Imfwa

Ubulondoloshi: Ukuleka kwamibombele yonse iya bumi. Pa numa lintu ukupeema, ukutunta kwa mutima, ne mibombele ya bongobongo fyaleka, amaka ya bumi panono panono yalaleka ukubomba mu nsandesande sha mubili. Imfwa yapusana no bumi.

Bushe umuntu abumbilwe kuli Lesa ukufwa?

Mu kupusanako, Yehova asokele Adamu ku kubulwe cumfwila, ukwali no kutungulula ku mfwa. (Ukute. 2:17) Pa numa, Lesa asokele Israele ku myendele iyali no kutungulula na ku mfwa ya kubangilila kuli bene. (Esek. 18:31) Mu kupita kwa nshita atumine Umwana wakwe ku kwisafwila umutundu wa muntu pa kuti abo abali no kubike citetekelo muli uku kupayanya bengaipakisha ubumi bwa muyayaya.—Yoh. 3:16, 36.

Ilumbo 90:10 lisoso kuti icipimo ca bumi bwa bantunse ica lyonse myaka 70 nelyo 80. Ico caali ica cine lintu Mose alilembele, lelo ico tacaali ifyo pa kutendeka. (Linganyako Ukutendeka 5:3-32.) AbaHebere 9:27 pasoso kuti, “Calingilwa abantu kufwa limo. Ici, na kabili, caali ica cine lintu calembelwe. Lelo tacaali ifyo pa ntanshi Lesa talapeela bupingushi pali Adamu umubembu.

Mulandu nshi tukotela no kufwa?

Yehova abumbile abantunse ba kubalilapo babili abapwililika, mu kuba ne cilolelo ca kwikala kuli pe na pe. Bapeelwe amaka ya kuisalila. Bushe baali no kuumfwila Kabumba wabo pa mulandu wa kutemwa no kutasha kuli fyonse ifyo abacitile? Mu kukumanina baali na maka ya kucite fyo. Lesa aebele Adamu ukuti: “Lelo umuti wa kulengo kwishibo busuma no bubi te kuti ulyeko: pantu mu bushiku walyako ukufwa ukafwa.” Ukubomfya insoka nge ca kulandilamo, Satana abeleleke Efa ku kutoba ifunde lya kwa Lesa. Adamu taebawile umukashi wakwe lelo ailundile kuli wene ku kulya ico cisabo cabindwa. Ukube ca cine ku cebo cakwe, Yehova apeele ubupingushi bwa mfwa pali Adamu, lelo ilyo talaputunkanya ababembu ba kubalilapo babili, Yehova mu nkumbu abasuminishe ukufyala abana.—Ukute. 2:17; 3:1-19; 5:3-5; linganyako Amalango 32:4 na Ukusokolola 12:9.

Rom. 5:12, 17, 19: “Ulubembu lwaingilile mu muntu umo [Adamu] pano isonde, ne mfwa yaingilile mu lubembu; e fyo ne mfwa yayambukile ku bantu bonse, pantu bonse balibembwike. . . . Ica kupuuluka ca muntu umo . . . calengele mfwa iteke. . . . Ukupuuluka kwa umo kwaletele ukusekwa ku bantu bonse.”

1 Kor. 15:22: “Muli Adamu e mo bonse bafwila.”

Mona na kabili umutwe ukalamba “Ishamo Lishingalulwa.”

Mulandu nshi utunya tufwila?

Amalu. 51:5, JB: “Mwalishibo kuti nafyelwe uwa mulandu, umubembu ukutula pa kwimitwa.” (Mona na kabili Yobo 14:4; Ukutendeka 8:21)

Rom. 3:23; 6:23: “Bonse nababembuka, kabili bapelebela ku bukata bwa kwa Lesa. . . . Icilambu ca lubembu ni mfwa.”

Lesa “tasenda” bana ukufuma ku bafyashi babo, nga fintu bamo baebwa. Nelyo cingatila isonde liletako ifya kulya fyalinga, ifibombelo fya kaso ifya bupolitiki ne fya bukwebo ilingi ficilikila ukwananishiwa kwa fyene kuli abo bali mu kukabila kukalamba, ukufumamo imfwa pa mulandu wa kondoloka ku nsala. Abana bamo balafwa ku masanso, nga fintu ciba ku bakalamba. Lelo ifwe bonse twalipyana ulubembu; bonse twaba abashapwililika. Twafyalilwa mu micitile umo uuli onse—umusuma no mubi bonse, bafwa mu kupelako. (Luk. Mil. 9:5) Lelo Yehova ‘afuluka’ ukulundanya abana na bafyashi babo ukupitila mu kubuushiwa, kabili mu kubamo kutemwa alicito kupayanya kwa kucite fyo.—Yoh. 5:28, 29; Yobo 14:14, 15; linganyako Yeremia 31:15, 16; Marko 5:40-42.

