Ulubali lwa Nyimbo mu Kupepa kwa Muno Nshiku

UKWIMBA kwaba bupe ukufuma kuli Lesa. Ukusansula amashiwi yesu mu nyimbo kuti kwatuletela ubuseko no kusekesha Kabumba wesu. Ukupitila muli shene, kuti twalumbulula inkuntu shesu, isha bulanda ne sha buseko. Icacilanapo, kuti twalumbulula ukutemwa kwesu, ukucindikisha, no kutasha Katendeka wa nyimbo, Yehova.

Pa kuloshako ukwaba muli ba300 uko Baibolo yaloshako ku nyimbo imiku iingi kwalundana no kupepa Yehova. Ukwimba na kabili kwalisuntinkanishiwa no buseko—te buseko fye bwa baleimba lelo no buseko kuli Yehova na o wine. Kemba wa malumbo alembele ukuti: “[Bamulumbe] . . . pantu Lesa acankilwa abantu bakwe.”—Ilumbo 149:3, 4.

Lelo bushe ukwimba kwacindama shani mu kupepa kwa muno nshiku? Ni shani fintu abantu ba kwa Yehova ilelo bengamutemuna ukupitila mu kusansula amashiwi yabo mu nyimbo? Cifulo nshi cintu inyimbo shilingile ukukwata mu kupepa kwa cine? Ukulonsha ubukokole bwa nyimbo mu kupepa kwalatwaafwa ukwasuke fi fipusho.

Ubukokole bwa Nyimbo mu Kupepa

Ukuloshako kwa kubalilapo ku nyimbo muli Baibolo takwamonwa mu kulungatika ukuti kwalilundene no kupepa Yehova. Pa Ukutendeka 4:21, Yubali alicindikwa ukuti e wabalilepo kupanga ifilimba nelyo pambi e wali solwesolwe mu musango umo uwa bukemba. Nangu cibe fyo, inyimbo shali lubali lwa kupepa Yehova nangu fye ni lintu abantunse baali bashilabumbwa. Amabupilibulo ya Baibolo ayafulilako yalondolola bamalaika ukuti balemba. Yobo 38:7 atwebo ulwa bamalaika baleaula kabili “baliweleshe.” Muli fyo, kwalibako imilandu ya mu Malembo iya kucetekelo kuti ukwimbila Yehova mu kupepa e ko kwali kale sana ilyo umuntu ashilabako.

Bakalemba ba lyashi lya kale bamo balisosa abati inyimbo sha kale isha ciHebere shali fye mu ciunda cimo, ukwabula ukutobenkanya kwa fiunda fyaumfwana. Nangu cibe fyo, ba note ukucila pali umo kuti balishiwa pali nsango, icilimba icalumbulwa libili libili muli Baibolo. Bakalisha wa nsango bafwile baleumfwa iciunda calefumamo ukupitila mu kusuntinkanya ifiunda fya pa cilimba. Mu cifulo ca kuba isha butuutu, inyimbo shabo ukwabulo kutwishika shali ishafikapo nga nshi. Kabili ukumwena ku mashiwi ya nshintu aya mu Malembo ya ciHebere, kuti twasondwelela ukuti inyimbo sha bena Israele shali ishisuma nga nshi. Mu kushininkisha, icalebasumbamo ukushika inyimbo cali cintu cacilapo ukusansabala ukucila icalesumbamo inko ishina mupalamano.

