muntu? Lesa abumbile Adamu na Efa abapwililika kabili afwaile ukuti umutundu wa muntu onse utuntuke ukufuma kuli bene. (Ukute. 1:28; 3:20) Ukwabulo kutwishika ukuupa kumo ukwa bantu bapalamisha, ukucilisha mu kati ka nkulo shinono isha kubalilapo, kuti kwacitikako. Nelyo fye pa numa lintu ulubembu lwamoneke, kwaliko ubusanso bunono mu kulinganishiwako ubwa kulemana kwamonekesha mu bana mu kati ka nkulo sha mu kubangilila, pa mulandu wa kuti umushobo wa buntunse walipaleme sana ku kupwililika ukwaipakishe Adamu na Efa. Ici cashininkishiwa ku kulepa kwa bumi bwa bantu iyo nshita. (Mona Ukutendeka 5:3-8; 25:7.) Lelo mupepi ne myaka 2,500 pa numa lintu Adamu abele umubembu, Lesa abindile icupo ca pa lupwa. Ici cabombele ku kucingilila ubufyashi kabili casumbwile imibele isuma mu kwampana kwa bwamba ukwa babomfi ba kwa Yehova ukucila iya bantu babashingulwike abo iyo nshita baleibimba mu musango onse uwa fibelesho fyabotelela.—Mona Ubwina Lebi 18:2-18.

Cinshi cingafwilisha ukuwamya icupo?

(1) Ukusambilila Icebo ca kwa Lesa capamo lyonse no kupepela ukwaafwa kuli Lesa mu kupikulula impika.—2 Tim. 3:16, 17; Amapi. 3:5, 6; Fil. 4:6, 7.

(2) Ukutesekesha icishinte ca bumutwe. Ici cibika icishingamo cafina pa mulume. (1 Kor. 11:3; Efes. 5:25-33; Kol. 3:19) Na kabili cifwaya ukubombesha kwa mukoosha pa lubali lwa mukashi.—Efes. 5:22-24, 33; Kol. 3:18; 1 Pet. 3:1-6.

(3) Ukupelesha ubuseko bwa kwampana kwa bwamba ku munankwe wa umo. (Amapi. 5:15-21; Heb. 13:4) Ukwangwako kwabamo kutemwa ku kukabila kwa munankwe wa umo kuti kwayafwilisha ukucingilila ulya kwi tunko lya ncitilo yalubana.—1 Kor. 7:2-5.

(4) Ukulanda mu musango wa cikuku, uwa kulangulukilako kuli umo no munankwe; ukusengauka ukupuuka mu bukali, ukutefya, no kulandapo ukwayafya.—Efes. 4:31, 32; Amapi. 15:1; 20:3; 21:9; 31:26, 28.

(5) Ukuba uwa mukoosha kabili uwacetekelwa mu kusakamana icifulo ca lupwa ica kwikalamo ne fya kufwala, na kabili mu kupekanya ifya kulya ifisuma.—Tito 2:4, 5; Amapi. 31:10-31.

(6) Ukubomfya ukufunda kwa Baibolo mu kuicefya nampo nga uleyumfwa ukuti umbi alecita icili conse ico alingile ukucita nelyo iyo.—Rom. 14:12; 1 Pet. 3:1, 2.

(7) Ukupeela ukusakamana ku kulunduluka kwa mibele ya pa lwakwe iya ku mupashi.—1 Pet. 3:3-6; Kol. 3:12-14; Gal. 5:22, 23.

(8) Ukupayanya ukutemwa kukabilwa, ukukansha, no kusalapula abana, nga kuliko abali bonse.—Tito 2:4; Efes. 6:4; Amapi. 13:24; 29:15.

Ifiloto

Ubulondoloshi: Matontonkanyo nelyo ifipasho fya muntontonkanya wa muntu mu nshita ya tulo. Baibolo ilosha ku filoto fya cifyalilwa, ifiloto ukufuma kuli Lesa, ne filoto ifibimbamo ukubuka.—Yobo 20:8; Impe. 12:6; Seka. 10:2.

Bushe ifiloto mu nshita yesu fyalikwata ubupilibulo bwaibela?

Cinshi cintu bakasapika basambilila pa lwa filoto?

“Uuli onse, alalota,” e fisosa The World Book Encyclopedia (1984, Vol. 5, ibu. 279). “Abakalamba abafula balalota pa maminiti 100 mu kati ka nshita ya maawala ya tulo cinekonsekonse.” E co ifiloto fyaba fya kukumanya fya lyonse ifya buntunse.

E fyasosele Dr. Allan Hobson, uwa pa Harvard Medical School ukuti: “Fyaba fya kucincimusha fya kufulunganya ifingashimbulwa mu nshila iili yonse kondapa akongaminako. Lelo ubupilibulo bwa fiko bwaba mu linso lya mwine—te mu ciloto icine.” Lintu ashimika ici, ulubali lwa “Science Times” ulwa The New York Times lwalundilepo kuti: “Mu kati na nkati ke sukulu ilyo ilibika ukukatama kukalamba pa filoto, kwalibako ukutununuka ukwingi ku kusanga ubukombe bwa muntontonkanya ubwa ciloto, cimo cimo ukubelebesha imfundo shalekanalekana isha mimwene. UmuFreudian akasanga umusango umo uwa bupilibulo mu ciloto, ilintu umuJungian akasanga umbi na kondapo wa Gestalt na o akasanga ubupilibulo bumbi. . . . Lelo imimwene ya kuti ifiloto fyalikwata ubupilibulo bwa matontonkanyo lyonse yalisangwa apakalamba ukufuma kuli basayantisiti ba mishipa.—July 10, 1984, ibu. C12.