Ifyebo Ififumine mu Mpapulo Shili mu Akatabo ka Imikalile no Mulimo Tubomba
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
MARCH 6-12
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 1 IMILANDU 23-26
“Ifyo Bateyenye Bwino Ukupepa pe Tempele”
it-2-E ibu. 241
Abena Lebi
Davidi alipekenye bwino umulimo abena Lebi balebomba. Alisontele aba kwangalila umulimo, bamushika, abapingushi, abalinshi ba mpongolo, na ba kusunga ifyuma. Kabili alisalile na bantu abengi abakwafwilisha bashimapepo pe tempele, mu mansa e lyo na mu muputule wa kulilamo ilyo baletuula imituulo, ilyo balepeela amalambo, ilyo balebomba umulimo wa kusangulula, uwa kupima ifintu, ne milimo iyalekanalekana iyo abalinshi balebomba. Abena Lebi abaleimba inyimbo bali mu mabumba 24 kabili balebomba pa nshita shalekanalekana nga filya fine cali kuli bashimapepo. Pa kupeela imilimo balependula. Abali mu mabumba ya balebomba umulimo wa kulonda impongolo, nabo pa kuti beshibe ilyo bakalinda impongolo balependula.—1 Imila. 23; 25; 26; 2 Imila. 35:3-5, 10.
it-2-E ibu. 686
Bashimapepo
Bashimapepo balebakanya imilimo bali no kulabomba pe tempele. Balependula pa kubapeela imilimo imo iyo balingile ukubomba. Ibumba limo na limo pa mabumba 24 lyalebomba umulungu umo pe tempele, kanshi cila mwaka balebomba pe tempele imiku ibili. Cimoneka kwati bashimapepo bonse balebomba imilimo pe tempele nga balesefya imitebeto ya cila mwaka pantu pali iyi nshita abantu baletuula sana amalambo, nga filya cali pa kupeela itempele kuli Lesa. (1 Imila. 24:1-18, 31; linganyeniko 2 Imila. 5:11; 2 Imila. 29:31-35; 30:23-25; 35:10-19.) Shimapepo kuti abomba pa nshita imbi kulila fye tapumfyenye umulimo wa bashimapepo abalebomba pali iyo inshita. Ukulingana ne fyo bashimapepo abalesambilisha abantu mu nshiku sha kwa Yesu balekonka, imilimo bashimapepo balebomba cila mulungu baliyakenye mu ndupwa ishalekanalekana pa mulandu wa kuti bashimapepo balifulile sana. Cila lupwa lwalebomba ubushiku bumo nelyo ukucilapo ukulingana ne mpendwa ya lupwa.
it-2-E amabu. 451-452
Inyimbo
Ilyo Davidi alepekanya itempele lya kwa Yehova, alisalile abena Lebi 4,000 aba kwimba no kulisha inyimbo. (1 Imila. 23:4, 5) Pali aba, abali 288 “abo basambilishe ukwimbila Yehova, bonse [bali] abacenjela.” (1 Imila. 25:7) Abaletungulula aba kwimba no kulisha ifilimba bali batatu e kutila, Asafi, Hemani, na Yedutuni (uo baleita no kuti Etani). Bonse aba abaume, bafumine mu bana baume batatu aba kwa Lebi e kutila, Gershomu, Kohati na Merari. Kanshi abafumine muli ishi ndupwa ishikalamba shitatu isha bena Lebi balelishako no kwimbako inyimbo pe tempele. (1 Imila. 6:16, 31-33, 39-44; 25:1-6) Abana abaume abo aba baume batatu bafyele bali pamo 24, aba bonse bali pa baume 288 abacenjele ukwimba no kulisha ifilimba. Cila mwana balemusala ukuba umukalamba we bumba lya bakemba pa numa ya kupendula. Mwi bumba lyakwe mwaleba abaume 11 “abacenjele” ukwimba no kulisha inyimbo abo balesala ukufuma pa bana bakwe abaume e lyo na mu bena Lebi bambi. E ico aba 288 abena Lebi abali abacenjela mu nyimbo, balibakeenye mu mabumba 24 nga filya cali kuli bashimapepo, ([1 + 11] × 24 = 288). Kanshi abalesambilila ukwimba abali 3,712 balebakanya no kubabika muli yalya amabumba 24, kabili mwi bumba limo na limo balebikamo abaume nalimo 155. Icilepilibula ukuti umo pali balya abacenjela ukwimba no kulisha inyimbo alesambilisha abena Lebi nalimo 13. (1 Imila. 25:1-31) Apo abalelisha amapenga ni bashimapepo, bababikile mwi bumba lya bena Lebi abalelisha ifilimba.—2 Imila. 5:12; linganyeniko Impe. 10:8.
it-1-E ibu. 898
Abalelinda Impongolo
Mwi Tempele. Ilyo Imfumu Davidi ishilafwa, yalipekenye bwino sana abena Lebi na balebombela pe tempele, ukubikako fye na bali 4,000 abalelinda impongolo. Baleya mukubomba mu mabumba mabumba pa nshiku 7. Balelinda ing’anda ya kwa Yehova kabili baleisula ifiibi pa nshita ilya ine balingile ukufiswilapo, no kufisala pa nshita balingile ukufisalilapo. (1 Imila. 9:23-27; 23:1-6) Lelo tabalelinda fye epela, bamo balebombela ku misangulo iyo abantu baletwala pe tempele. (2 Isha. 12:9; 22:4) Pa nshita imbi, ilyo Yehoyada shimapepo mukalamba asubile Yehoashi ukuba imfumu, kwali abalinshi abo bapeele umulimo waibela uwa kulinda impongolo she tempele pa kuti bacingilila Yehoashi uwali umwaice kuli Namfumu Atalia uwapokele ubufumu. (2 Isha. 11:4-8) Ilyo Imfumu Yoshia yaonawile ifilubi ifyo abantu balepepa, abalelinda impongolo balyafwilisheko ukufumya ifyo abantu balebomfya pa kupepa Baali. Lyena balifyocele ku nse ya musumba.—2 Isha. 23:4.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Ukupepa kwa Cine Kuti Kwalenga Mwaba Sana ne Nsansa
10 Mu kupepa Yehova mwaba no kumwimbila inyimbo. (Amalu. 28:7) Abena Israele balemona ukwimbila Yehova inyimbo ukuti kwalicindeme mu kupepa kwabo. Imfumu Davidi yalisalile abena Lebi 288 aba kwimba pe tempele. (1 Imila. 25:1, 6-8) Na muno nshiku mwine kuti twalanga ifyo twatemwa Lesa nga tulemwimbila inyimbo sha kumulumbanya. Tatufwile ukwishiba sana ukwimba pa kuti tulumbanye Lesa. Tontonkanyeni pali ici: Nga tulelanda, “tulaipununa imiku iingi” lelo ici tacilenga twaleka ukulanda ilyo tuli pa kulongana nelyo ilyo tulebila imbila nsuma. (Yako. 3:2) Kanshi tatufwile ukulafilwa ukulumbanya Yehova mu nyimbo pa mulandu wa kuti tatwakwata ishiwi ilisuma.
