Sungeni
Bushe Imona Shani Tumo Tumo Utufuma ku Fikalamba Ifyaba mu Mulopa ne Myundapile iyo Bengabomfya Umulopa Wandi?
Ifunde lya mu Baibolo lyaeba Abena Kristu ‘ukutaluka . . . ku mulopa.’ (Imil. 15:20) E mulandu wine Inte sha kwa Yehova bakaanina ukubabikamo umulopa nelyo ifikalamba fine ifyaba mu mulopa, e kutila insandesande shakashika (red cells), insandesande shabuuta (white cells), ama platelets na plasma. Na kabili tabapeela umulopa wabo ku fipatala pa kuti bengaubomfya ukundapilako bambi nelyo ukusunga umulopa wabo pa kuti baubwekeshamo inshita imbi.—Lebi 17:13, 14; Imil. 15:28, 29.
Bushe ifi fine baleti tumo tumo utufuma ku fikalamba ifyaba mu mulopa e finshi, kabili mulandu nshi Umwina Kristu umwine alingile ukupingwilapo nga kuti bamundapa ukubomfya ifi?
Ifi baleti tumo tumo utufuma ku fikalamba ifyaba mu mulopa fintu fimo ifyo bafumya ku mulopa ifyo bapangilako imiti imo imo. Ica kumwenako fye, plasma, imo pa fikalamba fine ifyaba mu mulopa, kuti baipatulula muli ifi twalatantawila: amenshi (e yafulishamo); e lyo pakonka amaprotini, pamo nga albumin, globulin, na fibrinogen; e lyo na fimbi pamo nga umulyo, ama hormones, umwela, amavitamini, ifiko ifilefuma mu mubili, na ma electrolyte.
Bushe ifunde lya kuti talukeniko ku mulopa lilelosha na kuli tumo tumo utufuma ku fikalamba ifyaba mu mulopa? Te kuti twasuke mu kulungatika. Baibolo tayalanda mu kulungatika pali tumo tumo utufuma mu fikalamba ifyaba mu mulopa.a Kwena, ifingi pali ifi bafifumya ku mulopa uo abantu bapeela ku fipatala pa kuti baleubomfya pa kundapa bambi. Umwina Kristu umo umo afwile ukutontonkanyapo ilyo alefwaya ukupingula nga kuti asumina nelyo ukukaana umuti bapangila kuli ifi fintu.
Umwina Kristu ilyo alepingula pali ci, alingile ukutontonkanya pali aya mepusho: Bushe ninjishiba ukuti ukukaana tumo tumo utufuma ku fikalamba ifyaba mu mulopa kulolele mu kuti ninkaana imiti imo, pamo nga ilya iilenga umubili wa muntu ukulwisha utushishi tumo na malwele yamo nelyo iilenga umulopa ukutikama pa kuti uleke ukusuuma? Bushe kuti nalondolola kuli badokota umulandu nkaanina nelyo ukusumina imiti imo iyapangilwa kuli tumo tumo utufuma ku fikalamba ifyaba mu mulopa?
Mulandu nshi Umwina Kristu umwine alingile ukupingulapo nga kuti asumina nelyo ukukaana imyundapile imo iyo bengabomfya umulopa wakwe?
Ca cine, Abena Kristu tabapeela umulopa wabo ku fipatala pa kuti bengaubomfya ukundapilako bambi nelyo ukusunga umulopa wabo pa kuti bengaubwekeshamo pa numa ya kubabombela, lelo imyundapile imo nelyo ukusenda umulopa pa kuti bapime amalwele yamo te kupula mu fishinte fyaba mu Baibolo. Kanshi umuntu umo umo afwile ukutontonkanyapo bwino pa kupingulapo nga kuti asumina nelyo ukukaana imyundapile imo iyo bengabomfya umulopa wakwe.
