Ukutetekela Lesa E Kwangafwile

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA RACHEL SACKSIONI-LEVEE

ILYO UMULINSHI ATWALILILE UKUNG’UMA PA MENSO PA MULANDU WA KUTI NALIKEENE UKUPANGA IFYELA FYA MABOMBA YA BANAZI, UMULINSHI UMBI AMWEBELE ATI: “ALA MULEKE. PALI LESA WABO, ABA BA ‘BIBELFORSCHER’ (ABASAMBI BA BAIBOLO) KUTI WAIPAYA FYE.”

ICI cacitike mu December 1944 mu Beendorff, mu nkambi ya banakashi iya ncito ya cibe mupepi ne mikoti ya mucele iya ku kapinda ka ku kuso aka Germany. Lekeni nondolole ifyo naishileba kulya ne fyo napuswike mu myeshi ya kulekeleshako iya Nkondo ya Calo iya Cibili.

Nafyalilwe mu lupwa lwa ciYuda mu Amsterdam, mu Netherlands, mu 1908. Nine cikonke beli, kabili twafyelwe fye abana banakashi batatu. Batata baalepukusa daimonde, umulimo abaYuda abengi balebomba mu Amsterdam ilyo kushilaba Inkondo ya Calo iya Cibili. Bafwile ninshi ndi ne myaka 12, kabili pa numa bashikulu baishile mu kwikala na ifwe. Bashikulu bali baYuda abakamamo na menshi, kabili bashininkishe ukuti batukusha umwabela imyata ya ciYuda.

Nasambilile umulimo wa kuputula daimonde nge fyalecita batata, kabili mu 1930, naupilwe ku o twalebomba nankwe iyi yine ncito. Twakwete abana babili—Silvain, uwali uwacincimuka kabili uwatemenwe utwa kucitacita, na Carry umwana mwanakashi umusuma kabili uwakutumana. Ku ca bulanda tapakokwele icupo cesu calipwile. Mu 1938, pa numa fye ya kulekana, naupilwe kuli Louis Sacksioni. Na o ali ni kapukusa wa daimonde. Mu February 1940, umwana wesu umwanakashi, Johanna, alifyelwe.

Nangu ca kutila Louis ali mu Yuda, talekonka ifyo balefundwa uko alepepa. E co, tatwalesefyako imyata ya ciYuda iyo natemenwe sana ilyo nali umwaice. Nalefuluka sana ukusefya, lelo, mu mutima natwalilile ukucetekela Lesa.

Ukwalula Imipepele

Ku kutendeka kwa 1940, umwaka abashilika ba ku Germany batendeke ukuteka Netherlands, umwanakashi akonkonseshe pa cibi cesu no kulanda na ine pa lwa Baibolo. Nshaumfwikishe ifingi ifyo alandile, lelo, nalepoke mpapulo lyonse nga aisa. Na lyo line, nshalebelenga ifyo alenshiila pantu nshalefwaya ukumfwa nelyo cimo pa lwa kwa Yesu. Nasambilishiwe ukuti alisangukile ubuYuda.

Lyene bushiku bumo umwaume umo aishile pa mwandi. Namwipwishe amepusho pamo nga, “Mulandu nshi Lesa ashabumbiile abantu bambi ilyo Adamu na Efa babembwike? Mulandu nshi tuculile fi? Mulandu nshi abantu bapatanina no kulwa?” Anjebele ati nga natekanya, akasuka amepusho yandi ukufuma mu Baibolo. E co, atendeke ukunsambilisha Baibolo pa mwandi.

Nalyo line, nshasumine ukuti Yesu ali e Mesia. Lelo, pa numa ya kupepela uyu mulandu, natendeke ukubelenga ukusesema kulanda pali Mesia mu Baibolo, nalefwaya ukuti nsambilileko na fimbi. (Amalumbo 22:7, 8, 18; Esaya 53:1-12) Yehova alingafwile ukumfwikisha kulya kusesema kwafishiwepo muli Yesu. Abalume bandi tabatemenwe ifyo nalesambilila, lelo, tabankenye ukuba Inte ya kwa Yehova.

Nangu Nafiseme, Nalitwalilile Ukushimikila

Nali mu bwafya ilyo abashilika ba mu Germany baleteka Netherlands. Pantu nali umuYuda, uo abena Germany baletwala ku nkambi ya kucushiwilwamo kabili nali Inte ya kwa Yehova, imipepele iyo abaNazi balefwaya ukukufya. Na lyo line natwalilile ukubomba, ukupoosa amaawala 60 cila mweshi ukwebako bambi pa fipya ifyo nasuminemo ngo Mwina Kristu.—Mateo 24:14.