Bushe Lesa Alikwata Abantu abo Ateyanya Bwino?
Pa mulandu wa kuti abatumwa na basambi bali abacincila ukushimikila imbila nsuma, ifilonganino fyalipangilwe mu ncende shalekanalekana isha mu Asia na mu Bulaya. Nangu ca kutila ifi filonganino fyali mu ncende shalekanalekana, aba mu filonganino tabaleitungulula fye abene. Lelo, ifilonganino fyonse balifiteyenye bwino sana, kabili fyaletungululwa na batumwa. Ku ca kumwenako, umutumwa Paulo atumine Tito ku Krete “ku kuteyanya ifintu fyonse.” (Tito 1:5, The Jerusalem Bible) Kabili Paulo alembeele abali mu cilonganino ca mu Korinti ukuti aba bwananyina bamo “balishibe ukuteyanya ifintu.” (1 Abena Korinti 12:28, The New Testament in Modern Speech) Nomba bushe nani walengele ukuti ifi fintu fiteyanishiwe bwino? Paulo atile “Lesa e wateyanya” ifilonganino.—1 Abena Korinti 12:24; Diocese of Mbala.
Bakangalila ba mu filonganino tabali bakapitao pa Bena Kristu banabo. Lelo bali ‘babomfi banabo’ abalekonka ifyo umupashi wa kwa Lesa walebatungulula, kabili balingile ukuba abantu “abo umukuni wingapashanya.” (2 Abena Korinti 1:24; 1 Petro 5:2, 3) Yesu Kristu uwabuukile ku bafwa e “mutwe wa cilonganino,” te muntu uuli onse nelyo ibumba lya bantu abashapwililika.—Abena Efese 5:23.
Ilyo aba mu cilonganino ca mu Korinti batendeke ukulacita ifintu ifyapuseneko ne fyo aba mu filonganino fyonse balecita, Paulo abalembeele ukuti: “Yangu! Bushe ni kuli imwe e ko icebo ca kwa Lesa cafumine, atemwa bushe ni kuli imwe mweka e ko cafikile?” (1 Abena Korinti 14:36) Paulo abepwishe ici cipusho pa kuti alungike ifyo baletontonkanya no kubafwa ukwishiba ukuti tabali na kulaitungulula abene. Ilyo ifilonganino fyalekonka ubutungulushi bwa batumwa, aba mu filonganino balefulilako.—Imilimo 16:4, 5.
E Nshila Lesa Alangilamo Ukutemwa
Inga muno nshiku? Bamo balashimunuka ukutendeka ukulaya ku mapepo. Lelo, Baibolo ilanga ukuti lyonse fye Lesa abomfya abantu abo ateyanya bwino pa kufikilisha ukufwaya kwakwe. Aliteyenye ababomfi bakwe abena Israele, kabili aliteyenye na Bena Kristu ba kubalilapo pa kuti balemupepa.
Bushe tatwingasondwelela ukuti na pali ino ine nshita Yehova Lesa alatungulula abantu bakwe nge fyo alecita kale? Ukuteyanya abantu bakwe no kulabatungulula e nshila alangilamo ukuti alibatemwa kabili alabasakamana. Na pali ino nshita, Yehova abomfya abantu abo ateyanya pa kufikilisha ukufwaya kwakwe ukwakuma abantunse. Bushe abantu abo ateyanya kuti twabeshiba shani? Moneni ifya kubeshibilako ifyakonkapo.
Abena Kristu ba cine balibateyanya ukubomba umulimo babapeela. (Mateo 24:14; 1 Timote 2:3, 4) Yesu aebele abasambi bakwe ukulashimikila imbila nsuma ya Bufumu ku nko shonse. Pa kubomba uyu mulimo mu fyalo fyonse kano abantu nababateyanya bwino bwino. Natulangilile: Ukuliisha umuntu umo kwalyanguka, lelo pa kuliisha abantu imintapendwa mulingile ukuteyanya bwino abantu aba kubombela pamo uyo mulimo. Pa kufikilisha umulimo babapeela, Abena Kristu ba cine ‘babombela [Lesa] no mutima umo.’ (Sefania 3:9) Bushe abantu aba mu fyalo fyalekanalekana, abalanda indimi shalekanalekana, aba nkanda ishapusana, kuti babombela pamo ukwabula ukuti babateyanye bwino bwino? Awe nakalya.
Abena Kristu ba cine balibateyanya pa kuti baleafwana no kukoseleshanya. Uunina impili eka, kuti aninina fye apo alefwaya, kabili te kuti alesakamana balya abashaishibisha ukunina impili. Lelo nga aicena nelyo akwata ubwafya, kuti camubipila, pantu te kuti kube aba kumwafwa. Ukwabula no kutwishika, ukuitalusha kuli bambi takwawama. (Amapinda 18:1) Pa kuti Abena Kristu babombe umulimo Yesu abapeela, bafwile ukula-afwana. (Mateo 28:19, 20) Ababa mu cilonganino ca Bena Kristu balabasambilisha amafunde ya mu Baibolo, ukubakansha, no kubakoselesha pa kuti batwalilile ukulabomba umulimo babapeela ukwabula ukunenuka. Takuli ukuli konse uko Abena Kristu bengabasambilisha inshila sha kwa Yehova nga ca kuti tabalekumana pamo mu kupepa.—AbaHebere 10:24, 25.
