Icipande 19

Kuti Nacita Shani pa Kuti Ndebomfya Bwino Indalama?

Bushe kulaba inshita ilyo umona kwati indalama isho ukwete nashiceepa?

□ Iyo

□ Limo e fyo mona

□ Ilingi line e fyo mona

Bushe limo ulashitapo ifintu ifya mutengo sana?

□ Iyo

□ Limo e fyo mona

□ Ilingi line e fyo mona

Bushe miku inga washitapo ifintu ifyo ushalekabila pantu fye wamona ukuti nafibwela umutengo?

□ Iyo

□ Limo e fyo mona

□ Ilingi line e fyo mona

BUSHE umona kwati indalama ukwata lyonse shilaceepa? Nga walikwatiilepo indalama na shimbi, limbi kuti washita foni iyo ufwaya sana. Nga walefola indalama ishingi, nalimo nga walishita insapato isho ufwaya sana. Nangu limbi na iwe kuti walikwata ubwafya nga bulya Joan akwete, uwatile: “Limo abanandi balanjita ku kuya mu kucita ifintu ifilenga ukuti indebomfya indalama ishingi. Kwena, ndafwaya ukwangala na banandi. Te kuti ntemwe ukubeba ukuti, ‘Nshakonke pantu indalama nkwete shinono.’”

Ukucila ukulaumfwa ububi ukuti indalama ukwata shinono, kuti cawama wasambilila fye ifya kubomfya bwino indalama ukwata. Bamo balalolela mpaka balayikalila e lyo basambilila ifya kubomfya bwino indalama. Nomba umfwa kuno, bushe kuti watolokela mu mumana ukwabula ukuti intanshi usambilile ukoowa? Kwena, nalimo umuntu kuti asambilila ukoowa lilya line umukuuuku ulemusenda. Lelo icingawama, kutala waishibako panono ifya koowa ilyo ushilatolokela mu mumana!

Kanshi inshita ingawama sana ukusambilila ifya kubomfya bwino indalama, ni lintu uli pa bafyashi bobe, ilyo taulati utampe ukulayikalila. Imfumu Solomone yalembele ukuti: ‘Indalama shilacingilila.’ (Lukala Milandu 7:12) Nomba indalama kuti shakucingilila fye nga waishiba ifya kushibomfya bwino. Nga waishiba ukubomfya bwino indalama tawakaletiina ukuyikalila kabili na bafyashi bobe bakamona ukuti walikwata amano.

Sambilila Ififwaikwa pa Kuteka Ing’anda

Bushe walitala awipushapo abafyashi bobe ukuti bakulondolwele ifyo caba pa kuteka ing’anda? Ica kumwenako fye, bushe walishiba indalama balipila ku malaiti, na ku menshi cila mweshi nangu ishiya kuli motoka, na ku kushita ifya kulya, ku kusonkela ing’anda e lyo na ku kulipila loni ya ng’anda? Uleibukisha ukuti na iwe ulabomfya fimo pa ng’anda ifyo balipilapo indalama, kabili nga waya mu kuikalila, ni we ukalailipilila ifi fyonse. Kanshi kuti cawama nga waishibila libela indalama isho nalimo ukalapoosa ilyo ukalayikalila. Ipusha abafyashi bobe pa kuti bakulange ifipepala ifyo balipililapo ifya kulipilalipila, kabili ukutikishe ilyo balekulondolwela ifyo bacita pa kuti balelipila ifyo fintu.

Ipinda lya mu Baibolo lyalanda ukuti: “Uwa mano akomfwa no kulundako ukusambilila, kabili uwa mucetekanya muntu uumfwila ubutungulushi bwa mano.” (Amapinda 1:5) Anna alyebele abafyashi bakwe ukuti bamupandeko amano. Alandile ukuti, “Batata balinsambilishe ifya kwakaanya indalama bwino pa kushita fintu, balinangile ne fyo cawamina ukwishiba bwino bwino ifya kubomfya indalama sha lupwa.”

E lyo banyina bena, bamusambilishe imilimo imbi iyacindama. Anna atile, “Balinangile ubusuma bwaba mu kulinganya imitengo ilyo nshilashita ifyo ndefwaya. Bamayo baleshita ifintu ifingi nga nshi mu kandalama fye akanono.” Bushe ifyo Anna asambilile fyamwafwa shani? Alandile ukuti: “Nomba nalishiba ifya kubomfya bwino indalama. Nshibomfya indalama icibomfyebomfye ica kuti nashala na mu nkongole, e calenga ukuti indeba ne nsansa.”