Bushiku bumo mu December 1942, abena mwandi tababwelele ukufuma ku ncito. Naishileishiba pa numa ukuti, balibekete pamo na banabo. Nshabalile mbamona na kabili. BaNte banandi banjebele ukuti njefisama na bana bandi. Naikele na nkashi wa Bwina Kristu ku cifulo cimbi mu Amsterdam. Apo ukwikala bane pa cifulo cimo kwali no kutuletelela, natwele abana bandi kuli bambi.

Ilingi nalepusuka fye kwempe ukwikatwa. Bushiku bumo icungulo Nte alentwala ku cifulo cimbi ku kubelama pa ncinga yakwe. Lelo, ilaiti lya ku ncinga yakwe talyalebomba, kabili bakapokola babili abena Holland balitwimike. Bansanike pa menso no kumona ati ndi muYuda. Caliweme pantu, basosele fye ati: “Twalilileni mwendeshe—lelo, mwinina pa ncinga.”

Ukwikatwa no Kukakwa

Bushiku bumo ulucelo pa May 1944 ilyo naletendeka fye ubutumikishi, balinjikete. Te pa mulandu wa kuti nali Inte, lelo, ni co nali umuYuda. Bantwele ku cifungo mu Amsterdam, umo naikele inshiku 10. Lyene bantwele ne shitima, pamo na baYuda bambi ku nkambi ya bayendo iya ku Westerbork pa kati ka kapinda ka ku kuso na kabanga ka Netherlands. Ukufuma kulya abaYuda babatwele ku Germany.

Mu Westerbork, nakumene na bukwe bwandi indume nabo wa bena mwandi no mwana wakwe umwaume, na bo baliketwe. Pa baYuda nine fye nali Inte, kabili nalepepa lyonse kuli Yehova ukuti angafwe. Pa numa ya nshiku shibili, bukwe bwandi, umwana wakwe, na ine twaikele mwi shitima lisenda ing’ombe ilyali mu kwima ukuya atemwa ku Auschwitz nelyo ku Sobibor, inkambi sha kwipailamo abantu isha mu Poland. Ukwabula ukwenekela, naumfwile banjita ishina, kabili bantwele mwi shitima limbi—ishitima lyalesenda abayendo.

Mwi shitima mwali abo twalebomba na bo umulimo wa kupukusa daimonde. Mupepi na 100 abalepukusa daimonde batwelwe ku Bergen-Belsen ku kapinda ka ku kuso aka Germany. Pa numa banjebele ukuti umulimo wandi e wampuswishe, pantu abaYuda abaleya ku Auschwitz na ku Sobibor balepitilila fye ku muputule wabamo umwela wa sumu. E fyo cali na ku balume bandi, abana bandi babili na balupwa bandi bambi. Lelo, pali ilya nshita nshaishibe icabacitikile.

Mu Bergen-Belsen fwe baleputula daimonde batubikile mu nkambi imbi. Pa kuti tulebomba bwino umulimo wesu uwayafya, batwebele ukukanabombako imilimo imbi. Pe bumba lyesu nalipo fye neka Nte, kabili naleshipa no kwebako abaYuda banandi pa lwa ifipya fintu nasuminemo. Lelo, baleti ndi musangu, nga fintu fye na Paulo alemonwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo.

Nshakwete Baibolo, kabili nalefwaisha ifya kulya fya ku mupashi. Dokota umo umuYuda uwali mu nkambi alikwete Baibolo kabili twakabushenye no mukate unono na bata. Napwile imyeshi 7 mwi bumba lilya ilyalepukusa daimonde mu Bergen-Belsen. Twalesungwako bwino, icalengele abaYuda bambi abafungwa ukutupata. Lelo, kuli pele pele, takwali daimonde iyo twali no kubombelapo. E co, pa December 5, 1944, mupepi na 70 fwe banakashi abaYuda twatwelwe ku nkambi ya banakashi iya ncito ya cibe mu Beendorff.

Ukukaana Ukupanga Ifyanso

Abafungwa bapeelwe umulimo wa kupanga amabomba pa mikoti yali mupepi ne nkambi, iyashikile napamo bamita 400 ukuya pa nshi. Ilyo nakeene ukubomba uyu mulimo, balimpumine sana. (Esaya 2:4) Umulinshi anjebele bukali bukali ati nkaipekanye ukubomba ubushiku bwakonkelepo.

Ubushiku bwakonkelepo nshaile ku ncito, nashele mu nkambi. Natile fye nangu cafye shani balampike mfuti, e co, napepele kuli Yehova ukunambula pa citetekelo candi. Natwalilile ukulanda ilumbo lya mu Baibolo ilitila: “Lesa e o natetekela, nshatiine; cinshi ico umuntunse engacita kuli ine?”—Amalumbo 56:11.

