Icilubula—Icifundisho Caluba ica Kristendomu

ICILUBULA, icisumino ca kuti Yesu afwile ukwimininako umutundu wa muntu uwa lubembu, ca kutendekelako ku buKristu bwa cine. Nalyo line, icifundisho pa nshita ntali caba icacula ku kulengulula no kupumya ku basambilila ifya butotelo aba Kristendomu.

Mulandu nshi ico cabela ifyo? Bushe Yesu umwine wine tasosele pali Marko 10:45 ukuti: “Pantu no Mwana wa muntu taishile ku kupyungilwa lelo ku kupyungila, no kupeelo mweo wakwe icilubula ca pa bengi”?

Bamo balitunga ukuti Yesu tabalile alanda ayo mashiwi, ukuti pa numa ya mfwa yakwe aya yalembelwe mu kukukumya pe samba lya kusonga kwa mutumwa Paulo. Bambi bapaasha ukuti “icilubula” pano ni numbwilo ibomfiwa ku kulangilila ubupilibulo nelyo ukuti icifundisho cafuma ku nshimi sha ciGreek! E co icilubula caliba mupepi no kuluba ukufuma mu fisambilisho fye calici.

Kuti pambi wasunguka apakalamba, nangula ni fyo, ifyo Abena Kristu ba mu kubangilila baumfwikishe imfwa ya kwa Yesu. Paulo atweba pali 2 Abena Korinti 5:14, 15 ukuti: “Pantu ukutemwa kwa kwa Kristu e ko twaobelwa; pa kupingule ci, ukuti apo umo afwilile bonse, . . . ukuti abali no mweo beikalila abene, lelo bekalile uwabafwilile no kubuuka pa mulandu wabo.” Ifyo mu kulongoloka kwayanguka ici cifundisho cali—icalubuka umupwilapo ku kwaluka kwapikana cali no kupulamo pa numa pa maboko ya basambilila ifya butotelo abe calici.

Bushe kuti cacitikako ukuti Paulo e wapangile ici cifundisho? Iyo, pantu alondolola pali 1 Abena Korinti 15:3 ukuti: “Pantu ica ntanshi nashiilile imwe ni co na ine napokelele, ica kuti Kristu afwilile imembu shesu umwabela amalembo.” Mu kumonekesha, kale sana pa ntanshi Paulo talalemba amakalata yakwe, Abena Kristu baumfwikishe imfwa ya kwa Yesu ukuba iya bulilambo, umutengo wa cine cine uwalipilwe ku kulubula umutundu wa muntu uwa lubembu, icilubula. Mu kulundapo, nga fintu Paulo alangilila, baumfwikishe imfwa ya kwa Yesu ku kwisushisha “Amalembo,” uko e kuti, amasesemo pamo nga Ilumbo 22 na Esaya 53 mu Malembo ya ciHebere, nelyo “Icipingo ca Kale.”

Ifipusho Fishayasukwa

Nga wasalapo ukufwailisha ifishinka we mwine, walasanga ukuti ifisambilisho fya busangu fyasokelele mu buKristu ku numa mupepi ne nshita sha batumwa. (Imilimo 20:29, 30; 2 Timote 4:3, 4) Nalyo line, icisumino mwi lambo lya cilubula ilya kwa Kristu calitwalilile, nga fintu ifyalembwa fya Bashibo be Calici ba mu kubangilila filanga. Nangu cibe fyo, lintu abasambilila ifya butotelo aba pa numa babebetele mu cifundisho ca cilubula, baishile ne fipusho fimo ifyayafya, pamo nga, Ni kuli ani icilubula calipilwe? Kabili mulandu nshi ukulipilwa kwa musango uyo kwakabilwe?

Mu mwanda wa myaka walenga bune C.E., Gregory uwa ku Nyssa na bambi balondolwele mu kushika imimwene ya kuti icilubula calipilwe kuli Satana Ciwa! Satana, e fyo bapaashishe, akwete amaka pa muntu, kabili icilubula calipilwe kuli wene ku kulubula umutundu wa muntu. Nangu cibe fyo, uwaikeleko pa nshita imo ine uwainikwe Gregory uwa ku Nazianzus amwene icipunda capabuka muli uku kwelenganya. Capilibwile ukuti Lesa aali uwa kutasha kuli Ciwa—iceni mu cituntulu! Imfundo ya cilubula ukulipilwa kuli Ciwa yabele inshila nangu ni fyo kabili yalitwalilile pa myanda ya myaka.

