantu babipa na bonse abafwilisha ukuteka kwa bantunse. (Amalumbo 37:10; 2 Petro 3:7) Pa nshita imo ine Lesa akafumyapo amacushi ayo abantu abalwisha Lesa baleta pa bantu banabo.a—2 Abena Tesalonika 1:6-9.

Pa numa, Kabumba ali no kupwisha amafya ayo amabuteko ya bantunse yafilwa ukupwisha, akacite fyo ukupitila mu buteko ubwitwa ukuti “Ubufumu bwa kwa Lesa.” (Luka 4: 43) Nge fyo twalaumfwa nomba, Ubufumu bwa kwa Lesa bulatulenga ukukwata isubilo.

[Futunoti]

[Akabokoshi/Icikope pe bula 14]

ABANTUNSE BABA KWATI MATAFWALI AYASHAKOSA

◼ Bonse tuli babembu.

◼ Tulafwa.

◼ Tatwakwata amaka ya kuiteeka bwino.

◼ Abantu balasongwa na kateka uushimoneka.

[Akabokoshi pe bula 15]

ABANTUNSE TABAKONAULE SONDE!

Baibolo yalipeela ubushininkisho bwa kuti Kabumba wesu, afwaya ukuti pe sonde apa kwikala abantu abamutiina palingile ukuba umutende, kabili apabula ifimfulunganya. Natumone ifyo amalembo yakonkapo yalanda.

‘Aliteka isonde pa fya kulimbapo fya pako ukuti pekatelentenshiwa umuyayaya umuyayaya.’—Amalumbo 104:5.

‘Mwalilimba isonde, kabili lyaliiminina.’—Amalumbo 119:90.

“Inkulo imo ileya ne nkulo imbi ileisa, lelo icalo caiminina umuyayaya.”—Lukala Milandu 1:4.

“Icalo cikesulamo ukwishiba Yehova, ifyo amenshi yafimba pali bemba.”—Esaya 11:9.

‘[Yehova ni], Kalenga wa calo e wacibumbile, wene e wacipampamike, tacilengele cimfulumfulu, acibumbile ku kwikalwamo.’—Esaya 45:18.