Bushe Cili Kucelwa Ukucila Ifyo Uletontonkanya?

INSHIKU shitatu pa ntanshi ya mfwa yakwe, Yesu akwete akasuba kapamfiwa nga nshi mu Yerusalemu, akasuba akasangwike ukuba akakucindama kwacilishapo ku Bena Kristu abali aba mweo nomba. Asambilishe mwi tempele, ukubwekeshamo ifipusho fya bucenjeshi ifyo intungulushi sha butotelo isha ciYuda shaeseshe ukumwikatilako. Mu kupelako, alungike icipyu cakwe icakalipisha pali bakalemba na baFarise icabalondolwele nga ba bumbimunda kabili amafwafwa abalolele ku Gehena.—Mateo, ifipandwa 22, 23.

Ilyo alefuma mu ncende ye tempele, umo uwa basambi bakwe asosele kuli wene ati: “Mwe Kasambilisha, moneni, ifimabwe ne fimakuule!” Yesu, pa kukanaba uwaebekeshiwa, asosele kuli wene ati: “Bushe ulemona aya makuule yakalamba? Tapakashale ilibwe pa mulu wa libiye ilishakapooswe pa nshi.” (Marko 13:1, 2) Yesu lyene afumine mwi tempele umuku wa kulekelesha, atentemukile mu Mupokapoka wa Kidroni, ayabwike, kabili aninine imikunkuluko ya Lupili lwa Miolife.

Ilyo aikele nakupwa mu lubuuto lwa kasuba ka cungulo palya pa lupili, mu kuba ne tempele pa mulola wa Lupili lwa Moria ukucilinganya umupokapoka, Petro, Yakobo, Yohane, na Andrea baishile kuli wene ku mbali. Icacushishe imintontonkanya yabo cali mashiwi aali nalanda pa lwa kuwishiwa kwe tempele. Baipwishe ukuti: “Twebeni, ni lilali ifi fintu fikabako? Kabili cinshi icishibilo ca [kubapo kwenu ne ca kusondwelela kwa micitile ya fintu, NW]?” (Mateo 24:3; Marko 13:3, 4) Icasuko apeele ku cipusho cabo cilya cungulo kasuba pa Lupili lwa Miolife cili ca kucindama kukalamba kuli ifwe. Kuti catufumya ku kupembelela pa nshita ntali pa ntanshi ya kutontonkanya pa lwa “kusondwelela kwa micitile ya fintu.”—NW.

Icipusho cabo cali ca mbali shibili. Ulubali lumo lwali pa lwa mpela ye tempele ne micitile ya ciYuda; lumbi lwakumine ukubapo kwa kwa Yesu ukwa nshita ya ku ntanshi pamo nge Mfumu no kusondwelela kwa ino micitile ya fintu iilipo. Fyonse ifi fibili fipusho fyalifimbilwe mu casuko ca kwa Yesu, nga fintu capeelwa muli Mateo 24 na 25, Marko 13, na Luka 21. (Moneni na kabili Ukusokolola 6:1-8.) Ukulosha ku kusondwelela kwa ici calo cilipo, nelyo imicitile ya fintu, Yesu alondolwele imbali shafulilako isho, ukubikwa pamo, shali no kuba icishibilo cabamo ifingi ukwishibisha inshiku sha kulekelesha. Bushe cilya cishibilo cabamo ifingi cilefikilishiwa? Bushe ciletubika mu nshiku sha kulekelesha ishalandwapo muli Baibolo? Bushe ukufikilishiwa kwa ciko kulatusoka ukuti pambi kuti caba kucelwa ukucila ifyo tuletontonkanya?

Ulubali lumo ulwa cishibilo cabamo ifingi ica kwa Yesu lwa kuti: “Uluko lukemino luko, no bufumu bukemino bufumu.” (Mateo 24:7) Mu 1914, Inkondo ya Calo iya I yalitendeke. Inte sha kwa Yehova isha muli lilye kumi lya myaka ilyo line fye baali abaibukila. Kabili mulandu nshi? Mu December 1879, imyaka imo 35 mu kubangilila, magazini ya Watch Tower yali naisosa, ukushimpwa pa kupende nshita kwa Baibolo, ukuti 1914 wali no kuba umwaka wa kwalukilapo mu lyashi lya kale ilya buntunse. Bushe iyi nkondo, inkondo ya kubalilapo pa cipimo ca mu kusaalala kwa calo mu cine cine, umo inko 28 mu kupelako shabimbilwemo na bantu amamilioni 14 baipaiwe, yali no kuba e kutendeka kwa fya kuponako ukufikilisha icishibilo cabamo ifingi ica kwa Yesu ica mpela? Bushe imbali shimbi isha cishibilo shali no kukonkapo?