Bushe icilubula nga calipilwe kuli Lesa umwine wine? Gregory uwa ku Nazianzus aumfwile ukuti amwene impika ne li tontonkanyo nalyo. Apantu ‘tatwali mu busha kuli [Lesa],’ mulandu nshi icilubula cingafwaikilwa ukulipilwa kuli wene? Mu kulundapo, ‘bushe Wishi kuti abekelwa mu mfwa ya mwana’ ku kulomba icilubula? Mu kumoneka amepusho yayafya ayo yamoneke ukulenga ukutwishika pa cilubula icine.

Imfwa ya Cilubula

Ukufwailisha kobe muli uyu mulandu pambi kuti lyene kwakusenda ku kubangilila kwa mwanda wa myaka uwalenga 12. Anselm, Shikofu mukalamba uwa Canterbury, aeseshe ukwasuka ifi fipusho mu citabo cakwe Cur Deus Homo (Umulandu Lesa aishilebela Umuntu). Icitabo casambilishe ifyo imfwa ya kwa Kristu yabombele nge nshila iya kwikushishamo ubulungi bwa bulesa, nangu cingati te pamo nge cilubula. Anselm aikatilileko ukuti ku kwelela ulubembu ku cilubula ukwabula ukwikusha ubulungi cali no kufika ku kusha ulubembu ulushalungikwa. “Lelo Lesa te kuti ashe umupwilapo icili conse icabulwo kulungikwa mu Bufumu Bwakwe,” e fyasosele Anselm. Ni shani, lyene, fintu Lesa alungike imilandu?

Ukupaasha ukuti ‘ulubembu lusaalula Lesa,’ Anselm atile nga tacakumanine “mu kwanguka ukubwesesha icasendelwe” ku lubembu lwa kwa Adamu. Apantu Lesa alitukilwe, icilubula—nangu fye lilambo lya muntu wapwililika—talyali na kukumanina. “Mu kulanguluka pa lwa lusele lwapeelwe,” shimapepo apelulwile ukuti, “ukucila pa casendelwe cifwile ukupeelwa,” (Utulembo utunono twesu.) Anselm apaashishe ukuti ici cafwaile imfwa ya uyo wali “ponse pabili Lesa kabili umuntu!”

Icili conse ukwankulako kobe ku fisambilisho fya kwa Anselm pambi kwingaba, fyanonkele pa ba mu nshiku shakwe kabili fyatwalilila ukulama ukusonga mu nshiku shesu. Kwena, mu lupumo lumo, Anselm akoseshe ponse pabili icifundisho ca Bulesa Butatu kabili aumine ulupumo lwa mfwa ku cilubula, mu kucepako mu Kristendomu! “Ukwikushiwa” kwaishileba e ca kumwenako casumbuka ica basambilila ifya butotelo, insoselo “icilubula” mu kuya kwa nshita ukulubila mu kukanaishibikwa. Nangu ni fyo, ukwelenganya kwa kwa Anselm kwashimpilwe mupepi na monse pa mano ya cinkumbawile, te pali Baibolo. Kabili lintu inshita yapitile, abasambi pamo nga Thomas Aquinas batendeke ukutobaula mu tupimfya ukwelenganya kwa kwa Anselm ukwa “kwikushiwa” na mano yacenjela ayabo yene. Ukutunganya kwaishileba ukwaseeka. Ukwelenganya kwakulubuka kwalingilishiweko, kabili ukukansana kwaselele ukutali ukufuma kwi Lembo kabili mu kushika mu kupelulula kwa buntunse, amano ya buntunse, ne fisumino fyashikama.

Ukwaluka ne Cilubula

Natuselele, nangula ni fyo, mu kupalaminako panono ku nshita yesu. Lintu icikuuku ca Kwaluka kwa ciProtestanti capuukile mu mwanda wa myaka uwalenga 16, ibumba lyapuseneko ilyaleitwa baSocinian lyalifyelwe.a Balikeene ukuti imfwa ya kwa Yesu mu nshila iili yonse “yakatamike ipusukilo kuli ifwe,” ukwita icisumino ca musango uyo “ifyaluba, ifya cilubo, kabili ifya busanso bwacilapo . . . , icishingasuminishiwa ponse pabili kwi lembo no kupelulula.” (The Racovian Catechisme) Apo Lesa aleleela apa fye, takwali ukwikushiwa kwa bulungi kwakabilwe. Imfwa ya kwa Kristu, e fyo batungile, yalilubwile mu kuti yaseseshe abantu ku kupashanya ica kumwenako cakwe icapwililika.

