17. Cinshi abantu bafwile ukucita bwangu bwangu, kabili mashiwi nshi tukebukisha nomba line?

¹⁷ Kwena twalishiba ukuti abatulwisha bakatwalilila ukutucusha. Kabili twalitwalilila ukushimikila imbila nsuma, na ku balwani kwine. (Mat. 24:14, 21) Lelo ishuko abalwani bapeelwa ilya kuti balapile pa kuti bakapusuke lili no kupwa nomba line. Ukucindikwa kwe shina lya kwa Yehova e kwacindama sana ukucila ipusukilo lya bantu. (Belengeni Esekiele 38:23.) Lintu inko shikomana akapi ukuti shonaule abantu ba kwa Lesa nga fintu casobelwa, tukebukisha amashiwi kemba wa malumbo alandile mwi pepo aya kuti: “Shi nabalengwe insoni no kusakamikwa inshita yonse, kabili bafulungane no kuloba.”—Amalu. 83:17.

18, 19. (a) Cinshi cili no kucitikila abapampamina pa kulwisha ukuteka kwa kwa Yehova? (b) Bushe mumfwa shani nga mwatontonkanya pa fikacitika ifikashininkisha ukuti Yehova e walinga ukuteka?

¹⁸ Abatwalilila ukulwisha ukuteka kwa kwa Yehova, bali no kuseebana. Icebo ca kwa Lesa cisosa ukuti “abashinakila imbila nsuma,” abakonawilwapo na pa Armagedone, ‘bakonaulwa umuyayaya.’ (2 Tes. 1:7-9) Ukonaulwa kwabo no kupusuka kwa bapepa Yehova mu cine kukaba bushininkisho bwa kuti Yehova e Lesa wa cine eka. Mu calo cipya, tukalaibukisha uku kucimfya ku ciyayaya. Abakabwela mu “kubuuka kwa balungama na bashalungama,” bakomfwa ukuti Yehova alicimfishe abalwani bakwe icipesha amano. (Imil. 24:15) Kabili bakamona ifikalanga ukuti caliba bwino ukulatekwa na Yehova. Kabili abafuuka abakaba pa bantu abakabuuka bakashininkisha bwangu bwangu ukuti Yehova e Lesa wa cine eka.

“Cine Cine, Ili E Shina lya kwa Lesa Ilya Mushilo Sana Kabili Ilyakulisha”

Nicholas uwa ku Cusa asosele aya mashiwi mu lyashi alandile mu 1430.a Uyu mwaume alitemenwe sana ukusambilila pa fintu ifyalekanalekana. Ku ca kumwenako, alisambilile iciGriki, iciHebere, amano ya pano calo, ifya kwa Lesa, insamushi, e lyo ne fyaba mu muulu. Ilyo ali ne myaka 22, alisambilile sana amafunde ye Calici lya Katolika. Mu 1448, balimusalile ukuba kardinala.

Imyaka napamo 550 iyapita, Nicholas uwa ku Cusa aiswile icikuulwa ca kusungilamo abakote mwi tauni lya Kues. Pali ino nshita ili tauni balita ati Bernkastel-Kues kabili lyabela ku kapinda ka ku kulyo aka musumba wa Bonn mu Germany. Ukufuma mu Bonn ukufika pali ili tauni paba amakilomita 130. Muno nshiku icikuulwa balesungilamo abakote bacisangula laibrare iyakwata bamanyuskripiti ukucila pali 310. Pali aba bamanyuskripti paba ne yo beta ati Codex Cusanus 220 umwalembwa ilyashi Cusa alandile mu 1430. Muli lilya lyashi, ilyakwete umutwe wa kuti In principio erat verbum (Pa Kutendeka Kwali Cebo), Nicholas uwa ku Cusa abomfeshe ishina lya kuti Yehova ilyo alembele mu ciLatin ati Iehoua.b Pe bula 56 paba ifyebo ifilanda pe shina lya kwa Lesa ifitila: “E shina Lesa umwine aipeela. Lyalembwa mu filembo fine. . . . Cine cine, ili e shina lya kwa Lesa ilya mushilo sana kabili ilyakulisha.” Ifyo Nicholas wa ku Cusa alandile na fyo filalanga ukuti ishina lya kwa Lesa e mo lyali mu Malembo ya ciHebere ilyo bayalembele fye pa kubala.—Ukufu. 6:3.

Iyi manyuskripti balembele mu myaka ya ba400 yaba pali bamanyuskripti ba kale umo ifilembo fine ifimininako ishina lya kwa Lesa fyapilibulwa ati “Iehoua.” Ifi ifyalembwa fyaba bushininkisho na bumbi ubwa kuti ishina lya kwa Lesa lyalelembwa mu nshila yapalako kuli ifi lilembwa ati “Yehova.” Kabili iyi e milembele yaseeka iyakokola pa myaka iingi.