Abena Kristu ba cine balibateyanya pa kuti balebombela Lesa capamo. Impaanga sha kwa Yesu nga shileumfwa ishiwi lyakwe, shiba “umukuni umo” uo Yesu umwine atungulula. (Yohane 10:16) Tashaba mu mabumba nelyo amacalici ayalekanalekana; kabili tashasumina mu fisambilisho fyapusanapusana. Lelo, bonse ‘basosa fimo fine.’ (1 Abena Korinti 1:10) Pa kuti abantu babombele pamo, takulingile ukuba icimfulumfulu, kabili pa kuti kwiba icimfulumfulu kano abantu nababateyanya bwino. Bantu fye ababombela pamo e bo Lesa apaala.—Amalumbo 133:1, 3.
Ukutemwa Lesa no kutemwa icine caba mu Baibolo kwalilenga abantu abengi nga nshi ukwisa mu kuteyanya ukukonka ifi twalandapo ifyaba mu Baibolo. Apo Inte sha kwa Yehova mu calo conse baliteyanishiwa bwino kabili balabombela capamo, balesha na maka ukucita ukufwaya kwa kwa Lesa. Balicetekela ubu bulayo bwa kwa Lesa ubwa kuti: “Nkekala muli bena no kwendaendamo, kabili nkaba Lesa wabo, na bo bakaba abantu bandi.” (2 Abena Korinti 6:16) Na imwe bene kuti mwaipakisha aya mapaalo nga mulepepa Yehova Lesa capamo na bantu abo ateyanya bwino.
MARCH 13-19
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 1 IMILANDU 27-29
“Ifyo Wishi Akoseleshe Umwana Wakwe”
Ukubakilila Ubukristu Bwesu
9 Ishininkishisheni mwe bene icine ca mu Baibolo. Ukwishiba twaishiba ukuti tuli babomfi ba kwa Yehova te kuti kutwafwe nga takushimpilwe sana pa kwishiba Amalembo. (Abena Filipi 1:9, 10) Umwina Kristu onse—umunono no mukalamba—afwile ukuishininkishisha ukuti ico asuminamo ukwabulo kutwishika e cine icisangwa mu Baibolo. Paulo acincishe abasumina banankwe ati: “Shininkisheni ifintu fyonse; ikatisheni icawama.” (1 Abena Tesalonika 5:21) Abacaice Abena Kristu abafuma mu ndupwa ishitiina Lesa bafwile ukwishibo kuti te kuti bekalile fye mu citetekelo ca bafyashi babo. Davidi akoseleshe umwana wakwe wine Solomone ati, “ishiba Lesa wa kwa wiso, no kumubombela no mutima wa cishinka.” (1 Imilandu 28:9) Solomone wacaice tali no kupelela fye ku kukumbwa icitetekelo ca kwa wishi muli Yehova. Alekabila ukuishibila Yehova umwine, kabili e fyo acitile. Apaapeete Lesa ati: “Mpeeleni amano no kwishiba, no kuleka ndefuma no kwingila ku cinso ca aba bantu.”—2 Imilandu 1:10.
Twalilileni Ukubombela Yehova No Mutima Onse
13 Isambililo nalyumfwika. Kanshi cisuma ukulabomba imilimo ya kwa Lesa pamo nga ukulaya lyonse mu kulongana na mu kushimikila. Lelo ukubombela Yehova ne mitima yesu yonse, te kushimikila fye no kulongana. (2 Imila. 25:1, 2, 27) Nga ca kuti Umwina Kristu atwalilila ukutemwa sana “ifya ku numa” e kutila ukutemwa fimo ifya mu calo, ninshi bucibusa bwakwe na Lesa kuti bwapwa. (Luka 17:32) Kuti twaba fye ‘abalinga ukwingila mu bufumu bwa kwa Lesa’ nga ‘twapatisha icabipa, [no] kwikatisha icisuma.’ (Rom. 12:9; Luka 9:62) Nangu ca kuti fimo mu calo ca kwa Satana fingamoneka shani ifisuma, tatulingile ukuleka nangu cimo ukutulesha ukubombela Yehova no mutima wesu onse.—2 Kor. 11:14; belengeni Abena Filipi 3:13, 14.
“Shipa . . . no Kubomba”
20 Imfumu Davidi yaebele Solomone ukuti Yehova ali no kulamwafwa mpaka umulimo wa kukuula itempele ukapwe. (1 Imila. 28:20) Apo aletontonkanya pa mashiwi ayo wishi amwebele, Solomone tafililwe ukubomba pa mulandu wa kuti ali umwaice kabili ali talakosa. Alilangile ukuti ali uwashipa, alibombele umulimo bamupeele kabili Yehova alimwafwile ukukuula itempele ilyapuulama nga nshi mu myaka 7 ne myeshi 6.
21 Nga filya Yehova ayafwile Solomone na ifwe bene kuti atwafwa ukuba abashipa no kubomba umulimo atupeela mu lupwa na mu cilonganino. (Esa. 41:10, 13) Nga tuli abashipa ilyo tulepepa Yehova, kuti twacetekela ukuti akulatupaala pali ino nshita kabili akatupaala na ku ntanshi. E ico ‘shipeni . . . no kubomba.’
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Ifyo Mwingaba Cibusa Musuma Nga Kwaba Ifingalenga Bucibusa Bwenu Ukupwa
Davidi alikwete ifibusa na fimbi ifishamushiile ilyo ali na mafya. Umo pali ifi ifibusa ali ni Hushai, uo Baibolo ita ati “umunankwe Davidi.” (2 Sam. 16:16; 1 Imila. 27:33) Hushai nalimo ali ni cilolo uwali icibusa ca mfumu Davidi kabili limo limo e walebomba imilimo iyo imfumu ishalefwaya bambi beshibe.
Ilyo Abishalomu umwana wa kwa Davidi apokele ubufumu, abena Israele abengi baishileba ku lubali lwa kwa Abishalomu, lelo Hushai ena te fyo acitile. Ilyo Davidi alebutuka, Hushai alimukonkele. Davidi alyumfwile sana ububi pantu umwana wakwe alimwalukiile kumo fye na bantu abo acetekele. Lelo Hushai alitwalilile uwa cishinka, aliipeeleshe no kubika ubumi bwakwe mu kapoosa mweo pa kuti abombe umulimo uwali no kupwisha bucipondoka. Icalengele Hushai acite ifi te pa mulandu wa kuti wali mulimo wakwe, lelo ni co ali ni cibusa wa cishinka uwa kwa Davidi.—2 Sam. 15:13-17, 32-37; 16:15–17:16.