Ukucenwa ne fi na fimbi ifisumino fishapokelelwa, Icalici lya ciKatolika lyatendeke ukusansa kwa kubweseshamo, ukukumanya Icilye ca Trent (Ukufuma mu 1545 ukufika mu 1563 C.E.). Lelo ilintu ififulo fyasendelwe pa fikansa ifingi ifya cisumino, icilye cashininkishe ukuba ica cine kabili ukukanakakililwa ku lubali ululi lonse ukulosha ku cilubula. Calandile pa ‘kuwamina kwa kwa Yesu Kristu’ kabili cabomfeshe ishiwi “ukwikushiwa” lelo mu kusakamanishisha casengawike ishiwi “icilubula.” Pamo nge cakufumamo, icalici lyaiminine ilyapelebela ku kuilaya iline ku cifulo icili conse ica mu Malembo icashininkishiwa. Iciibi ca mutunganya cashele icaisuka mu kupaabuka.

Umulandu Intungulushi sha Butotelo Shafililwa

Ukutula pa Icilye ca Trent, abasambilila ifya butotelo—baKatolika na baProtestanti capamo ukupalako—balilundulula ukwelenganya kwa kulubuka kushingapendwa. (Moneni akabokoshi pe bula 7.) Nalyo line, takwaba ukusuminishanya pa lwa bupilibulo bwa mfwa ya kwa Kristu ukumoneka. Abasambilila ifya butotelo basumina fye mu kusuula kwabo ukwa numbwilo ya mu Malembo “icilubula,” ukusalapo ukucisuula, ukukanacikomailapo, nelyo ukucilondolola mu kukukumya. Ubupilibulo bwa mfwa ya kwa Kristu bwalondololwa mu kushika mu lulimi lwaibela, ukunyonganya kwapikana ukwa mano yaluba, na mashiwi yomfwika mu kucilamo, pamo nga “ukusonga imibele isuma” kabili “umwiminishi wa kwikushiwa kwa ku mubili.” Ukucila pa kukuula icitetekelo mu mfwa ya kwa Kristu, bashibutotelo ba Kristendomu balenga icimuti cakwe ica kucushiwilwapo ica kupunwisha cifulunganya.

Cinshi cili umulandu wa kutendekelako kuli uku kufilwa kwakulisha? Uwasambilila ifya butotelo uwa ciKatolika Boniface A. Willems acibika ku cishinka ca kuti abasambilila ifya butotelo “basambilishiwa mu ncende yacingililwa mu kusakamanishisha iyaba yeka”—ukufumishiwako ukwalepesha ukufuma ku kukabila kwa cine cine ukwa bantu.b Bushe taukongamine ku kusuminishanya no ko kufikapo? Nangu cibe fyo, Yeremia 8:9 iya ukwalepa, ukusonta ku ntulo ya cine cine iya mpika ukuti: “Moneni, ifyebo fya kwa Yehova nabakaana; kabili mano nshi bakwete?”

Ca cine, icifundisho ca cilubula pambi kuti caimya ifipusho fimo ifyayafya. (2 Petro 3:16) Lelo mu cifulo ca kufwaya Amalembo ku fyasuko, abasambilila ifya butotelo babomfya amano ya buntunse no kutontonkanya. (1 Abena Korinti 1:19, 20; 2:13) Batunga ukukaana ifiputulwa ifili fyonse ifya Baibolo ifishalinga ukufwaisha kwabo—nelyo ukwelenganya. (2 Timote 3:16) Balilundulula ifisambilisho fishili fya mu malembo, pamo nge cifundisho ca Bulesa Butatu. (Yohane 14:28) Kabili ukufilwa kwabo ukukalamba kwa kuti bapanga ipusukilo lya muntu ilyapulamo, ukusuula ifikansa fyafinisha ifibimbamo ishina lya kwa Lesa no Bufumu.—Mateo 6:9, 10.