Mu “kusokolola kwa kwa Yesu Kristu,” uku kwipayaula kumo kwine kwalisobelwe. Pano kabalwe wakashika ce no waninapo ‘basendo mutende pe sonde.’ (Ukusokolola 1:1; 6:4) Ico mu cishinka cacitike ukufuma mu 1914 ukufika mu 1918. Kabili Inkondo ya Calo iya I yali fye e kutendeka. Mu 1939, Inkondo ya Calo iya II yalikonkelepo. Inko 59 shafipiilwe muli kulya kukansana, kabili abantu amamilioni yamo 50 balipaiwe. Mu kati ka myaka 45 ukukonka pa Nkondo ya Calo iya II, ukucila pa nkondo 125 shalilwiwa, ukwipaya abantu kucila pa mamilioni 20.

Ulubali na lumbi ulwa cishibilo lwa kuti: “Kukaba ne fipowe.” (Mateo 24:7) Kwaliko icipowe caanana mu kusaalala mu kati na pa numa ya Nkondo ya Calo iya I. Lipoti imo itantika ukucila pa fipowe fikalamba 60 ukutula 1914, ukusenda amamilioni ayengi aya bumi. Ukulundapo, nelyo fye ni nomba abana 40,000 balafwa cila kasuba ukufuma ku kukanaliishiwa mu kukumanina na malwele ayengacilikilwa.

“Kukaba ne finkukuma fikalamba.” (Luka 21:11) Fyatenseshe isonde pa numa lintu Inkondo ya Calo iya I yatendeke. Mu 1915 icinkukuma casendele ubumi 32,610 mu Italy; mu 1920 na cimbi caipeye 200,000 mu China; mu 1923 mu Japan, 99,300 balifwile; mu 1935 mu cili nomba Pakistan, 25,000 balufishe ubumi bwabo; mu 1939 mu Turkey, 32,700 balilobele; mu 1970 mu Peru, 66,800 balipaiwe; mu 1976 mu China, 240,000 (bamo batila 800,000) balifwile; mu 1988 mu Armenia, 25,000 balufishe ubumi bwabo. Mu kushininkisha, kwalibako ifinkukuma fikalamba ukutula 1914!

“Uku no ku kukabe . . . fikuko.” (Luka 21:11) Mu kati ka 1918 na 1919, abantu bamo 1,000,000,000 balilwele fuluensa wa ciSpanish, kabili ukucila pali 20,000,000 balifwile. Lelo ico cali fye e kutendeka. Mu calo ciletumpuluka, malaria, mubongola, river blindness, ukupolomya kwapitilila, na malwele yambi yatwalilila ukulemanika no kwipaya imyanda ya mamilioni. Mu kulundako, ubulwele bwa ku mutima na kansa yasenda amamilioni na yambi aya bumi. Amalwele yapishiwa mu kwampana kwa bwamba yalepomona umutundu wa muntu. Icilebalamuna umunsokwe mu mitima ilelo cili cikuko ca kulenge mfwa ica AIDS, icapimwa ukwambukila icinakabupalu cipya muli miniti iili yonse, ukwabula ukundapa ukumoneka.

“Ukufulisha kwa bupulumushi.” (Mateo 24:12) Ubupulumushi bwalifuma mu kulamwa ukutula fye mu 1914, kabili ilelo buli bwa kupuulika. Ubukomi, ubucende bwa kwikata kama, ubupuupu, inkondo sha mpuka sha fipondo—fipanga imitwe ikalamba iya mu manyunshipepala na malyashi ya pa radio na televisioni. Ulukaakala lwabulo buyo lutwalilila ukwabulo kucilimwa. Mu United States, umwaume wa mfuti ashingulusha ukulishe fipolopolo umwanda umo ukushingulusha ukufuma mu mfuti ya raifo ya kupika lubilo lubilo iya kusanshilako mwi bumba lya bana be sukulu—5 ukufwa, 29 ukucenwa. Mu England umuntu wafulungana aipayaula abantu 16 na raifo ya kusanshilako iya AK-47. Mu Canada umwaume uwapata abanakashi aya ku Montreal University no kwipaya 14 aba bene. Abantu ba musango uyo bapala imimbulu, inkalamo, ifiswango, ifinama fishipelulula ifyafyalilwa ukwikatwa no konaulwa.—Linganyeniko Esekiele 22:27; Sefania 3:3; 2 Petro 2:12.