MARCH 20-26
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 2 IMILANDU 1-4
“Imfumu Solomone Tayasalilepo Bwino Ifya Kucita”
it-1-E ibu. 174 para. 5
Abashilika
Ilyo Imfumu Solomone yaleteka, kwali ifipya ifyalecitika ku bashilika abena Israele. Pa nshita Solomone aleteka mu Israele mwali umutende na lyo line alifushishe sana bakabalwe na maceleta. Amaceleta ayengi ayashitile ku Egupti. Mu Israele monse balikuulilemo imisumba umwakwikala abashilika. (1 Isha. 4:26; 9:19; 10:26, 29; 2 Imila. 1:14-17) Nomba Yehova tapaalile ifyo Solomone acitile, ilyo afwile ubufumu bwalyakanikene kabili ne fyo alefwaya abashilika balebomba fyalyalwike. Esaya alembele ukuti: “Kalanda ku baleya ku Egupti pa kuti babafwe, abashintilila pali bakabalwe, kabili abacetekela mu maceleta ya bulwi, pantu yengi, kabili na muli bakabalwe, pantu balikosa, lelo abashilolesha ku Wa Mushilo uwa kwa Israele kabili abashifwaya Yehova.”—Esa. 31:1.
it-1-E ibu. 427
Amaceleta
Mu Israele tamwabalile amubapo amaceleta ya nkondo ayengi nga yalya ayaliko ilyo Solomone aleteka. Icalenge ni co Lesa alisokele imfumu ukuti tashalingile ukufusha bakabalwe ba nkondo, pantu abashilika te bali no kucingilila uluko. Ifi Lesa abebele fyalelanga ukuti tabalingile ukukwata amaceleta ayengi, pantu bakabalwe ebo balekulika ku maceleta. (Amala. 17:16) Ilyo Samwele asokele abantu ukuti imfumu shali no kulabacusha, atile: “Ikabuula abana benu abaume no kubabika mu maceleta ya iko.” (1 Sam. 8:11) Ilyo Abishalomu na Adoniya balefwaya ukupoka ubufumu, bonse babili bali-ipangile amaceleta na baume 50 abalebutuka pa ntanshi yabo. (2 Sam. 15:1; 1 Isha. 1:5) Ilyo Davidi acimfishe Imfumu ya Soba, taipeye bakabalwe aba ku maceleta 100.—2 Sam. 8:3, 4; 10:18.
Ilyo Imfumu Solomone yafushishe abashilika mu Israele, yalifushishe amaceleta ya nkondo ica kuti yafikile na 1,400. (1 Isha. 10:26, 29; 2 Imila. 1:14, 17) Mu Yerusalemu e lyo na mu matauni yambi ayo baleita ukuti imisumba ya maceleta emo balesungila fyonse ifyo balebomfya ku nkondo.—1 Isha. 9:19, 22; 2 Imila. 8:6, 9; 9:25.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya Bubili Ilya Imilandu
1:11, 12. Ifyo Solomone alombele fyalangile Yehova ukuti ico imfumu yalefwaisha kuba na mano no kwishiba. Ca cine, amapepo tupepa kuli Lesa yalasokolola ifyo tufwaisha. Cisuma ukutontonkanyapo pa fyo tulomba.
MARCH 27–APRIL 2
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 2 IMILANDU 5-7
‘Umutima Wandi Ukalaba Mulya Pe’
Mwileka Kulongana Capamo
Ilyo Davidi ali mfumu mu Yerusalemu, alefwaisha ukukuula ing’anda ya kubelelela pa kuti ingalaleta ubukata kwi shina lya kwa Yehova. Lelo, apo Davidi alilwile sana imbuli, Yehova amwebele ati: “Te kuti ukuulile shina lyandi ing’anda.” E co, Asalile Solomone mwana Davidi ukukuula itempele. (1 Imilandu 22:6-10) Pa numa ya bukuule bwasendele imyaka 7 na citika, Solomone apeele itempele mu 1026 B.C.E. Pa kusuminisha iyi ng’anda, Yehova atile: “Ing’anda iyi iintu wakuula ninjishisha ku kubikamo ishina lyandi umuyayaya; na menso yandi no mutima wandi fyakulabamo inshiku shonse.” (1 Ishamfumu 9:3) Abena Israele abatwalilila fye aba cishinka, Yehova ali no kusenamina ilya ng’anda. Lelo nga balekele ukucita icalungama, Yehova ali no kufumyapo ukusenamina kwakwe pali cilya cifulo, kabili ‘ing’anda ilya yali no kuba umwina wa fitantala.’—1 Ishamfumu 9:4-9; 2 Imilandu 7:16, 19, 20.
it-2-E amabu. 1077-1078
Itempele
Ilyashi lya Kale. Ili tempele eko lyali ukufika mu mwaka wa 607 ninshi Yesu talaisa pano isonde, ilyo balyonawile ku bashilika abena Babiloni abaletungululwa ne Mfumu Nebukadnesari. (2 Isha. 25:9; 2 Imila. 36:19; Yer. 52:13) Pa mulandu wa kuti aba Yuda na bali mu Yerusalemu balitendeke ukupepa tulesa twa bufi, Lesa alilekele inko shilebacusha, ishi nko limo shalesenda ne fipe fya mwi tempele. Na kabili inshita shimo itempele balelilekelesha. Imfumu Shishaki iya ku Egupti yalisendele ifipe fya mwi tempele mu mwaka wa 993 ninshi Yesu talaisa pano isonde, pa nshita ilyo umwana wa kwa Solomone Rehoboamu aleteka ninshi papita fye imyaka nalimo 33 ukutula apo balipeelele kuli Yehova. (1 Isha. 14:25, 26; 2 Imila. 12:9) Imfumu Asa (977-937 B.C.E.) yalicindike ing’anda ya kwa Yehova, lelo pa kucingilila Yerusalemu yabulile golde na silfere ukufuma mu cipao ca mwi tempele no kupeela imfumu ya ku Siria Ben-hadadi I, pa kuti atobe icipangano apangene ne mfumu ya Israele Baasha.—1 Isha. 15:18, 19; 2 Imila. 15:17, 18; 16:2, 3.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Alishiba “Imitima ya Bana ba Bantu”
Ipepo Solomone apepele kuti lyatusansamusha. Abantu banensu nalimo te kuti beshibe bwino ifyo tuleumfwa, e kutila, “icikuko cesu” no “kukalipwa kwesu.” (Amapinda 14:10) Lelo Yehova ena alishiba imitima yesu kabili alatusakamana icine cine. Nga twapepa no kumweba fyonse ifili mu mutima, tukashipikisha amafya. Baibolo itila: “Mulepoosa amasakamika yenu yonse pali ena, pantu asakamana imwe.”—1 Petro 5:7.