Ilyo mulepingula ukucite fi, ipusheni amuti: Nga ca kuti umulopa bakaufumya mu mubili wandi e lyo limbi kuti bausungako na pa nshita iinono, bushe kampingu yandi ikansuminisha ukumona uyu mulopa ngo mulopa wandi ica kutila teti ufwaikwe ‘ukuupongolwela pa nshi’? (Amala. 12:23, 24) Bushe kampingu yandi ikalampeela umulandu nga ca kuti pa kung’undapa bakafumya umulopa wandi umo, bakauwamye, no kuubwekesha mu mubili wandi? Bushe ninjishiba ukuti ukukaana imyundapile yonse iyo bengabomfyako umulopa wandi kulepilibula ukutila ninkaana imyundapile imo pamo nga ilya iya kubomfya fimashini pa kufumya mu mfyo ifiko ifishilefwaikwa mu mubili nelyo iya kubomfya fimashini ukulapompa umulopa nga balebombela umutima na bapwapwa? Ilyo nshilapingulapo, bushe nimpepa kuli Lesa ukuti angafwe?b
Finshi nalasala ne mwine?
Moneni amaformu yabili ayali pa mabula yakonkapo. Aya maformu yalelanda pa fyaba mu mulopa na pa myundapile mwingasala. Pali Formu ya Kubalilapo pali tumo tumo utufuma ku fikalamba ifyaba mu mulopa ne nshila batubomfeshamo sana pa kundapa abantu. Lembeni pali formu nga mukasumina nelyo ukukaana imyundapile iyo babomfyamo ifi fyonse. Pali Formu ya Bubili pali imyundapile yaseeka iyo bengabomfyamo umulopa wenu. Lembeni pali formu nga ca kuti mukakaana nelyo ukusumina iyi myundapile. Aya maformu te ya mwi funde iyo, lelo ifyo mwalemba pali aya maformu yabili kuti fyamwafwa ukulemba bwino pali kardi ya UWA KUNJIMININAKO (DPA).
Mulingile ukuisalila mwe bene, tamufwile ukuleka bambi ukumipingwilako. Kabili takuli nangu umo uufwile ukulengulula ifyo Umwina Kristu munankwe asalile. Lelo, “umo na umo ali no kusenda icipe cakwe umwine.”—Gal. 6:4, 5.
[Amafutunoti]
a Ifyebo na fimbi pali ili lyashi fyaba mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa June 15, 2004, amabula 29-31.
b Ifyebo na fimbi pali ili lyashi fyaba mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa October 15, 2000, amabula 30-1, na DVD iitila Transfusion Alternatives—Documentary Series.
[Charti pe bula 5]
Formu Ya Kubalilapo
IFYO ABENA IFYO MWINGASALA MWE BENE
KRISTU BENGAKAANA
IFYABA Saleni Mwe Bene
MU MULOPA TUMO TUMO TUFUMA MU MULOPA
PLASMA ALBUMIN–MULI PLASMA MWABA
AMAPESENTI YANE AYA ALBUMIN
Albumin ni protini iifuma
muli plasma. Albumin yaba
iyapusanapusana, imbi yaba ․․ Nasumina albumin
na mu fimuti, mu fya kulya nelyo
ifyaba nga mu mukaka na mani, ․․ Nshilefwaya na mu mukaka uo akanya konka albumin
kuli nyina. Albumin iifuma mu
mulopa inshita shimo balaibomfya
ku kupangilamo umuti wa kufusha
umulopa mu balwele abo umulopa
ucepele mu mubili no muti wa
kundapa abapile sana ku mulilo.
Mu muti wa kufusha umulopa kuti
mwaba amapesenti 25 aya albumin.
E lyo imiti imbi iingi, ne miti
iyo abacite fyangalo bamo banwa
iyo beta ati erythropoietin (EPO)
babikamo fye ama albumin ayanono
nga nshi.
IMMUNOGLOBULINS—MULI PLASMA MWABA
AMAPESENTI YATATU AYA IMMUNOGLOBULINS
Utu tumo tumo utufuma ku maprotini
uto babomfya ku kupanga imiti imo
pamo nga ilya iilenga umubili wa
muntu ukulwisha utushishi tumo na
malwele yamo yamo, ayaba nga
ubulwele bwa diphtheria ubonaula ․․ Nasumina
umukolomino no kulenga umuntu immunoglobulins
ukukanalapeema bwino, ubulwele nelyo
bwa kufimba ifiponshi (tetanus), ․․ Nshilefwaya
ubulwele bwa ku libu (viral immunoglobulins
hepatitis), na kalyelye (rabies).