Ukuteyanya kwe tempele lya pa kale kwapayanishe imitantikile iyapikana iya filimba na mashiwi mu kupepa kwa pe tempele. (2 Imilandu 29:27, 28) Kwaliko aba “kutungulula,” “abacenjela,” ‘abasambi,’ na ‘bakasomo wa ba kwimba.’ (1 Imilandu 15:21; 25:7, 8; Nehemia 12:46) Ilyo alelanda pa lwa kucenjela kwa mu fya nyimbo, kalemba wa lyashi lya kale Curt Sachs alembele ukuti: “Ukwankulana na mabumba ya bakemba ifyalundana ne Tempele mu Yerusalemu filangililo kuti kwaliko icipimo casumbuka ica kusambilila inyimbo, ukulamuka, no bwishibilo. . . . Nangu cingati tatwaishiba fintu isho nyimbo sha pa kale shaleumfwika, twalikwata ubushininkisho bwakumanina ubwa kuti shali na maka, ishacindikwa, kabili ishabamo kulamuka.” (The Rise of Music in the Ancient World: East and West, 1943, amabula 48, 101-2) Ulwimbo lwa Nyimbo lwaba ca kumwenako ca kulamuka no busuma bwa mishikilwe ya nyimbo sha ciHebere. Lyaba lyashi ilyashimikwa mu lwimbo, ukupala icitabo ca lyashi lya mutatakuya. Ulu lwimbo lwaishibikwa mu fyalembwa fya ciHebere ukuti “Ulwimbo lwa Nyimbo,” e kutila, ulwimbo lwawamisha. Ku baHebere ba ku kale, ukwimba kwali lubali lwakatama ulwa kupepa. Kabili kwabalengele ukulumbulula bwino inkuntu shabo mu kutasha Yehova.

Ukwimba ku Bena Kristu ba mu Mwanda wa Myaka uwa Kubalilapo

Ukwimba kwatwalilile ukuba ulubali lwa lyonse ulwa kupepa kwa Bena Kristu ba mu kubangilila. Ukulunda pa kukwata Amalumbo yapuutwamo, cimoneka kwati balishikileko inyimbo shimo isha kwimba mu kupepa, ukwimika icipasho ku kushika inyimbo sha Bwina Kristu isha muno nshiku. (Abena Efese 5:19) Icitabo ca The History of Music, icalembwa na Waldo Selden Pratt, calondololo kuti: “Cali mwata ku Bena Kristu ba mu kubangilila ukwimba mu kupepa kwa pa cintubwingi no kushili kwa pa cintubwingi. Ku nsangu sha ciYuda ici cali fye kutwalilila cintu balecita mu masunagoge . . . Ukulunda pa Malumbo ya ciHebere, imipepele ipya lyonse yatemenwe ukushikako inyimbo shipya, pa kubalilapo cimoneka kwati shaleba nge mishikakulo.”a

Ukukomaila pa bucindami bwa kwimba, lintu Yesu aimikeko Umulalilo wa kwa Shikulu, wene na batumwa napamo baimbile inyimbo sha Hallel. (Mateo 26:26-30) Ishi shali ni nyimbo sha kulumbanya Yehova ishalembwa mu Amalumbo kabili shaleimbwa mu kulundana no kusefya kwa Ca kucilila.—Amalumbo 113-118.

Ukusonga kwa Kupepa kwa Bufi

Ukufika mu nshita yaleitwa Inkulo sha Bumbuulu, inyimbo sha fya mapepo shaishileba inyimbo sha malilo. Mupepi na 200 C.E., Clement uwa ku Alexandria atile: “Tulekabila icibombelo fye cimo: amashiwi yeka yeka ayanakilila, te nsango nelyo iŋoma nelyo ifimpeta nelyo amapenga.” Kwaliko ifibindo, ukusuminisha fye inyimbo sha mu calici ukwimbwa mu mashiwi ya ku kanwa. Uyu musango waishileishibikwa ukuti amalaila nelyo ulwimbo lwabulamo ifilimba. “Mupepi ne myaka 40 pa numa ya kukuulwa kwa Constantinople, Icilye ca ku Laodikea (A.D. 367) cabindile ukwimba ukubomfya ifilimba na bantu bene mu mapepo. Inyimbo sha ciOrthodox shaba fye sha mashiwi yeka yeka,” e fisosa icitabo ca Our Musical Heritage. (Ifilembo fipindeme fyesu.) Ifi fibindo tafyakwete apo fyashimpilwe mu buKristu bwa mu kubangilila.