Ifipusho Ukufuma ku Babelenga
Nga ca kuti Umwina Kristu nalwala nelyo ali pa lwendo na muli ifyo tali na maka ya kusangwa ku kusefya kwa Cibukisho, bushe alingile ukusefya cene umweshi umo pa numa?
Muli Israele wa pa kale ica Kucilila calecitwa pa mwaka pa bushiku bwalenga 14 ubwa mweshi wa kubalilapo, uwainikwe Nisani (nelyo, Abibu). Lelo tusanga ukupayanya kwaibela pa Impendwa 9:10, 11 ukuti: “Sosa ku bana ba kwa Israele, auti, Nga umo uwa muli imwe, napamo mu nkulo shenu, abo wakowela ku mufwe, napamo aba mu lwendo ukutali, na o kuti acite ca kucilila kuli Yehova: mu mweshi wa cibili mu [uwainikwe Iyyar, nelyo Ziv], bushiku bwe kumi na shine pa cungulo cinono, e lyo bakacicite; ku mikate iishatutumuka ne misalu iyalula e ko bakaciliile.”
Mona ukuti ici tacaimike inshiku sha kusengulwila shibili isha ca Kucilila (Nisani 14 nelyo Ziv 14), mu kuba no mwina Israele uuli onse nelyo icinshingwa-ŋanda umuntungwa ukusalapo, ukushintilila pa kuwaminwa. Ukupayanya kwa ca kulya ca Kucilila mu mweshi wa cibili kwali ukwapeleshiwa. Cali icaibela ku mwina Israele uwali uwakowela mu kusefya pa Nisani 14 nelyo uwali ukwalepa nga nshi ukufuma uko ukusefya kwa lyonse kwalecitilwa.
Ica kucitika ceka icalembwa ica ici icabomfiwe mu kusaalala cali ni pa nshita lintu imfumu ya busumino Hisekia abuukulwile ukubaka kwa Mutebeto wa Mikate Iishatutumuka. Takwali inshita ya kuipekanya mu mweshi wa kubalilapo (apantu bashimapepo tabaali abaipekanya kabili abantu baali tabalalongana), e co cacitilwe pa bushiku bwalenga 14 ubwa mweshi walenga bubili.—2 Imilandu 29:17; 30:1-5.
Ukucila pa mibele yaibela iya musango yo, abaYuda basungile ica Kucilila pa bushiku ubo Lesa asontele. (Ukufuma 12:17-20, 41, 42; Ubwina Lebi 23:5) Yesu na basambi bakwe basefeshe ukulingana ne Funde, ukukanasunga ubu bushiku buyefya buyefya. Luka acita lipoti ukuti: “Awe kwaishile ubushiku bwa mukate uushatutumuka, ubo lyali no kwipaiwamo ica kucilila. Kabili [Yesu] atumine Petro na Yohane, ati, Kabiyeni, mutupekanishe ica kucilila, ukuti tulye.”—Luka 22:7, 8.
Pali kalya kashita Yesu aimike ukusefya kwa pa mwaka uko Abena Kristu baishiba nge Ca Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu. Ubucindami bwa kusangwako kwa Bena Kristu te kuti bukomailwepo mu kucishamo. Ici caba e ca kucitika cakatamisha mu mwaka ku Nte sha kwa Yehova. Amashiwi ya kwa Yesu yalanga umulandu; asosele ukuti: “Citeni ici ku kunjibukisha.” (Luka 22:19) Muli ifyo, umo umo uwa Nte sha kwa Yehova alingile ukutantika ilyo kucili imyeshi ku ntanshi ukusunga ubushiku bwa kusefya ubwalubuka ukufuma ku fipangano fya nshita ifili fyonse. Ica Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu cikasefiwa pali Cibili, April 6, 1993, pa numa ya kuwa kwa kasuba mu ncende ya cikaya.
Mu milandu ya limo limo fye ifilenga fimo ifishingamwenwa libela, pamo ngo kulwala nelyo ukupikana kwa lwendo, kuti pambi fyacilikila Umwina Kristu ukufuma ku kusangwako nga fintu wene atantike. Cinshi ciligile ukucitwa mu mibele ya musango yo?
Mu kati ka kusefya umukate ushatutumuka no mwangashi wakashika filapishiwamo, kabili abo abasubwa no mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa no kusalwa ukuya ku bumi mu muulu balalyako. (Mateo 26:26-29; Luka 22:28-30) Nga ca kuti umo uulyako cila mwaka ali mu busanshi bwa kulwala ku ŋanda nelyo mu cipatala uno mwaka, baeluda ba cilonganino ca cikaya bakatantika umo uwa bene ukutwala umukate no mwangashi ku ulwele, ukulanshanya amalembo ya Baibolo ayalinga pali uyu mutwe, no kupeela ifimpashanya. Nga ca kuti Umwina Kristu wasubwa tali pa cilonganino ca pa mwakwe, alingile ukutantika ukuya ku cilonganino mu ncende akaba pali ubo bushiku.
Mu cilolwa ca ici, kuti caba ni pe samba fye lya mibele yaibela nga nshi e pantu Umwina Kristu wasubwa engasefya Ica Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu inshiku 30 pa numa (umweshi umo uwa kubalika no kwililwa), mu kumfwana ne kambisho lya pa Impendwa 9:10, 11 ne ca kumwenako pali 2 Imilandu 30:1-3, 15.
Abo abali be bumba lya “mpaanga shimbi” isha kwa Yesu, mu kuba ne subilo lya bumi bwa muyayaya pe sonde lya paradise, tababa pe samba lye kambisho ku kulyako ku mukate no mwangashi. (Yohane 10:16) Caliba icakatama ukusangwa ku kusefya kwa pa mwaka, lelo tabalyako ku fimpashanya. E co nga ca kuti umo uwa bene nalwala nelyo ali pa lwendo kabili muli ifyo tali ne cilonganino icili conse cilya cungulo bushiku, wene kuti abelenga amalembo yalinga pa mbali (ukusanshako ubulondoloshi bwalembwa ubwa kwimika ukusefya kwa kwa Yesu) no kupepela ipaalo lya kwa Yehova pa ca kucitika mu kusaalala kwa calo. Lelo takuli ukukabila kwa kutantika kwalundwako kwa kulongana nelyo ukulanshanya kwa mu Baibolo ukwaibela umweshi umo pa numa.