“Abantu bakaleko mweo ku mwenso, na ku kulolele fikesapona pa ba pano nse.” (Luka 21:26) Mu kwipipa pa numa ya kupuulika kwe bomba lya atomu ilya kubalilapo, sayantisti wa atomu Harold C. Urey asosele ulwa nshita ya ku ntanshi ukuti: “Tukalya umwenso, ukusendama mu mwenso, ukwikala mu mwenso no kufwa mu mwenso.” Ku mwenso wa nkondo ya manyukiliya kwalilundwako umwenso wa misoka, icipowe, ukukanashikatala kwa fya bunonshi, ukubongoloka kwa mibele isuma, ukubola kwa lupwa, ukukoweshiwa kwe sonde. Na kuba, inshita shabipa ishilangishiwa pa ntanshi yesu na manyunshipepala ya cila kasuba na malyashi ya pa televisioni shilananya umwenso ukuli konse.

Umutumwa Paulo na kabili alembele ulwa mibele ili no kwanana mu nshiku sha kulekelesha isha ino micitile ya fintu. Ukubelenga amashiwi yakwe cili kwati kubelenga ilyashi lya kasuba. “Lelo ishibe ci,” e fyo alembele, “ukuti mu nshiku sha kulekelesha mukesaba inshita ishayafya. Pantu abantu bakaba abaitemwa, abatemwe ndalama, aba mataki, aba miiya, aba miponto, aba bucintomfwa ku bafyashi, abashitootela, abashashila, abaumalala, abatalama, aba lwambo, ababulo kuiteka, abankalwe; bakaba abashatemwa busuma, bashikamfutu, bacintalika, abatuumikwa, abatemwo kwangala ukucisho kutemwa Lesa; abantu abakwate mimonekele ya bukapepa, lelo abakaana amaka ya buko. Ku babe fi talukako.”—2 Timote 3:1-5.

Ifintu Fyonse Filetwalilila “Ukutula pa Citendekelo ca Kulenga”?

Umutumwa Petro asobele ulubali na lumbi ulwa nshiku sha kulekelesha: “Mu nshiku sha kulekelesha mukesa bakapumya ne fya kupumya fyabo, abendo mwabelo lunkumbwa lwabo lwine, no kutila, Kuli kwi ukulaya kwa kwisa kwakwe? Pantu ukufuma pa bushiku ubo ifikolwe fyaponene mu tulo, ifintu fyonse fyaikalilila filya fyali ukutula pa citendekelo ca kulenga.”—2 Petro 3:3, 4.

Ilelo, lintu isambililo lya nshiku sha kulekelesha lyaimako, abantu abengi bafikilisha amashiwi ya busesemo aya kwa Petro pa kutumfya no kusoso kuti: ‘Yangu, ifyo fyonse ifintu fyalicitikapo kale. Lyashi fye lya kale lileibwekeshapo iline lyeka.’ E co balasuula ukusoka no kutwalilila ‘ukwenda umwabelo lunkumbwa lwabo lwine.’ Ni ku “mumbo” batunkila pa mbali ukufikilishiwa kwa masesemo ayeshibisha mu kulengama inshiku sha kulekelesha.—2 Petro 3:5.

Nangu ni fyo, imbali shapusanapusana isha cishibilo cabamo ifingi icasobelwe na Yesu tashatala kale lyonse ashifikilishiwa shonse capamo mu ciputulwa ca nshita icaipipe fi mu kuba no kusumbana kwa musango uyo kabili mu kuba ne fya kufumamo fya musango uyo ifya kupelo kutali. (Pitulukenimo, ku ca kumwenako, Mateo 24:3-12; Marko 13:3-8; Luka 21:10, 11, 25, 26.) Kabili kuti twatemwa ukuleta ukusakamana kobe ukucilisha ku lubali na lumbi ulwasobelwe ulwa nshiku sha kulekelesha, ulwalondololwa mu Ukusokolola.

Natwalukile ku Ukusokolola 11:18. Kusosa ukuti lintu Ubufumu bwa kwa Kristu bwatendeka ukuteka ne nko shakalipa ne nshita ya bupingushi yafika, lyene Yehova “akonaula abaleonaule calo.” Bushe ukukowesha takuleonaule fyashingulukako ilelo? Ca cine, abantu lyonse balitapa ubukumu bwe sonde ku kuinonsha abene beka. Lelo mu kucite fyo, tabatala ababa mu cifulo ca konaula lyene pamo nga planeti ya kwikalamo. Nomba, pa mulandu wa fya kupangapanga fya sayansi ifyalundululwa ukutula 1914, abantu balikwata ayo amaka, kabili pa kufyambata mu bufunushi pa mulandu wa cuma, mu cine cine baleonaule sonde, ukukowesha ifyashingulukako no kubika mu busanso amaka ye sonde aya bumi.