Na kabili uyu wine muti limo
limo banyinefwe balanwa pa kuti
bacingilile akacece akalekula mu
cisa ku malwele yamo na ku
kusungula ubusungu bwa nsoka
na tandabube.
IFILENGA UMULOPA UKUTIKAMA FINONO
SANA, TAFYAFIKA NA KULI PESENTI IMO
Kwaba amaprotini ayalekanalekana
ayalenga umulopa ukutikama pa
kuti uleke ukufuma. Yamo
balayabomfya ku kupangila umuti ․․ Nasumina
uo bapeela abalwele abo umulopa imiti ya kulenga
ufuma bwangu. Na kabili umulopa
balayabomfya ukupangila gulu ya ukutikama pa
kukambatika pa filonda na ilya kuti uleke
babika pa cilonda pa kuti mulopa ukufuma iyo
uleke ukufuma ilyo babombela bapangila
umuntu. Protini imo iyo bapeela umulopa
abalwele iifuma kuli plasma nelyo
ilalenga umulopa pa filonda ․․ Nshilefwaya
ukuleka ukufuma, kabili pa kuti imiti iya
bafumye iyi protini kuli plasma kulenga umulopa
balabika plasma umwatalala sana ukutikama pa
ica kuti no kukosa yakosa, nga kuti uleke
baisungulula e lyo bafumyamo ukufuma iyo
iyi protini. Ishibeni Ukuti: bapangila
Imiti imo iilenga umulopa umulopa
ukutikama pa kuti uleke ukufuma,
ino nshita bapangila na ku fintu
fye fimbi.
INSANDENSANDE HEMOGLOBIN—MU NSANDENSANDE
SHAKASHIKA SHAKASHIKA MWABA AMA HEMOGLOBIN AMAPESENTI 33
Iyi ni protini iisenda umwela
wa oxygen mu mubili onse no
kusenda umwela wa carbon
dioxide ukutwala kuli bapwapwa.
Imiti bapanga ukubomfya ․․ Nasumina
hemoglobin ya bantu nelyo hemoglobin
iya nama kuti baibomfya ku nelyo
kundapa ababa no bulwele ․․ Nshilefwaya
bwa kucepa umulopa (anemia) hemoglobin
nelyo abafuma sana umulopa.
HEMIN—AMA HEMIN TAYAFIKA NA
MAPESENTI YABILI MU
NSANDENSANDE SHAKASHIKA
Umuti bapanga uwa kulenga
umulopa ukulaenda bwino mu ․․ Nasumina hemin
mubili, babomfya hemin nelyo
bafumya kuli protini batila ․․ Nshilefwaya hemin
hemoglobin.
INSANDENSANDE INTERFERONS—UTU TUNONO UTUFUMA
SHABUUTA KU NSANDENSANDE
Tumaprotini utwipaya
utushishi tumo tumo ․․ Nasumina ama interferon
utuleta amalwele pamo ayapangwa ukufuma
no bulwele bwa kansa. ku mulopa
Ama interferon ayengi nelyo
tabafumya ku mulopa. ․․ Nshilefwaya ama
Yamo bapangila tumo interferon
tumo utufuma ku ayapangwa
nsandensande shabuuta
isha muntu.
AMA PLATELET Pali ino nshita, mu ma
platelets tabafumyamo
nangu tumo uto bapangila
imiti.
[Charti pe bula 6]
FORMU YA BUBILI
IFYO MWINGASALA MWE BENE
IMYUNDAPILE IYO BENGABOMFYA UMULOPA WENU
*Ishibeni Ukuti: Iyi myundapile ilapusanapusana, cili fye ku fyo dokota umwine alefwaya ukubombela umulwele. Mulingile ukweba dokota wenu ukumilondolwela fyonse ifikaba muli iyo myundapile pa kutila mukashininkishe ukuti ileumfwana ne fishinte ifyaba mu Baibolo kabili na kampingu yenu nga naimusuminisha.
ISHINA LYA ICO BABOMFYESHA Saleni
MYUNDAPILE IYI MYUNDAPILE Mwe Bene
(Nalimo kuti cawama
nga ca kuti mwalanda
na dokota wenu ilyo
tamulasala imyundapile
mwasumina nelyo iyo
mwalakaana.)