Mu Nkulo sha Bumbuulu, abantu yaweyawe tabaishibe Baibolo nakalya. Abena Kristu abapamine ukukwata Baibolo nelyo ukuibelenga balepakaswa nelyo fye ukwipaiwa. E mulandu wine, kanshi, ukwimbila Lesa amalumbo kwapwililile fye muli cilya ciputulwa ca nshita. Na kabushe, nga ca kuti abantu yaweyawe tabakwete Amalembo, ni shani fintu baali no kwishiba ukuti iciputulwa cimo pa fiputulwa ikumi ifya mu Baibolo shaba fye ni nyimbo? Nani aali no kubeba ukuti Lesa akambishe abamupepa ‘ukwimbila Yehova ulwimbo lupya, ulwa kumutashisha mu kulongana kwa babile bakwe’?—Ilumbo 149:1.

Ukubwesesha Inyimbo mu Cifulo ca Shiko Icalinga mu Kupepa

Ukuteyanya kwa kwa Yehova kwalibombesha nga nshi ku kubwesesha inyimbo no kwimba mu fifulo ifyo filingile ukubamo mu kupepa. Ku ca kumwenako, magazini wa February 1, 1896, uwa Zion’s Watch Tower aali fye uwa nyimbo epela. Akwete umutwe wa kuti “Zion’s Glad Songs of the Morning” (Inyimbo sha Buseko Isha kwa Sione Isha Kutendekelako).

Mu 1938 ukwimba pa kulongana kwa cilonganino kwalifubalishiwe apakalamba. Nangu cibe fyo, amano ya kukonka ica kumwenako ca butumwa no butungulushi bwangu bwangu fyalyanene. Pe bungano lya citungu ilya mu 1944, F. W. Franz apeele ilyashi lya kuti “Inyimbo sha Mulimo wa Bufumu.” Alondolwele ukuti inyimbo sha kulumbanya Yehova shaleimbwa ku fibumbwa fya kwa Lesa ifya mu muulu kale sana ilyo umuntu talabumbwa kabili atile: “Cili icalinga kabili icitemuna Lesa ukuti ababomfi Bakwe aba pe sonde balesansula amashiwi yabo mu nyimbo sha cine cine.” Pa numa ya kukolobonda mu milandu ukwimba mu kupepa kwabelo kwalinga, abilishe ukukakulwa kwa Kingdom Service Song Book (Icitabo ca Nyimbo sha Mulimo wa Bufumu) ica kubomfya pa kulongana kwa mulimo ukwa cila mulungu.b Lyene Informant (iyo nomba iitwa Ubutumikishi Bwesu Ubwa Bufumu) iya mu December 1944 yalibilishe ukuti ukulongana ukwashala na ko kwali no kusanshamo inyimbo sha kwiswila no kwisalila kwene. Ukwimba kwaishileba na kabili ulubali lwa kupepa Yehova.

‘Ukwimbila Yehova mu Mitima Yesu’

Ubucindami bwa kwimba kwa kufuma ku mutima bwalilangililwa kuli bamunyinefwe ku Kabanga ka Bulaya na mu Afrika abapita mu kumanama no kupakaswa pa myaka iingi. Lothar Wagner apoosele imyaka 7 mu kalokoni eka fye. Ni shani fintu ashipikishe? Asoso kuti: “Pa milungu yafulilako natontomeshe pa kukombelesha ubutala bwandi ubwa nyimbo sha Bufumu. Nga nshishibe bwino amashiwi naleshika fye icikomo cimo nelyo fibili. . . . Mwandi matontonkanyo yafulisha aya kukoselesha kabili aya kukuulilila yantu inyimbo shesu isha Bufumu shakwatamo!”—1974 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, amabula 226-8.