Baceeceetele mu nkambi, kabili bamfumishe pa nse. E lyo umulinshi umo ang’umine sana, no kunjipusha ati: “Nani akulesha ukubomba?” Lyonse naleyasuka fye ati ni Lesa. E lintu umulinshi umbi amwebele ati: “Ala muleke. Pali Lesa wabo aba ba Bibelforschera kuti waipaya fye.” Amashiwi yakwe yalinkoseshe nga nshi.

Apo ukuwamya ifimbusu e mulimo balepeela abalekandwa kabili e o nalemona ngo mulimo wabipisha, naipeele ukubomba wene. Nalitemenwe ukubomba uyu mulimo pantu kampingu wandi alinsuminishe ukubomba. Bushiku bumo ulucelo, kapitao wa nkambi, uo bonse baletiina alishile kuli ine. Aiminine mupepi na ine no kusosa ati: “Bushe e iwe we muYuda uushifwaya ukubomba?”

Nayaswike ati: “Moneni ine ndebomba.”

“Lelo, ulakaana ukubombela pa fya nkondo, te fyo?”

Nayaswike ati: “Awe, Lesa tafwaya ifyo.”

“Lelo, tawakulaipayako nga wapange fyanso, bushe te ifyo?”

Nalondolwele nati nga napangako ifyanso, ninshi ndeonaula kampingu wandi uwa Bwina Kristu.

Abulile icipyango no kusosa ati: “Kuti nakwipaila kuli ici cine, waumfwa?”

Natile: “Cine cine, lelo, icipyango tacapangilwa ukwipailako abantu. Imfuti e yo bepailako.”

Twalanshenye pa kuti Yesu ali muYuda no kuti nangu line ndi muYuda, ndi Nte ya kwa Yehova. Ilyo afuminepo, abafungwa banandi baishile kuli ine, ninshi nabasunguka pa kushipa nashipile ukulanda na kapitao wa nkambi mu kutekanya. Nabebele nati te kushipa kwandi kwalengele, lelo, ni Lesa ampeele ubukose bwa kucite co.

Ukupusuka mu Nkondo

Pa April 10, 1945, ilyo ifita fyalebombela pamo fyapaleme ku Beendorff, twaiminine mu mulongo ku kwitwa amashina mupepi na kasuba konse. Pa numa fwe banakashi abali mupepi na 150, batulongele mwi shitima umo twatitikene kabili tamwali fya kulya nelyo amenshi. Amashitima yatutwele ku cifulo ico tushaishibe, kabili pa nshiku ishingi twalepita mu milalo ya bashilika. Bamo baleipaya abafungwa banabo pa kuti incende mu motoka ikuleko, ne ci calengele abanakashi abengi ukufulungana amatontonkanyo. Icangafwile ukushipikisha kutetekela ukuti Yehova alensakamana.

Bushiku bumo ishitima twalimo lyaliminine mupepi ne nkambi ya baume, kabili balitusuminishe ukufuma. Fwe banono batupeele imbeketi ukuti tuyetapa amenshi. Ilyo nafikile pa mupaipi wa menshi, nabalile nanwa amenshi ayengi e lyo natapila mu mbeketi yandi. Cilya nabwela, abanakashi bambutukile nge nama sha mpanga. Amenshi yonse mu mbeketi yalitike. Ba SS (aba mwi bumba lya bulinshi ilya kwa Hitler) baletamba fye no kuseka. Pa numa ya nshiku 11, twafikile mu Eidelstedt, inkambi yabelele mu mushi wa Hamburg. Mupepi na citika wa bali mwi bumba lyesu balifwile ku mafya ya pa lwendo.

Bushiku bumo ninshi nali mu Eidelstedt, nalebelengela abanakashi bamo bamo Baibolo. Namwene fye kapitao wa mu nkambi aiminina pa windo. Twalitiinine icine cine pantu balitukeenye ukukwata Baibolo mu nkambi. Kapitao aishile no kubula Baibolo e lyo atila: “Kanshi e Baibolo iyi, mwa?” Naishishe cefu ilyo abweseshe Baibolo no kutila: “Nga ca kuti umwanakashi afwa, ufwile ukusansule shiwi pa kubelengelako abantu fimo ukufuma umu.”