Abafwa bali kwi?

Ukute. 3:19: “Ukalalye cilyo ku mabe ya pa cinso cobe, ukasuke aubwelela ku mushili umo wabuulilwe; pantu uli lukungu, kabili ku lukungu, eko ukabwelela.”

Luk. Mil. 9:10: “Conse ico iminwe yobe yasanga ica kucita, cita ku maka yobe; pantu takuli ica kucita nangu ca kwelenganya nangu kwishiba nangu mano ku Mbo [“Sheol,” NW; “inshishi,” KJ, Kx; “icalo ca bafwa,” TEV], uko uleya.”

Cinshi cabe mibele ya bafwa?

Luk. Mil. 9:5: “Aba mweo bantu abaishibo kuti bakafwa, lelo abafwa bantu abashaishiba kantu nangu kamo.”

Amalu. 146:4: “Wafumo [mupashi, NW] wakwe, abwelela ku mushili wakwe, ubushiku bulya bwine yaloba amatontonkanyo [“amatontonkanyo,” KJ, 145:4 muli Dy; “ukutontonkanya kwakwe konse,” NE; “amapange,” RS, NAB] yakwe.”

Yoh. 11:11-14: “Lasaro umunensu nalaalo tulo; lelo ndeyamushibusha. . . . Yesu atile kuli bene pa mbilibili, Lasaro nafwa.” (Na kabili Ilumbo 13:3)

Bushe kwalibako iciputulwa cimo ica mubili icitwalilila ica mweo lintu umubili wafwa?

Esek. 18:4; NW: “Umweo [Umweo,” RS, NE, KJ, Dy, Kx; “umuntu,” JB; “umuntu,” TEV] uubembuka—e ukafwa.”

Esa. 53:12: “Apongolwelele umweo [“umweo,” RS, KJ, Dy; “ubumi,” TEV; “umwine wine,” JB, Kx, NAB] ku mfwa.” (Linganyako Mateo 26:38.)

Mona na kabili imitwe ikalamba “Umweo” na “Umupashi.”

Bushe abafwa mu nshila iili yonse baba na maka ya kwaafwa nelyo ukucena aba mweo?

Luk. Mil. 9:6: “Ukutemwa kwabo no kupata kwabo no kufinuka kwabo kwaliloba kale, ne cakaniko tabakwata kabili umuyayaya muli conse icicitwa mwi samba lya kasuba.”

Esa. 26:14: “Aba balifwa, tabakabe na mweo, milungulwa iishakabuuke.”

Ni shani pa lwa kushimika ukwacitwa na bantu abapuputwilwe pa numa ya kushimikwa ukuti nabafwa kabili abalandile ulwa bumi bumbi?

Ilingi line, pa numa lintu umuntu aleko kupeema no kutunta kwa mutima kwaleka, ciba maminiti ayengi pa ntanshi ukuleka kwa panono panono ukwa amaka ya bumi mu nsandesande sha mubili takulatendeka. Nga umubili wabikwa mu kutalalisha, iyo mibombele kuti yashingilishiwa pa maawala. Pali uyu mulandu, inshita shimo ciba icingacitika ukupuputula umuntu ukupitila mu kutuntisho mutima na kabili. Baali “abafwa ukulingana ne mimwene ya cipatala,” lelo insandesande sha mubili wabo shali shicili ishumi.

Abantu abengi abapuputulwa ukufuma ku “mfwa ukulingana ne mimwene ya cipatala” tabebukisha icili conse. Bambi bashimika ukukumanya ukuyumfwa kwa kweleela. Bamo basoso kuti bamwene ifintu fyayemba; bambi balitiinishiwe ku ca kukukamanya cabo.

Bushe kwalibako ukulondolola kwa fya cipatala ukwa fili fyonse ifya ifi fya kukumanya?

Kalemba wa fya cipatala uwa The Arizona Republic alembele ukuti: “Lintu amaka ya ku mubili yali pa cipimo cabotelela, pamo nga pe samba lya kupeelwa umuti wa kukanaumfwo bukali, nelyo pamo nge ca kufumamo ca kulwala nelyo ukucenwa, ukulama kwa apo pene ukwa mibombele ya mubili kulashibantukila mu kulinganako. Muli ifyo, amahormone ya mishipa na macatecholamine ya mishipa filalekelwako no kupongololwa mu bwingi bwabulwo kulamwa. Ica kufumamo, pa kati ka kumoneka kumbi, caba kumone finjelengwe, ukwilukwa pa numa ya kubwelela ku butuntulu, ica kufwapo no kubwelela ku bumi.”—May 28, 1977, ibu. C-1; na kabili na magazini ya fya cipatala iya ciGermany Fortschritte der Medizin, No. 41, 1979; Psychology Today, January 1981.