Ulingile Ukwishiba Amafya

Kwena, calyanguka ukulanda pa fya kubomfya bwino indalama, maka maka nga ucili wikala pa bafyashi abakupeelako indalama sha kubomfya nangu nga ulafola indalama. Mulandu nshi? Pantu abafyashi bobe nalimo e balipila indalama sha fintu ifyo mubomfya pa ng’anda. Kanshi nalimo indalama shobe, ushibomfya fye weka. E lyo nga uleshibomfya fye ala cilomfwika bwino.

Lelo kuti wakwata ubwafya nga ca kuti abanobe balekupatikisha ukubomfya indalama ukucila pa sho ulingile ukubomfya. Ellena, uuli ne myaka 21, atile: “Abanandi abengi balitemwa sana ifya kushitashita. Nga njile na bo mu kwangala, cimoneka kwati icibapo fye ca kuti nga ulefwaya wangale bwino ulingile fye ukubomfya indalama.”

Abantu fye bonse balafwaya ukulaumfwana na banabo. Lelo uipushe we mwine auti, ‘Bushe icilenga ndebomfya indalama ilyo ndi na banandi ni co ndakwata nelyo mbakonkelela fye? Abantu abengi ico babomfesha indalama mulandu wa kuti bafwaya kuti abanabo na abo bangala na bo babacindike. Bafwaya ukuti abantu babatemenwe ku fyuma bakwata ukucila ukubatemenwa ku mibele yabo. Imibele ya musango uyu kuti yalenga wakwata amafya ya ndalama maka maka nga ca kuti walikwata kardi ya ku banki. Kuti wacita shani pa kuti wikwata ubwafya bwa musango yu?

Sambilila Ifya Kubomfya Bwino Indalama

Ukucila ukubomfya indalama shonse isho ukwete pa bushiku fye bumo, bushe te kuti ciwame nga wacita ifyo Ellena alecita? Atile: “Nga naya mu kwangala na banandi, ndapangila limo indalama nalabomfya. Indalama mfola shonse shiya fye ku banki, kabili imfumyako fye isho ndefwaya ukubomfya ku kwangala. Kabili ndatemwa ukuya mu kushita ifintu na bantu abaishiba ifya kubomfya bwino indalama, abatemwa ukuya balelinganya imitengo ya fintu, ukucila ukuya na batila fye ico balefwaya ukushita nga camoneka, ninshi ni apo pene kushita.”

Umfwa ifyo wingacita nga walikwata kardi ya ku banki.

● Wikeesha ukupeela nangu umo inambala iyo ubomfya pa kufumya indalama ku banki nangu fye babomfi ba mu banki.

● Wilabomfya kardi yobe ukushita ifintu icishiteshite, pantu konaula indalama.

● Wilabomfya kardi ya ku banki ukufumya indalama isho ushikwatile incito pantu limbi kuti wafwaya ukubomfya isho ndalama ku fintu ifyo ushalefwaya ukushita.

● Te kwesha ukupeela umuntu umbi kardi yobe, nangu fye ni cibusa obe.

Bushe ukukwata indalama ishingi, e kwingapwisha amafya? Iyo nakalya! Katulangilile: Tutile ule-ensha motoka, nomba taulealula bwino nangu lyonse nga ule-ensha ulashibata, bushe nga wabikamo amafuta na yambi mwi tanki, e cingalenga ukuti uyefika bwino uko uleya? E fyo caba na ku ndalama, nga ca kuti tawishibe ifya kushibomfya bwino nangu shifule shani, te kuti upwishe amafya.

Nalimo umona kwati walishiba kale ifya kubomfya bwino indalama. Lelo uipushe we mwine ici icipusho: ‘Ni shinga nabomfeshe uyu mweshi wapwile? Nashibomfeshe kuli finshi?’ Bushe naulaba ifyo washibomfeshe? Umfwa ifyo wingacita pa kuti ulebomfya bwino indalama.

1. Ulelemba. Ukeeshe ukulemba indalama isho ukakwata umweshi umo, ukalembe no bushiku washikwata. Ukalembe conse ico ukashita, ne ndalama ukapoosapo. Pa mpela ya mweshi, ukamone indalama isho wakwete ne sho wabomfeshe.