Uwaafwilishe Icilubula

Nomba, twapaapaata bebeta ukusondwelela kwa ba 1800. Umwaume uutiina Lesa uwainikwe Charles Taze Russell aipaatwile umwine ukufuma ku fisambilisho fya butotelo ifyaseeka no kutendeka ukusabankanya iyi magazini ine Ulupungu lwa kwa Kalinda. “Ukufuma pa lwa kutendekelako,” e fyaibukishe Russell, “lwaba ica kulandilako caibela ica Cilubula.”

Ulupungu lwa kwa Kalinda lutwalilila ukubomba nge fyo ukufika kuli kano kasuba. Ukucila pa myaka umwanda, lwapeela ukupelulula kwa mu malembo ukwaumfwika ku kucetekela mu cilubula, kabili lwalipeela amasuko yabamo kupelulula, aya mu Malembo ku kusonsomba kwa bakalengulula. Tulekulaalika muli fyo nomba ukubuula ukulolesha kwatantalila pa co Baibolo isosa ukulosha ku mfwa ya kwa Kristu no bupilibulo bwa iko.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 07]

IFYA KUMWENAPO FYA KWELENGANYA KWA KULUBULA

◻ UKWELENGANYA KWA BUTUNGULUSHI, NELYO UKWA KAMFULUMENDE: Uwasambilila ifya butotelo umwina Netherlands, Hugo Grotius alundulwile ici mu mwanda wa myaka uwalenga 17 ku kusuusha ukwelenganya kwa baSocinus. Grotius amwene imfwa ya kwa Kristu “ngo musango wa mibombele ya mwi funde, Lesa ukwisushisha ulubali lwa Ntungulushi nelyo Umulashi, no muntu ulo ulwa ncitatubi.”—Encyclopædia of Religion and Ethics iya kwa Hastings.

◻ UKWELENGANYA KWA KUKONSOLWELA KWAKATAMA: Uku kwatubulwilwe mu 1946 ku wasambilila ifya butotelo uwa ciProtestanti Clarence H. Hewitt. Amwene imilimo ya kwa Kristu, te pamo nge ya kulipila ukukanda kwa mwi funde, lelo nge ‘ya kulubula ukufuma ku kuteka kwe funde lya lubembu ne mfwa no kulenga ukulapila no bulanda bwa bukapepa, na muli ifyo ukutuleta mu mibele ingeleelwa pa ntanshi ya kwa Lesa.’

◻ UKULUBULA KU KUBISHANYA KWA BWINA KRISTU: Uwasambilila ifya butotelo uwa ciRoma Katolika Boniface A. Willems (1970) alinganya “ukulubula” no “kutaluka ukufuma ku kutontonkanya pa lwa fwe bene kwesu no kwisula imitima yesu kuli umo no munankwe.” Alundapo ukuti: “Imfundo ya Bwina Kristu iya kucula kwa kupyanikapo nelyo ukwa kwelenganya ya kuti umo aishiba umwine ukuba ukulundanishiwa mu kukosa no mushobo wa buntunse uwaonaulwa ku lubembu. . . . Icalici lili lyene e kubishanya kwa abo bali abaipekanya ukwikala mu mulimo waibeela pa mulandu wa bambi.”

◻ UKWELENGANYA KWA KULESESHAMO UMULANDU: Uwasambilila ifya butotelo uwa ciKatolika Raymund Schwager atubulwile ici mu 1978. Akeene imfundo ya kuti Lesa kuti “apinda ilinso pa mulandu wa linso.” Amona ilambo lya kwa Kristu ngo musango wa catharsis (ukusanguluka) uyo usuminisha sosaite wa buntunse ukufuma—na muli fyo ukuifumya iine—kukongama kwa lukaakala no kwa iko ukwa cifyalilwa.

◻ UKULUBULA KWA KWANGALILA CAPAMO UKWA BUPOLITIKI: Uwasambila ifya butotelo umuBaptist Thorwald Lorenzen alembele mu 1985 ukuti: “Lesa tafwaya fye ukubelela uluse ukwa butotelo ku mubembu lelo na kabili ukulubuka kwa bupolitiki ku bapiina na bacitwo lumanimani. . . . Imfwa ya kwa Yesu, muli fyo, isokolola Lesa uwayangwako no kuposha kwa fipimo fyonse ifya bumi bwa buntunse.”

[Icikope pe bula 5]

Abasambilila ifya butotelo aba ciProtestant na ba ciKatolika balilundulula ukwelenganya pa lwa kulubula ne cilubula ukwalekanalekana, lelo cinshi Baibolo isambilisha?