CELL SALVAGE Iyi myundapile ilalenga
umulopa ukukanafuma sana
mu mulwele uo balebombela. ․․ Nasumina
Nga balebombela umulwele ․․ Kuti nasumina*
umulopa ulefuma balaubika ․․ Nshilefwaya
mu cipe cimo, bauwamya
bwino bwino no ku-ubwekesha
mu mubili bwangu bwangu.
HEMODILUTION Iyi myundapile ilalenga
umulopa ukukanafuma sana mu
mulwele uo balebombela.
Ilyo balebombela umuntu, ․․ Nasumina
umulopa baupompela mu ․․ Kuti nasumina*
tumifuko utunono e lyo mu ․․ Nshilefwaya
mubili babikamo ifyaba kwati
menshi. Nga bacite fi, umulopa
uushala mu mubili ulasongoloka,
kabili mushala fye insandensande
sha kashika ishinono fye. Ilyo
baleundapa umulwele nelyo ilyo
bapwa, balabwekesha umulopa mu
mulwele uo bacisungila mu tumifuko.
HEART-LUNG
MACHINE—Mashini Umulopa tauleka ukwenda mu
ya kwafwilisha mubili nga balebombela
umutima na umulwele.
bapwapwa. Balalenga umulopa watampa ukuya ․․ Nasumina
muli mashini nga balebombela ․․ Kuti nasumina*
umutima na bapwapwa kabili ․․ Nshilefwaya
umulopa nga waya muli ulya
mashini balabikamo no mwela
wa oxygen. Lyena umulopa
ulabwekela mu mulwele na kabili.
DIALYSIS Iyi nshila babomfya mashini
—Mashini iyo yo bapanga kwati cilundwa
babomfya ku i ca mu mubili.
kufumya ifiko Nga balebombela umulwele ․․ Nasumina
mu mfyo. ukubomfya iyi nshila umulopa ․․ Kuti nasumina*
uya muli mashini, nga ․․ Nshilefwaya
bauwamyako panono bwangu
bwangu wabwelela mu mulwele.
EPIDURAL
BLOOD PATCH Ilalenga amenshi yaba mu
mishipa ya mu mongololo
ukuleka ukufuma. Umulopa ․․ Nasumina
unono uufuma mu mulwele uo ․․ Kuti nasumina*
balebombela bala-ubika mu ․․ Nshilefwaya
nkanda iyashinguluka imishipa
iyaba mu mongololo. Ubomba
ku kwisala icipunda apalefuma
amenshi ya mu mungololo.
PLASMAPHERESIS Badokota babomfya iyi nshila
ku kundapa ubulwele. Balafumya
umulopa mu mulwele no kufumyamo
plasma. Lyena balabikamo imbi
plasma, na kabili umulopa ․․ Nasumina
balaubwekesha mu mulwele. ․․ Kuti nasumina*
Badokota bamo kuti bafwaya ․․ Nshilefwaya
ukubomfya plasma iya muntu
umbi ukucila ukubomfya ilya
yaciba mu mulopa wa mulwele.
Nga cabe fi, ninshi iyi
nshila Umwina Kristu te
kuti aisumine.
LABELING
NELYO TAGGING Babomfya iyi myundapile nga
balefwaya ukusanga ubulwele
nelyo ukundapa umulwele. ․․ Nasumina
Umulopa umo balafumya mu ․․ Kuti nasumina*
mulwele, no ku-ubika mu muti, ․․ Nshilefwaya
no ku-ubwekesha mu mulwele.
Inshita umulopa uba ku nse ya
mubili wa muntu kuti
yapusanapusana.
PLATELET GEL; Iyi myundapile baibomfya
AUTOLOGOUS Iyi myundapile baibomfya
(E KUTILA pa kubila ifilonda, ilalenga
“YAPANGWA KU umulopa ukukanafuma uwingi.
MULOPA WENU”) Umulopa umo balafumya mu mulwele ․․ Nasumina
no kusankanyamo ama platelet ․․ Kuti nasumina*
ne nsandensande shabuuta. Lyena ․․ Nshilefwaya
balabika pa cilonda bacilepula.
Ishibeni Ukuti: Mu myundapile imo
babomfya umulopa wa ng’ombe.