Ifyo Basayantisti Bapanga Filafwa Abantu

Dikishonari imo yalondolola sayansi ukuti “kusambilila sana pa fyo ifintu fyapangwa ne fyo fyaba nga twafilolekesha nelyo twabomfya fimashini.” Ukwishiba ifyo ifintu fyapangwa takwayanguka kabili kulakalifya, lelo ukubombesha kulafwaikwa. Basayantisti balabombesha ukufwailisha pa fintu nalimo pa milungu, imyeshi nelyo fye imyaka. Inshita shimo balafilwa no kusanga ifyo balefwaya ukwishiba pa fintu. Na lyo line, ifintu ifingi ifyo basanga filaafwa abantu. Natulande pali fimo ifyo basayantisti basanga.

Aba ku kampani imo iya ku Bulaya, balabomfya amapulastiki no twakusuushilako amenshi pa kupanga tumashini uto abantu bengabomfya pa kuicingilila ku malwele ayesa abantu nga balenwa amenshi yafiko. Mu 2010, balibomfesheko tumashini twa musango uyu ilyo kwali icinkukuma ku Haiti.

Abantu balibika mu muulu fimashini ifikopa ifyo beta ati Global Positioning System (GPS). Ifi fimashini bafipangiile ukuti fileafwa abashilika, lelo banamutekenya, abensha indeke, abensha amato, abalunshi e lyo na bantu bambi nabo balafibomfya pa kuti baleishiba uko baleya. Tulatasha sana basayantisti abapangile ifi fimashini pantu filaafwa abantu ukwishiba uko balefwaya ukuya.

Bushe mwalibomfyapo foni, kompyuta nelyo Intaneti? Bushe mwalimona ifyo ubumi bwenu bwawaminako pa mulandu wa kuti mulabomfya imiti iyo basayantisti bapanga? Bushe mulanina indeke nga muleya kumo? Nga mwalibomfyapo ifi twalandapo, ninshi ifintu fimo ifyo basayantisti bapanga filamwafwa cine cine.

IFYO BASAYANTISTI BASHINGACITA

Pa kuti basayantisti balepanga ifintu na fimbi, balafwailisha na pa fintu ifyo Lesa apanga. Basayantisti balasambilila sana pa ma atomu, kabili abasambilila pa fyaba mu muulu balasambilila na pa fintu ifya kale sana pa kuti fye bomfwikishe ifyo imyulu yabumbilwe. Apo basayantisti bamo balafwailisha sana pa fintu ica kuti baleshiba ne fintu ifyo tushimona, bamona kwati nga ca kuti Lesa uo Baibolo yalandapo e ko aaba, ninshi bafwile ukumumona.

Basayantisti bamo abaishibikwa sana e lyo na basambilila sana tabasumina muli Lesa. Bakonka ifyo uwasambilila sana sayansi Amir D. Aczel, alandile ukuti “nga mwakonka ifyo mwasambilila muli sayansi, kuti mwatila Lesa takwaba.” Ku ca kumwenako, sayantisti uwaishibikwa sana alandile ukuti, “apo takwaba nangu cimo icilanga ukuti kwaliba Lesa uo bamo batila e wapangile umuulu na fyonse ifyabamo, ninshi kuti twatila Lesa takwaba.” Abantu bamo balanda pa fyo Lesa apanga ukuti fyaishilebako fye ifine fyeka nelyo fyaishilebako mucinjelengwe.a

Na lyo line, icipusho tulingile ukuyipusha ca kuti: Bushe abasambilila ifya sayansi balishiba ifingi pa fyo Lesa abuumba pa kuti bashininkishe ukuti ifyo basambilila fya cine? Iyo. Basayantisti balilenga imikalile ukwanguka, na lyo line, basayantisti abengi baishiba ukuti kwaliba ifintu ifingi ifyo bashaishiba e lyo kwaliba ne fyo bashakatale abeshiba. Ba Steven Weinberg, basayantisti, balandile pa kusambilila pa fintu ifyo Lesa abuumba ukuti: “Tatwakatale atwishiba fyonse.” Abasambilila sana ba Martin Rees, aba ku Bulaya, balembele ukuti: “Kwaliba ifintu fimo ifyo abantu bashakatale abeshiba.” Icishinka ca kuti, takwaba uwaishiba fyonse ifyo Lesa apaanga, nangu fye kantu akanono pamo nga kalusandesande nelyo ifintu ifikalamba ifyaba mu muulu. Natulande pa fya kumwenako:

• 

  Basayantisti tabaishiba bwino bwino ificitika mu nsandesande. Tabaishiba bwino bwino ifyo insandesande shikwata amaka, ifyo shipanga amaproteni e lyo ne fyo shakanikana.

• 

  Amaka ayatinta yalabomba lyonse. Na lyo line, basayantisti tabaishiba bwino ifyo aya maka yabomba. Tabaishiba bwino ico umuntu abwelela pa nshi nga atoloka nelyo icilenga umweshi ukulashinguluka fye ukwabula ukupona.

• 

  Basayantisti basanga ukuti ifintu ifingi nga nshi ifyaba mu muulu tafimoneka na menso yesu na kuli fimashini ifyo bapanga. Basanga no kuti kwaliba fye ifintu ifishimoneka kabili takwaba no waishiba ifyo ifi fintu fimoneka.

Kwaliba ifintu na fimbi ifipapusha basayantisti. Mulandu nshi? Umuntu uwaishibikwa sana kabili uulemba pa fya sayansi atile: “Ifintu ifyo tushaishiba, fingi sana ukucila ifyo twaishiba. Kanshi tatufwile ukulapapa fye pa fyo basayanstisti balanda, lelo tufwile no kulafwaya ukwishibilapo na fimbi.”

Kanshi nga ca kuti ifyo musambilila muli sayansi kuti fyalenga mwakaana ukusumina ifyalembwa mu Baibolo e lyo no kusumina muli Lesa, ninshi mulingile ukutontonkanya pali ici: Nga ca kuti basayantisti ababa na mano icine cine kabili ababomfya fimashini ifya maka baishiba fye ifintu ifinono pa fyo Lesa abuumba, bushe kuti caba fye bwino ukukaana ifyebo ifyalanda pa fintu ifyo basayantisti bafilwa ukwishiba? Icitabo ca Encyclopedia Britannica calilanda mu cipande cimo pa lyashi lya kale na pa fintu ifyaba mu muulu ukuti: “Pa numa ya myaka nalimo 4,000 iya kusambilila pa fyaba mu muulu, casangwa ukuti ifyo abena Babiloni baishibe pa fyaba mu muulu tafyapusana sana ne fyo basayantisti basangile.”

Inte sha kwa Yehova balaleka cila muntu aisalila ifyo alefwaya ukusuminamo. Tulakonka ifyo Baibolo yalanda ukuti: “Mwiba nga bashashilimuka, lelo muleiluka icaba ukufwaya kwa kwa Yehova.” (Abena Efese 5:17) Kanshi lekeni tumone ifyo basayanstisti balanda fyumfwana ne fyo Baibolo ilanda.