Sosaite yafunuka, iyatemwe fimoneka nomba ilecite ci pa cipimo ca kutulumusha. Pano e pali ubukalushi bumo ubulefumamo: imfula ya asidi, ukukafya kwa cibulungwa conse, ifipunda mu mutika wa ozone, umupili wa fisoso, ifishala fyabamo busungu, ifyakonaule fimenwa fyabamo busanso ne fya konawilako ifishishi, ifisoso fya manyukiliya, ukwitika kwa mafuta, ukupooso busali, ubusanso bwa misango ya fintu, ifishiba fyafwa, amenshi ya mu mushili ayakoweshiwa, imitengo yaonaika, umushili wakoweshiwa, umushili wa pa mulu uwalufiwa, ne ntumba ya cushi ukulenga ubonaushi ku miti ne fisabo pamo pene na ku butuntulu bwa bumi bwa buntunse.

Profesa Barry Commoner atila: “Ndesubilo kuti ukukoweshiwa kwatwalilila ukwe sonde, nga ca kuti takucilimwe, mu kupelako kukonaula ukulinga kwa iyi planeti pamo nge cifulo ca bumi bwa buntunse. . . . Ubwafya bwaba te mu bumbulu bwa fya sayansi, lelo mu kufunuka kwa ku mufulo.” Icitabo State of the World 1987 cisosa pe bula 5 ukuti: “Ica kulingilako ca mibombele ya buntunse calitendeka ukutiinya amaka ya kwikala mwi sonde line.” Ukukonkana kukalamba ukwa televisioni ya cintubwingi ukwasabankanishiwe mu United States mu 1990 kwakwete umutwe wa kuti “Race to Save the Planet [Nakatango wa Kupususha Planeti].”

Umuntu takabale aleka ukukowesha; Lesa akacita lintu aonaula abo abaleonaule sonde. Lesa na Mushika Mukalamba wakwe uwa Fita fya Bulwi uwa ku mulu, Kristu Yesu, akacite ci pa kuputunkanya ubupingushi pa nko shatemwe fimoneka pa nkondo ya kupelako iya Armagedone.—Ukusokolola 16:14, 16; 19:11-21.

Mu kupelako, mona ulubali lwapulamo ulwakonkapo ulwa busesemo bwa kwa Yesu pa lwa nshiku sha kulekelesha: “Imbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa ku fyalo fyonse.” (Mateo 24:14) Iyi mbila nsuma ilanda ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa buleteka nomba mu myulu kabili mu kwangufyanya bukabomba ku konaula iyi micitile ibifi no kubwekesha Paradise kwi sonde. Ilandwe lyalishimikilwa kale lelo te kufimba isonde lyonse ilyaikalwamo. Ukutula 1914, nangu cibe fyo, Inte sha kwa Yehova balicite co, te mulandu no kupakaswa Yesu asobele—ifibindo fya kamfulumende, ulukaakala lwa mpuka, ukubikwa mu fifungo, ukulungulushiwa, ne mfwa ishingi.

Mu 1919 kwaliko 4,000 aba Nte sha kwa Yehova ukushimikila iyi mbila nsuma. Impendwa yabo yalitwalilila ukwingilishako, ica kuti umwaka wapwile ukucila pali 4,000,000 baleshimikila mu fyalo 212, mu ndimi shimo 200, ukwananya imyanda ya mamilioni ya maBaibolo, ifitabo, na bamagazini, ukutungulula amamilioni ya masambililo ya Baibolo mu mayanda ya bantu, no kukwata amabungano mu fibansa fikalamba mu mbali shonse isha calo. Ici cipimo cakulisha ica kushimikila kwe landwe nga tacabalile acicitwa pa ntanshi ya 1914. Ukupwishishiwa kwa kuko pa cipimo cafikwako kwafwaile bamashini ba kupulintilako ababutukisha aba muno nshiku, ifya kwendelamo, bakompyuta, bamashini ba kutuminamo ifyebo (fax machines), kabili ne fibombelo fya kutuminako impapulo ne fya kumfwaninamo ifilipo mu kuibela mu nshita yesu.

Yerusalemu wa mu kasuba ka kwa Yeremia alisokelwe ulwa bonaushi bwakwe ubwaleisa; abekashi ba iko batumfishe fye, lelo cali kucelwa ukucila ifyo batontonkenye. Ilelo, ukusoka kwacilapo nga nshi ubukulu ukwa bonaushi bwa Armagedone kulebilishiwa, mu kuba no bushininkisho bwakulisha ubwa kwafwilisha. (Ukusokolola 14:6, 7, 17-20) Amamilioni balwilako ukutwi kwakoma. Lelo inshita ilepwa; cili kucelwa ukucila ifyo baletontonkanya. Bushe cili kucelwa ukucila ifyo uletontonkanya?

[Icikope pe bula 07]

Mu kasuba ka kwa Yeremia cali kucelwa ukucila ifyo batontonkenye