2. Lemba ifyo walashibomfya. Mona pali charti ili pe bula 163. Mu mutande wa kubalilapo, lemba indalama shonse isho ule-enekela ukukwata mu mweshi umo. Mu mutande wa bubili, lemba ifyo ulepanga ukubomfya isho ndalama; bomfya ifyo ulembele kale (mu namba 1) pa kuti wishibe ifyo ulepanga ukushibomfya. Mu kati ka mweshi, ukalelemba mu mutande walenga butatu indalama isho wabomfya pa fintu wapangile ukushita. Kabili lemba na fyonse ifyo wapoosapo indalama ifyo ushapangiile libela.

3. Ulingile ukwaluka. Nga ca kuti ulebomfya indalama ishingi ukucila pa sho walepanga ukubomfya pa fintu fimo, ica kuti wakongwelapo na shimbi, ulingile ukwaluka mu fyo ubomfya indalama. Ulelipila inkongole. Wilabomfya indalama icibomfyebomfye.

Indalama kuti shakwafwa sana nga uleshibomfya bwino. Na kuba, abantu abengi balicindamika sana ukukwata indalama no kwishiba ifya kushibomfya bwino. Nomba kwena taulingile ukushitemwa. Umulumendo umo uwe shina lya Matthew, atile, “Indalama shisuma, lelo tashacila fyonse pano calo. Taulingile ukushitemwa sana ukucila pa lupwa lobe nangu ukucila pali Yehova.”

ILEMBO

‘Indalama shilacingilila; lelo ubusuma bwa mano bwa kuti yalapususha ubumi bwa bayakwata.’—Lukala Milandu 7:12.

IFYO WINGACITA NI FI

Ilyo taulaya mu kushita ifintu ulebala walemba ifyo uleya mu kushita. Ulesenda fye indalama sha kushitamo ifyo ulefwaya, kabili uleshita fye ifyo ulembele.

NAWISHIBA . . . ?

Nga ca kuti wakongola amadola 2,000 ku banki, e lyo bakweba ukuti nsonsela iyo uli no kubikapo ni 18.5 persenti (e kutila amadola 370), nomba nga ca kuti ulelipilako fye akandalama akanono cila mweshi, ninshi pa kupwisha ukulipila inkongole kuti papita imyaka 11 kabili nsonsela yonse pamo iyo wingalipila kuti yafika ku madola 1,934.

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Ifyo ningacita pa kuti indebomfya bwino indalama ni fi ․․․․․

Ilyo nshilafumya indalama mu banki isha kushitamo fimo, ifyo nkalacita ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Mulandu nshi ulingile ukwishibila ifya kubomfya bwino indalama ilyo taulafuma pa bafyashi?

● Cinshi cingalenga ukuti cilekwafya ukubomfya bwino indalama?

● Bushe indalama shobe kuti washibomfya shani pa kuti uleafwako bambi?

[Amashiwi pe bula 162]

“Nga nalembela libela ifyo ndi no kubomfya indalama, tashonaika. Nshishita ifintu icishiteshite.”—E fyalandile Leah

[Akabokoshi pe bula 158]

Ifyo Ubomfya Indalama Filalangilila Ifyo Wacindika

Bushe indalama shobe ushibomfya sana kuli finshi? Nga ca kuti ubomfya indalama shobe ku kwafwa abantu, ninshi walibika amano ku bantu, taulanda fye ukuti ulabasakamana. (Yakobo 2:14-17) Nga ca kuti lyonse ulasangula indalama ku kutungilila ukupepa kwa cine, ninshi ‘ulacindika Yehova ku fyuma fyobe.’ (Amapinda 3:9) Nomba nga ca kuti upoosa indalama ku fintu fyobe fye, bushe ninshi ifyo ubomfya indalama shobe filangilila ukuti wacindika finshi?

[Charti ne Fikope pe bula 163]

Ifyo Nkalakonka

Ifyo Nakulabomfya Indalama Cila Mweshi Kopolola ifili pali lino ibula!

isho nakulabomfya isho nabomfya

KU FYA KULYA

․․․․․ ․․․․․

KU FYA KUFWALA

․․․․․ ․․․․․

KULI FONI

․․․․․ ․․․․․

Indalama nkwata KU KWANGALILAMO

․․․․․ ․․․․․

ISHO BAMPEELA KU MUSANGULO

․․․․․ ․․․․․

ISHO MFOLA ISHA KUSUNGA

․․․․․ ․․․․․

ISHIFUMA KUMBI KULI FIMBI

․․․․․ ․․․․․

↓ ↓ ↓

Shonse Pamo Shonse Pamo Shonse Pamo

[Icikope pe bula 160]

Ukubomfya indalama icibomfyebomfye kwaba ngo kwensha motoka ubushibeete