Lelo bushe ubunte bwa abo abapuputwilwe tabukoshiwa ku bantu abo abatemwikwa babo abafwile bamonekeleko no kulandako?

Belenga na kabili, twapapata, amalembo yambwilwe mu kubangililako ukukuma ku mibele ya bafwa. Cinshi cintu Icebo ca kwa Lesa ica cine ciletweba pa lwa mibele ya bafwa?

Ni ani afwaya abantunse ukusumina icapusanako? Pa numa lintu Yehova asokele abafyashi besu aba kubalilapo ukuti ukubulwe cumfwila kwali no kuletako imfwa, ni ani apilike ico? “Insoka [iyabomfiwe na Satana; mona Ukusokolola 12:9] aiti ku mwanakashi, Ukufwa tamwakafwe.” (Ukute. 3:4) Pa numa, kwena, Adamu na Efa balifwile. Mu kubamo ukupelulula, lyene, nani aelengenye imfundo ya kuti ulubali lwa mupashi ulwa muntu lulapusunsuka imfwa ya mubili? Nga fintu tumwene kale, ici te cintu Icebo ca kwa Lesa cisosa. Ifunde lya kwa Lesa kuli Israele wa pa kale lyasenwike pamo nge ‘fyakowela’ kabili ‘ifya muselu’ icibelesho ca kwipusha ku bafwa. (Lebi 19:31; Amala. 18:10-12; Esa. 8:19) Bushe Lesa wa kutemwa kuti asenuka ici cibelesho nga ca kuti aba mweo balelanshanya fye na batemwikwa abafuminepo? Pa lubali lumbi, nga ca kuti imipashi ya fibanda yalebepekesha ukuba abafwa no kulufya umutundu wa muntu pa kufisha ku mintontonkanyo yabo ukwebekesha ukwali no kutwala pa ntanshi ubufi, bushe te kuti cibe ica kutemwa pa lubali lwa kwa Lesa ukucingilila ababomfi bakwe mu kulwisha ubucenjeshi bwa musango yo?—Efes. 6:11, 12.

Mulandu nshi Inte sha kwa Yehova bashakanina mu fibelesho fya cishilano ifya kuloosha abafwa?

Ubulanda pa mfwa ya mutemwika caba ca cifyalilwa kabili kuti bwalumbululwa mu kulinga

Pa numa ya mfwa ya kwa cibusa wakwe watemwika Lasaro, “Yesu alilile ifilamba.” (Yoh. 11:35) Inshita shimo ubulanda bwakumanishiwe ku babomfi ba kwa Lesa mu kulundana ne mfwa bwali ubwakulisha.—2 Sam. 1:11, 12.

Lelo pa mulandu we subilo lya kubuuka, abena Kristu baebwa ukuti: “Tatulefwaya imwe ukukanaishibo lwa balaala utwa mfwa; ukuti mwiba na bulanda, filya baba na bambi abashaba na kucetekela.”—1 Tes. 4:13.

Ababomfi ba kwa Yehova tabakaana ifibelesho fyonse ifyalundanishiwa ne mfwa

Ukute. 50:2, 3: “Yosefe aebele ababomfi bakwe bakondapa ukukanga wishi; . . . ne nshiku shapwishishiwe amakumi yane; pantu e fyo shipwishishiwa inshiku sha kukanga.”

Yoh. 19:40: “Babuulile icitumbi ca kwa Yesu, no kucipomba mu nsalu sha bafuta pamo ne fya cena cisuma, ifyo wabo musango wa baYuda pa kushiika.”

Ifibelesho ifipikana ne Cebo ca kwa Lesa filasengaukwa kuli abo bafwaya ukumutemuna

Ifibelesho fimo fisabankanya apabuuta ubulanda bwa umo. Lelo Yesu asosele ukuti: “Ilintu muleko kulya [pa mulandu wa bulanda], mwiba ababundame finso nga ba bumbimunda; pantu bafinya pa menso ku kuleka abantu bamone ukuti bali mu kuleko kulya. Ndemwebe cine cine, nati, nabapokelele cilambu cabo. Lelo iwe nga waleko kulya, subo mutwe obe, no kusamba pa menso yobe, ukuti wimonwa ku bantu ukuti nuleko kulya, kano kuli Wiso uuli mu bumfisolo: na Wiso uumona mu bumfisolo akakulambula.”—Mat. 6:16-18.