Ukuba ne Nte Shinandi na Kabili

Ilyo batukakwile pa numa ya nshiku 14, ba Red cross batutwele pe sukulu lyali mupepi na Malmö, mu Sweden. Kulya batubikile fweka pa kashita kanono. Naipwishe umo pa baletusakamana nga kuti aishibisha Inte sha kwa Yehova ukuti ndi mu nkambi ya mbutushi. Inshiku shinono pa numa, naumfwile baita ishina lyandi. Ilyo naebele ulya mwanakashi ukuti ndi Nte ya kwa Yehova, atendeke ukulila. Na o ali ni Nte ya kwa Yehova! Ilyo atalele, anjebele ati Inte sha kwa Yehova mu Sweden lyonse balapepela bamunyinabo na bankashi ba Bwina Kristu abali mu nkambi sha kucushiwilwamo isha baNazi.

Ukutule lyo, uyu nkashi aleisa cila bushiku kabili alendetela kofi no twa kulya twalowa. Ilyo nafumine mu nkambi ya mbutushi, bantwele ku cifulo caba mupepi na Göteborg. Kulya Inte sha kwa Yehova bampekanishishe umutebeto ukalamba icungulo kasuba. Nangu line nshaleumfwa ifyo balelanda, naliipakishe ukuba na bamunyinane ne nkashi na kabili.

Ilyo nali mu Göteborg, napokelele kalata ukufuma kuli Nte mu Amsterdam iya kunjishibisha ukuti abana bandi, Silvain na Carry na balupwa bandi bonse balibekete kabili tabamoneka ukutule lyo. Umwana wandi, Johanna no mwaice wandi umwanakashi e bapuswike fye. Nomba line fye, namwene amashina ya bana bandi, umwaume no mwanakashi mu citabo ico balembamo abaipaiwe ku mwela wa sumu mu Auschwitz na mu Sobibor.

Umulimo pa Numa ya Nkondo

Ilyo nabwelele ku Amsterdam no kuyatendeka ukwikala na Johanna na kabili, uwali ne myaka 5 pali ilya nshita, natendeke ukubomba ubutumikishi na kabili. Limo nalekumanya abali mwi bumba lya ba NSB, na ba Dutch National-Socialist Movement, akabungwe ka bupolitiki akalebombela pamo na bena Germany. Aba balyafwile ukwipayaulula balupwa bandi bonse fye. Nacimfishe icipyu pa kuti mbashimikileko imbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa. Natwalilile ukuicinkulako ukuti Yehova e ulengula umutima kabili kuli pele pele e ukabapingula, te ine. Kabili mwandini nalipaalilwe pali co!

Natendeke ukusambilila Baibolo no mwanakashi uo abalume bali mu cifungo pa mulandu wa kubombela pamo na baNazi. Nga ndenina amatabo yaya mu ng’anda yakwe, naleumfwa abena mupalamano baleti: “Moneni! Ulya muYuda aletandalila ba NSB na kabili.” Lelo, nangu ca kutila umulume wakwe umufungwa uwapatile abaYuda alemukaanya, uyu mwanakashi na bana bakwe bonse batatu abakashana, baishileba Inte sha kwa Yehova.

Icansansamwishe ca kuti, umwana wandi umwanakashi Johanna pa numa aliipeele kuli Yehova. Ine na wene twakuukile ku cifulo uko bakabilisha ba Bufumu balekabilwa sana. Twaipakishe amapaalo ya ku mupashi ayengi sana. Pali ino nshita njikala mwi tauni linono mu Netherlands, umo mombela pamo ne cilonganino umulimo wa kushimikila apapela amaka yandi. Nga naibukisha ilya nshita, ico ningasosa ca kuti Yehova tabala andekelesha. Mu nshita sha mafya, lyonse ndayumfwa ukuti Yehova no Mwana wakwe uwatemwikwa, Yesu, bali na ine.

Abalume, abana, na balupwa bandi abengi balipaiwe mu nkondo. Lelo, isubilo lyandi lya kuti nkabamona bonse na kabili bwangu mu calo cipya ica kwa Lesa. Ilyo ndi neka, nga natontonkanya pa fyancitikila, ndetetula ne nsansa pa mashiwi ya kwa kemba wa malumbo ayatila: “Malaika wa kwa Yehova acite nkambi ukushinguluka pa bamutiina, no kubapokolola.”—Amalumbo 34:7.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 20]

AbaYuda ninshi balebatwala ku Germany ku nkambi ya mu Westerbork

[Abatusuminishe]

Herinneringscentrum kamp Westerbork

[Icikope pe bula 21]

Na bana bandi Carry na Silvain, bonse babili abaipaiwe ilyo abaYuda baleipayaululwa

[Icikope pe bula 22]

Lintu twabikilwe fweka mu Sweden

[Icikope pe bula 22]

Kadi wa kwishibikilwapo uo nabomfeshe pa nshita inono

[Icikope pe bula 23]

No mwana wandi Johanna pali lelo