APRIL 10-16
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 2 IMILANDU 8-9
“Alitemenwe Amano”
Lintu Bukapekape Bwayanana
Na kuba, namfumu wa ku Sheba na kabili aliipuswile apakalamba pa kubomfya inshita na maka mu kutandalila Solomone. Icifulo ca Sheba cifwile cabelele mu ncende umwabela icalo iciitwa nomba Republic of Yemen; e co namfumu no mulalo wakwe uwa ngamali aendele bakilomita ukucila pali 1,600 pa kufika ku Yerusalemu. Nga fintu Yesu alandile, “afumine ku mpela ya pano isonde.” Cinshi calengele ukuti namfumu wa ku Sheba afume ukushailepela nge fyo? Aishile maka maka “ku kwisaumfwa amano ya kwa Solomone.’—Luka 11:31.
Umutandashi Uwalambwilwe Apakalamba
Te mulandu ne cacitike, uyu namfumu afikile mu Yerusalemu “no mulalo uwacindama nga nshi, ne ngamali ishasendele ifye fungo, na golde uwingi nga nshi, no tumabwe utwaumo mutengo.” (1 Ishamfumu 10:2a) Bamo batila “umulalo ukalamba” wabimbilemo abashilika. Ici kuti caumfwika, pa kuti namfumu ali uwacindama nga nshi kabili pa bulendo asendele ifipe fya mutengo nga nshi.
Lelo, moneni ukuti uyu namfumu aumfwile pa lwa lulumbi lwa kwa Solomone “ne ng’anda iyo akuulile ishina lya kwa Yehova.” E co ubu bulendo tabwali bwa makwebo fye. Uyu namfumu afwile aendele ukuyakutika ku mano ya kwa Solomone, napamo no kusambililako pali Lesa wakwe, Yehova. Apantu afwile atuntwike kuli Shemu nelyo Hamu abali bakapepa ba kwa Yehova, napamo alefwaisha ukwishibako fimo pa lwa mipepele ya fikolwe fyakwe.
Umutandashi Uwalambwilwe Apakalamba
Iyi mfumu yanakashi iya ku Sheba yalisansamwike sana pa mano ya kwa Solomone no lubanda lwa bufumu bwakwe ica kuti “tamwali kabili muli yene amano.” (1 Ishamfumu 10:4, 5) Bamo batila aya mashiwi yapilibula ukuti namfumu “afililwe ukupeema.” Uwasoma umo atubulula no kuti alifwile icipupu! Te mulandu ne cacitike, namfumu apeshiwe amano pa fyo amwene no kumfwa. Atile ababomfi ba kwa Solomone balishuka pa kumfwa ku mano ya iyi mfumu, kabili atashishe Yehova pa kubika Solomone pa bufumu. Lyene apeele imfumu ubupe bwa mutengo, golde yeka yeka nga ni lelo kuti yashitwa pa madola ya ku America 40,000,000. Solomone na o apeele ubupe, apeele iyi mfumu yanakashi “conse ico yafwaile.”—1 Ishamfumu 10:6-13.
it-2-E amabu. 990-991
Solomone
Ilyo namfumu na o amwene ifyo itempele ne ng’anda ifyo Solomone akuulile fyaweme, ilyo amwene ifya kulya pe tebulo ne fya kunwa ukubikako ne fya kufwala ifyo abalebombela ku kupekanya ifya kulya bafwele, e lyo na malambo ya koca ayo baletuula lyonse pe temple, “namfumu alipeshiwe amano nga nshi,” atile, “Mona! Ifyo banjebele tafifikile na kuli hafu. Amano ne cuma ifyo wakwata naficila ululumbi ulo naumfwile.” Lyena alandile pa babomfi abalebombela imfumu ukuti balipaalwa. Ifi fyonse fyalengele alumbanya Yehova, alipaalile Yehova Lesa uwalangile ifyo atemenwe abena Israele pa kusonta Solomone ukuba imfumu iya kupingula abantu mu bulungami.—1 Isha. 10:4-9; 2 Imila. 9:3-8.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
it-2-E ibu. 1097
Icipuna ca Bufumu
Icipuna ca bufumu ica mfumu ya bena Israele ico balondolola ifyo capangilwe cipuna ca bufumu ico Solomone apangile. (1 Isha. 10:18-20; 2 Imila. 9:17-19) Cimoneka kwati ici icipuna bacibikile mu “Akamutenge ka pa Cipuna ca Bufumu” mu cikuulwa cimo icabelele pa Lupili lwa Moria mu Yerusalemu. (1 Isha. 7:7) Imfumu yapangile “icipuna ca bufumu ica meno ya nsofu no kubikako golde iisuma nga nshi . . . icipuna calikwete no mutenge ku numa.” Pa numa ya kulanda pa matabo 6 aya kunininapo ukuya pa cipuna ca bufumu, Baibolo itila: “Ne nkalamo shibili shaiminine ku mbali ya fya kushintilishapo amaboko. Kabili kwali ne nkalamo 12 pa matabo mutanda ku kulyo na ku kuso.” (2 Imila. 9:17-19) Kuti twatila cali fye bwino ifi babomfeshe inkalamo pantu inkalamo shaleimininako amaka ya kuteka. (Ukute. 49:9, 10; Ukus. 5:5) Cimoneka kwati inkalamo 12 shaleimininako imikowa 12 iya bena Israele, ukulangilila ukuti iyi mikowa yalenakila no kutungilila imfumu iyaleteka. Ku cipuna ca bufumu kwali na ka kunyantapo ako bapangile na golde.—2 Imila. 9:19.