Ifibelesho fimo fibelebesha icisumino ca kuti umuntu akwata umweo uushifwa uupusunsuka imfwa ya mubili, na muli ifyo, aleshiba cintu abashele balecita. Lelo Baibolo isoso kuti: “Abafwa bantu abashaishiba kantu nangu kamo.” (Luk. Mil. 9:5) Na kabili, “Umweo uubembuka—e ukafwa.”—Esek. 18:4, NW.

Ifibelesho ifingi fifuma ku cisumino ca kuti abafwa bakabila ukwafwa kwa ba mweo nelyo ukufuma ku mwenso wa kuti kuti bacena aba mweo nga tabatalalikwe. Lelo Icebo ca kwa Lesa cilango kuti abafwa tabalekumanya ukukalipwa nelyo umusamwe. “Wafumo [mupashi] wakwe, abwelela ku mushili wakwe, ubushiku bulya bwine yaloba amatontonkanyo yakwe.” (Amalu. 146:4; mona na kabili 2 Samwele 12:22, 23.) “Ukutemwa kwabo no kupata kwabo no kufinuka kwabo kwaliloba kale, ne cakaniko tabakwata kabili umuyayaya muli conse icicitwa mwi samba lya kasuba.”—Luk. Mil. 9:6.

Nga Umo Asoso Kuti—

‘Kufwaya kwa kwa Lesa’

Pambi kuti wayasuko kuti: ‘Ico cisumino caseeka. Lelo nalicisanga ukube ca kwafwa ukufwailisha cintu Lesa umwine asosapo.’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: (1) ‘(Belenga Ukutendeka 2:17.) Nga kuti wishi asoka umwana wakwe ukuti ukucite cintu cimo cikamusendela ubumi bwakwe, bushe kuti mwasosa ukuti wishi alefwaya umwana ukucita cene?’ (2) ‘Lyene mu cituntulu cinshi caba ukufwaya kwa kwa Lesa ukukuma ku mutundu wa muntu? Yesu asosele ukuti: “Uku e kufwaya kwa kwa Tata, ukwa kuti onse uubebeto Mwana [uko e kuti, uwiluka no kusumino kuti Yesu mu cine cine Mwana wa kwa Lesa] no [kubeleshe citetekelo muli wene] abe no mweo wa muyayaya; no kuti nkamwimya mu bushiku bwa kupelelekesha.” (Yoh. 6:40)’

‘Abantu bakalafwa lyonse fye’

Pambi kuti wayasuko kuti: ‘Ico mu kushininkisha e cacitika ku bantu ukutentemuka ukufika ku kasuba kesu, bushe te ifyo?’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: ‘Lelo moneni ubu bulayo bwawamisha ubwacitwa na Lesa pa Kusokolola 21:3, 4 (nelyo Esaya 25:8).’

‘Isako lintu inshita yobe yapwa’

Pambi kuti wayasuko kuti: ‘Abantu bafulisha bayumfwa muli iyo nshila muleyumfwilamo. Bushe mwalishiba ukuti abaGreek ba pa kale abengi bakwete iyo mimwene imo ine? Basumine ukuti kwali balesa banakashi batatu abapimine ubutali bwa bumi ubo umo na umo uwa bantu akwata. Lelo Baibolo ipeela imimwene yapusanako nga nshi iya bumi.’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: (1) ‘(Belenga Lukala Milandu 9:11.) Icilangililo: Icimokolwa ca konkili kuti camokoka ku cikuulwa no kuponena uleenda pa nshi. Bushe Lesa e ucilengele? Nga ni fyo, bushe cilimo ubulungi ukupeela umwine wa cikuulwa umulandu wa mulekelesha? . . . Nga fintu Baibolo isosa, ku uuleenda, caali ca kucitika cabulo kupekanishiwa nelyo icabulwa kumwenwa libela ukuti aali palya lintu konkili yaponene.’ (2) ‘Baibolo itwebo kuti nga twasengauka imyendele yalubana tulacingilila ubumi bwesu. (Amapi. 16:17) Nga muli bafyashi, ndi uwashininkisha ukuti mulabomfya ico cishinte ku bana benu. Mulabasoka ku fintu ifingafumamo ukulufyo bumi. Yehova alecita icintu cimo cine ku mutundu wa muntu onse ilelo.’ (3) ‘Yehova alishiba cintu inshita ya ku ntanshi yakwata. Ukupitila muli Baibolo atweba ifyo twingaipakisha ubumi bwacilapo kulepa pa bantu abasuula cintu asosa. (Yoh. 17:3; Amapi. 12:28)’ (Mona na kabili umutwe ukalamba “Ishamo Lishingalulwa.”)