Mu myaka isano iya kubikwa mu cifungo eka fye pa mulandu wa kwiminina kwakwe ukwa busumino, Harold King asangile icisansamushi mu kushika no kwimba inyimbo sha kulumbanya Yehova. Inyimbo ishingi isho ashikile nomba shilabomfiwa ku Nte sha kwa Yehova mu kupepa kwabo. Ubuseko bwalundana no kwimba bulatungilila. Lelo tacilepilibula ukuti kano twapakaswa e lintu twingashininwa ukuti ukwimbila Lesa amalumbo kwalikatama.

Abantu ba kwa Yehova bonse kuti basanga ubuseko mu nyimbo. Nangu ca kuti twalikwata ifipindami mu kuilumbulwila mu mashiwi, ukuyumfwa kwesu kuli Yehova kuti kwaba ukwakakuka lintu tulekulumbulula mu nyimbo. Umutumwa Paulo alangilile ifyo twingasanga ubuseko mu kwimba amalumbo lintu akonkomeshe Abena Kristu ukutwalilila ‘ukulandilana mu sha malumbo ne sha kutasha ne nyimbo sha bumupashi, mube abembila Shikulu no kumulumba mu mitima yenu.’ (Abena Efese 5:19) Lintu imitima yesu yaisulamo ifintu fya ku mupashi, tufilumbulwila mu kwimba kwapongomoka. E co umuti wa kuwamyako ukwimba waba mibele ya mutima iyalungama.

Ukukwata ukwampana kusuma na Yehova kulalenga ukuti kubeko umupashi wa buseko, ukutukunta ukulanda, ukwimba, no kwawila Yehova amalumbo. (Ilumbo 146:2, 5) Tulemba ukufuma ku mutima pa fintu ifyo tuipakisha. Kabili nga ca kuti twalitemwa ulwimbo nelyo amashiwi yaba mu lwimbo, lyene tuli no kulwimba mu kucincimuka nga nshi.

Pa kwimba mu kucincimuka tacipilibulo kuti kano fye uleimba mu kupongomoka. Ukupongomoka mu kwimba ilingi line tafyendela pamo no kwimba kusuma; e fyaba no kwimba ukwa kuti takuleumfwika. Amashiwi yamo ayaba fye aya pa muulu mu cifyalilwa yalapulamo nangu cingati ukwimba kuli fye ukwanakilila. Ubwafya na bumbi pa kwimba bwino ilyo muli mwi bumba bwaba kusambilila ukukonkana. Nampo nga muleimba pa kutobenkanya ifiunda nelyo ukwankulana, iciunda cenu icalingana na bali mupepi na imwe cilenga ukuti ulwimbo lumfwike bwino kabili ulwakondenkana. Ubufuuke bwa Bwina Kristu no kukutika filaafwa umuntu ukunonka ukulinganya ukwimba mu kucincimuka lelo ukukanacishamo ukusansula ishiwi lyakwe. Nangu cibe fyo, abacenjela mu kwimba nelyo abakwata amashiwi ayasuma nga nshi tabalingile ukufuupulwa ku kwimba mu kupongomoka. Ishiwi lyatelela kuti lyatungilila bwino icilonganino icileimbila Yehova amalumbo.

Ukwimba pa kulongana kwesu na kabili kulapayanya inshita yalinga iya kwimbila amashiwi capamo ne ciunda cisuma. Abaishiba ukubomfya ama note nelyo abengabelenga ama note mu citabo ca nyimbo no kuyemba balekoseleshiwa ukukonkamo mu kwimba no kulundako ubusuma ku nyimbo.c