APRIL 17-23
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 2 IMILANDU 10-12
“Mulesambililako Nga Bamupandako Amano Ayasuma”
Nga Balimupaalile Kuli Lesa
Ifi baebele Rehoboamu fifwile fyalimukoseele! Akonka ifyo aba bantu bamwebele, ena, ulupwa lwakwe, na balebombela kwi sano bali no kuleka ukwikala nga basambashi filya baleikala kabili tabali na kulaenekela ukulapokelela ifintu ifingi ku bantu. E lyo kabili akaana ukucita ifyo bamwebele, abantu bali no kumupondokela. Finshi ali no kucita? Ico Rehoboamu abalilepo ukucita, aipwishe abakalamba abalepanda Solomone amano. Lelo pa numa aile ku balumendo abo akulile na bo pa kuti bamupande amano. Pa mulandu wa kuti alikonkele amano ayo abalumendo bamupandile, asalilepo ukulacusha abantu. Abaswike ati: “Ndelenga ikoli lyenu ukufininako, kabili no kulunda nkalundako. Tata amufopawile ifikoti, lelo ine, nkamufopaula ifikoti fyatapata nga bakaling’ongo.”—2 Imila. 10:6-14.
Ifyo Mwingapingula Bwino pa Fintu
Yehova alibikako na bakosoka mu cilonganino abo twingalanda na bo pa co tulefwaya ukucita. (Abena Efese 4:11, 12) Kwena, pa kwipusha bambi na po pene, tatufwile ukucita filya ficita abantu bamo, bafuma kuli uyu baipusha umbi, bayaipusha na umbi, mpaka basanga umo uwabeba ico abene bengafwaya ukucita. Ico cine e co baacita no kucita. Tufwile ukwibukisha ne ca kumwenako ca kutusoka ica kwa Rehoboamu. Ilyo alefwaya ukupingula ica kucita pa mulandu umo uukalamba, abakalamba ababombele na wishi bamupandile amano ayasuma nga nshi. Lelo, ukucila ukukonka amano ya bakalamba, aile ku baice abakulile pamo na wene. Ilyo akonkele amano ya baice, acitile ifishalolelemo no kulenga imikowa iingi ukukaana ukutekwa na wene.—1 Ishamfumu 12:1-17.
Ilyo mulefwaya ukumupanda amano, ipusheni ababelesha mu mikalile kabili abaishiba bwino Amalembo kabili abacindika ifishinte fya mafunde ya muli Baibolo. (Amapinda 1:5; 11:14; 13:20) Esheni sana ukutekanya no kwetetula pa fishinte fya mu Baibolo ifikumine ico mulefwaya ukucita na pa fyebo mwafwailishe. Ilyo mwatendeka ukumona ico cintu ukulingana ne fyo Icebo ca kwa Yehova cilanda, kuti mwaishiba bwino ica mano ico mwingacita.—Abena Filipi 4:6, 7.
it-2-E ibu. 768 para. 1
Rehoboamu
Icilumba ico Rehoboamu akwete calengele abantu abengi ukupatukana. Umukowa wa kwa Yuda no wa kwa Benjamini e watwalilile ukutungilila aba mu ng’anda ya kwa Davidi. Bambi abaletungilila aba mu ng’anda ya kwa Davidi ni bashimapepo, abena Lebi, e lyo na bamo aba mu mikowa 10 iya bena Israele.—1 Isha. 12:16, 17; 2 Imila. 10:16, 17; 11:13, 14, 16.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
it-1-E amabu. 966-967
Ifibanda Ifimoneka nge Mbushi
Amashiwi Yoshua alandile pali Yoshua 24:14 yalangilila ukuti filya abena Israele baikeleko mu Egupti umo abantu balepepa balesa babufi fyalibakumine, kabili Esekiele alandile ukuti balitwalilile ukucita ifyo abashalepepa Lesa wa cine balecita na lintu bafumine mu Egupti. (Ese. 23:8, 21) Uyu e mulandu abasambilila bamo balandila ukuti e co Lesa apeelele abena Israele ifunde ilyo bali mu matololo ilyali no kulenga belatuula “amalambo yabo ku fibanda fimoneka nge mbushi.” (Lebi 17:1-7) Kabili filya Yeroboamu abikile bashimapepo “aba kubombela pa fifulo fya kupepelapo na ba kubombela ifibanda fimoneka nge mbushi e lyo na ba kubombela abana ba ng’ombe abo apangile,” filangilila ukuti abena Israele bamo balepepa ifibanda fimoneka nge mbushi ifyo abena Egupti bamo balepepa. (2 Imila. 11:15). Herodotus (II, 46) alandile ukuti filya aba Griki balepepa lesa uwa kwete amasengo, umucila e lyo na molu ayalemoneka nge mbushi bafifumishe ku mipepele ya bena Egupti. Bamo batila filya abantu basumine muli balesa ba bufi abakwata ifilundwa fya nama e kwafumine ne cisambilisho icasekele sana ica kuti Satana alikwata umucila, amasengo, na mabondo, kabili abaleitunga ukuti Bena Kristu abaliko mu myaka ya ba 500 ukufika muli ba 1000 ninshi Yesu alibwelelamo ku muulu e basumine muli ici cisambilisho.
Na lyo line, tabalandapo ukuti fyali na “masako.” Nangu ca kuti bamo batila shali ni mbushi sha cine cine nelyo ukuti ifilubi fyalemoneka nge mbushi, takwaba ifishinka ifilanga ukuti e fyo fyalemoneka pantu amalembo tayalandapo. Amashiwi babomfya kuti yalangilila ukuti abalepepa balesa ba musango uyu balemona kwati balemoneka nge mbushi nelyo ukuti balikwete amasako. Nalimo ishiwi lya kuti “imbushi” muli aya malembo lilosha ku fyo ukupepa ifilubi kwaba ukwa bunani. Na kuba nangu fye lishiwi lya kuti ifilubi mu malembo ayengi, lyafuma kwi shiwi lya kuti “amafi ya nama” lelo tacipilibula ukuti balebomfya amafi ya nama pa kupanga ifilubi.—Lebi 26:30; Amala. 29:17.
Ishibeni Ifyo Mufwile Ukwasuka
Nga ca kuti umusambi wa Baibolo atemwa uwasumina munenu aipusha ico engacita pa mulandu umo, kuti mwayasuka shani? Napamo pa lwenu namwishiba ico mwingacita. Lelo umuntu no muntu afwile ukushingamwa ne fyo apingula umwine mu bumi. (Gal. 6:5) Umutumwa Paulo alondolwele ukuti akoseleshe abo aleshimikilako ukuba ne “cumfwila ku citetekelo.” (Rom. 16:26) Ico cisuma ukupashanya. Umuntu upingula pa kuti fye atemune umusambilisha Baibolo nelyo ukutemuna umuntu umbi ninshi alebombela abantu, taleikalila mu citetekelo. (Gal. 1:10) E co icasuko cayanguka, ica kulungatika te kuti cafwe sana uleipusha.