Bamo kuti batila, ‘inyimbo shimo shalikosa’ nelyo ukuti ‘Ishiwi lyandi libi; nalikwata icileya.’ Muli fyo, balaba aba nsoni pa kwimba, nangu fye lintu baleimba pa Ŋanda ya Bufumu. Icishinka cili ca kuti takwaba ishiwi ilyasamunwa mu kulumbanya Yehova ilyaba “ilibi” ukulingana na wene. Pamo fye nga fintu imilandile ya muntu ingawamishiwa ukupitila mu kubelesha na mu kukonka imitubululo ya kwaafwa iipeelwa mwi Sukulu lya Butumikishi bwa Teokrasi, e fyo no kwimba kwa muntu kwingawamishiwa. Bamo baliwamyako amashiwi yabo ukupitila fye mu kuiŋwiŋwinsha ilyo balebomba imilimo. Ukuiŋwiŋwinsha kulaafwa ukuwamyako imyumfwikile ye shiwi. Kabili pa tushita twalinga lintu tuli fweka nelyo lintu tulebombela ukwa kuti tatwapumfyanye bambi, ukwimba inyimbo sha Bufumu kwaba kubelesha kwawamisha ukwa kuwamya ishiwi kabili inshila ya kulengelamo umo ukuba no muntontonkanya wa buseko, uwakakuka.

Na kabili kuti twakoselesha ukwimbako inyimbo sha Bufumu shimo pa kubungana. Ukwimba kwa musango yo, ukwa kukonka mu cilimba pamo nga icilimba ca nsale nelyo piano nelyo na matepu yakopwa pa piano aya Sosaite, kulenga ukubungana kwesu ukuba ukwa bumupashi. Na kabili kulaafwa ukusambilila inyimbo no kushimba bwino pa kulongana kwa cilonganino.

Pa kwaafwa ifilonganino ukobelwa mu kwimba pa kulongana, Sosaite yalipayanya amatepu yakopwa aya kubomfya pa kwimba. Lintu yalelishiwa, uulebombela ku fisoselo alingile ukuba uwapempwila pa lwa ciunda. Nga ca kuti iciunda tacili icakumanina bwino bwino, icilonganino kuti pambi caba ica nsoni ukwimba mu kupongomoka. Ilyo munyina uulesakamana ifisoselo aleimbila capamo ne cilonganino, akaba na maka ya kupimununa nga ca kuti icilimba ciletungulula bwino nelyo iyo.

Imbileni Yehova

Ukwimba kutupeela ishuko lya kulumbulula ifyo tuleyumfwa pa lwa kwa Kabumba wesu. (Ilumbo 149:1, 3) Takwaba kukuntukilwa fye iyo, lelo kwaba kulumbulula kwabamo kuilama, ukwalinga, kabili ukwa buseko ukwa kulumbanya kwesu. Ukupongolola umutima onse mu kwimba kwa cilonganino kuti kwatulenga ukuba no muntontonkanya no mutima usuma kuli programu ili no kukonkapo kabili kuti kwatucincisha ukwingilishako imibombele yesu mu kupepa Yehova. Nangu cingati ukwimba kulambukila inkuntu, amashiwi na yo kuti yatusambilisha. E co kanshi ukupitila mu kuilumbulwila mu kwankulana no mumfwano, tulepekanishisha imitima yesu mu bufuuke kabili mu kuicefya pa kuti twingasambilila capamo pamo nge cilonganino.—Linganyeniko Ilumbo 10:17.

Ukwimba lyonse kukatwalilila ukuba ulubali lwa kupepa Yehova. E co kanshi twalikwata icilolelo ca kulandako kuli pe na pe amashiwi ya kwa kemba wa malumbo uwatile: “Ndetasha Yehova ilyo ndi no mweo; ndelumba Lesa wandi pa kubapo kwandi.”—Ilumbo 146:2.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 27]

Imitubululo imo ku Kuwamyako Ukwimba

1. Sumbuleniko icitabo ca nyimbo lintu muleimba. Ici cilaafwako ukupeema fye mu cifyalilwa.

2. Ingisheni umwela uwingi pa kutendeka ilongo limo na limo.

3. Ukwisula akanwa mu kupongomoka ukucila fintu ciba lyonse mu cifyalilwa fye kuli no kwingilishako iciunda no kutelela kwe shiwi.

4. Pali fyonse, tontomesheni pa mashiwi yali mu lwimbo ululeimbwa.