Kanshi kuti mwayasuka shani mu nshila ileumfwana no butungulushi bwa mu Baibolo? Kuti mwamweba ifishinte fya mu Baibolo fimo ne fya kumwenako ifya mu Baibolo. Inshita shimo, kuti mwamusambilisha ifya kusapika pa kuti aisangile umwine ifyo fishinte ne fya kumwenako. Kuti mwalanshanya na pali fyo fishinte no bucindami bwa fya kumwenako lelo ukwabula ukufyampanya ku co epwishe. Mwipusheni nga alemona ifyo fishinte ne fya kumwenako nge fingamwafwa ukupingulapo mano mano. Mukoselesheni ukufitontonkanyapo pa kuti amone inshila ingatemuna Yehova. Ifyo ninshi mulemwafwa ‘ukukansho kulingulula kwakwe pa kupaatululo busuma ukubulekanya no bubi.’—Heb. 5:14.
APRIL 24-30
ICUMA ICABA MU CEBO CA KWA LESA | 2 IMILANDU 13-16
“Ni Lilali Mulingile Ukushintilila Pali Yehova?”
Mwe Balumendo, Kuti Mwacita Shani pa Kuti aba mu Cilonganino Bamucetekele?
12 Asa ali imfumu ninshi ali fye umulumendo. Ali uwaicefya kabili uwashipa. Ku ca kumwenako, ilyo apyene wishi Abiya pa bufumu, atendeke ukufumya ifilubi ifyo balebomfya mu kupepa kwa bufi. “Kabili, aebele abena Yuda ukufwaya Yehova Lesa wa fikolwe fyabo no kukonka amafunde ne fipope.” (2 Imila. 14:1-7) Na kabili ilyo Sera umwina Etiopia aishile mu kusansa umusumba wa Yuda na bashilika 1 milioni, Asa apepele kuli Yehova ati: “Mwe Yehova, imwe takwaba ukuti bengi nelyo tabakwata amaka, mulaafwa. Twafweni, mwe Yehova Lesa wesu, pantu twashintilila pali imwe.” Aya amashiwi ayasuma yalangilila ukuti Asa alicetekele ukuti Yehova ali no ku mupususha e lyo no kupususha abantu bakwe. Asa alicetekele Wishi wa ku muulu, kabili “Yehova acimfishe abena Etiopia.”—2 Imila. 14:8-12.
Mwe Balumendo, Kuti Mwacita Shani pa Kuti aba mu Cilonganino Bamucetekele?
13 Kuti mwasumina ukuti ukuya mu kulwa ne bumba lya bashilika abali 1 milioni takwa-angwike. Lelo Asa alile mu kulwa kabili alicimfishe. Ku ca bulanda, ilyo Asa akwete ubwafya ubushakulile sana, tashintilile pali Yehova. Ilyo bamutiinishe ku mfumu yabipa Baasha iya bena Israele, Asa alombele imfumu ya Siria ukuti imwafwe. Ifi acitile fyalimuletelele! Yehova abomfeshe kasesema wakwe Hanani ukweba Asa ati: “Apo washintilile pa mfumu ya bena Siria kabili tawashintilile pali Yehova Lesa obe, pali uyu mulandu amabumba ya bashilika aya mfumu ya ku Siria nayafulumuka mu minwe yobe.” Na kuba ukufuma ilya nshita, Asa alelwa inkondo inshiku shakwe shonse. (2 Imila. 16:7, 9; 1 Isha. 15:32) Finshi mulesambililako?
Mwe Balumendo, Kuti Mwacita Shani pa Kuti aba mu Cilonganino Bamucetekele?
14 Muleba abaicefya kabili muletwalilila ukushintilila pali Yehova. Ilyo mwabatishiwe, mwalilangile ukuti mwaliba sana ne citetekelo kabili mwalishintilila pali Yehova. Yehova na o alitemenwe sana ica kuti alimupeele ne shuko lya kuba mu lupwa lwakwe. Kanshi ico mulingile ukucita nomba kutwalilila ukushintilila pali Yehova. Kwena kuti camoneka ukuti calyanguka ukushintilila pali Yehova ilyo mulepingula pa fintu ifyacindama sana ifingakuma ubumi bwenu. Nomba inga ilyo mulepingula pa fintu ifinono? Calicindama sana ukucetekela Yehova ilyo tulepingula pa fintu ifili fyonse, nampo nga ni lintu tulesala ifya kuleseshamo icitendwe, ilyo tulesala incito tulefwaya ukulabomba, nelyo ilyo tulepanga ifya kucita mu bumi. Mwilashintilila pa mano yenu. Lelo mulefwaya amashinte ya mu Baibolo ayengamwafwa ukulingana ne fyo mulefwaya ukupingulapo, kabili mulebomfya ayo yene mashinte ilyo mulepingula pa fintu. (Amapi. 3:5, 6) Nga mulecita ifi, mukalenga Yehova akalesekelela kabili na ba mu cilonganino cenu bakamucindika.—Belengeni 1 Timote 4:12.
Ukufwayafwaya Icuma Icaba mu Cebo ca kwa Lesa
Mulebombela Yehova no Mutima Onse!
7 Bonse tulingile ukulaibeebeeta pa kuti tulemona nga tulebombela Lesa no mutima onse. Muleyipusha amuti, ‘Bushe ndafwaisha ukusekesha Yehova, ukucingilila ukupepa kwa cine, no kucingilila abantu bakwe ku fingalenga bafilwa ukulabombela Lesa no mutima onse?’ Tontonkanyeni pa fyo Asa ashipile pa kutamfya Maaka uwali ‘namfumu’ mu Yuda! Nalimo tamwaishiba nangu umo uwaba nga namfumu Maaka, lelo kuti mwapashanya Asa ilyo kwacitika fimo. Ku ca kumwenako, nga ca kuti lupwa nelyo cibusa wenu acita ulubembu kabili talapiile e lyo atamfiwa, bushe kuti mwaleka ukulayampana nankwe? Finshi umutima wenu wingamweba ukucita?