Baibolo mu Lulimi Lwayanguka

“NGA mwasumina ukuti Baibolo cebo ca kwa Lesa ico apeela abantunse, ninshi kanshi Lesa alalanda na ifwe. . . . Imipepele yenu nga ilatungulula ubumi bwenu bonse, ninshi [Baibolo yenu] yaba mu lulimi ulwayanguka.” Ifi e fyalembele Alan Duthie uwasoma sana mu citabo cakwe ica mutwe wa kuti Bible Translations: And How to Choose Between Them.

Abatemwa Icebo ca kwa Lesa balasuminishe ci no mutima onse. Basumina nga nshi ukuti “amalembo yonse yantu yapuutwamo kuli Lesa, kabili ya mulimo ku kusambilisha, ku kwebaula, ku kulungika, ku kufunda kwa mu bulungami.” (2 Timote 3:16) Baibolo tayaba citabo ca fifundisho fya mipepele ifya kale ifya kutendusha. Ya ‘mweo kabili yaliluma,’ yabamo ifyebo fya cine cine ifya kwafwa ukupikulula amafya ya mu mikalile ya cila bushiku. (AbaHebere 4:12) Lelo, pa kuti bakabelenga bomfwikishe ifyaba muli co citabo cashila no kucita ifyo cilanda, cifwile ukuba mu lulimi lwayanguka. Na kuba, cilya abengi beta ati Icipingo Cipya tacalembelwe mu ciGriki cakosa icalelanda aba mano ya pano nse pamo nga Plato, lelo calembelwe mu ciGriki caseekele kabili icayanguka iciitwa Koine. Kanshi, Baibolo yalembelwe pa kuti abantu yawe yawe baleibelenga no kuyumfwikisha.

Ico calenga kube amabupilibulo ayengi ayalembwa mu myaka ya nomba line mu ndimi shapusanapusana. Ifyafumamo fyaliba fya kwafwa kwena. Calenga abantu abengi ukuikwatila Baibolo abene. Lelo nangu ni fyo, aya maBaibolo ayengi yalifilwa nga nshi ukulungika amashiwi no kubomfya amashiwi yamo yene. Ku ca kumwenako, yamo yalafisa ico Baibolo isambilisha mu kuumfwika pa mibele ya bafwa, umweo wa muntunse, ne shina lya kwa Lesa wa cine.

E ico, abatemwa Icebo ca kwa Lesa balesekelela ukupokelela ulubali lwa Baibolo wa New World Translation mu Cibemba ululeitwa Amalembo ya Calo Cipya aya ciGriki aya Bwina Kristu. Inte sha kwa Yehova babilishe ukuti ubu bupilibulo bupya nabufuma pa mabungano ya citungu ayaliko mu August na mu September, 2002. Tayakoweshiwa ne fifundisho fya mipepele, yalilungika sana mu fyo yapilibulwa, ne ci e cilenga umuntu ukumfwikisha ifya mu Baibolo ifyo abashaishiba indimi isho Baibolo yalembelwemo bashaleumfwikisha kale. Lelo napamo kuti mwaipusha amuti, ni bani bapilibwile uyu Baibolo waibela nga nshi?

Bakapilibula Abacindike Lesa

Nangu ca kutila Amalembo ya Calo Cipya aya ciGriki aya Bwina Kristu yali ayapya ku balanda Icibemba, ni kale kwena yafumine. Yafumine mu 1950. Pali ilya nshita yafumine mu ciNgeleshi kuli Watch Tower Bible and Tract Society—akabungwe ka Baibolo akasangwa mu fyalo ifingi akaishibikwa nga nshi ukwananya amaBaibolo ukutula fye ku kale. Inshila imo iyali no kulenga uyu Baibolo ukuibela, mutwe wa uko uwali kupaasukako nga nshi ku fyo Baibolo yayakanishiwe ukulingana ne cishilano mu cipingo “ca kale” ne cipingo “cipya.” Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa mu ciNgeleshi ulwa September 15, 1950, lwatile: “Abapangile komiti wa bakapilibula tabafwaya . . . ukwishibikwa, kabili tabafwaya nangu panono amashina yabo ukulembwa ilyo bali no mweo nelyo pa numa babe nabafwa. Ubufwayo bwa ubu bupilibulo bwa kusansabika ishina lya kwa Lesa wa mweo kabili uwa cine.”

Baibolo wa New World Translation of the Holy Scriptures aishilefuma onse fye mu citabo cimo mu ciNgeleshi mu 1961. Nangu ca kutila amashina ya bapilibwile uyu Baibolo tayaishibikwa ukufika na kuli buno bushiku, tatuletwishika ico baimininepo nelyo ukutwishika nga cine cine baliipeeleshe kuli Lesa. Amashiwi ya kwiswila muli New World Translation of the Holy Scriptures iya mu 1984 yatile: “Ukupilibula Amalembo ya Mushilo kutwala amatontonkanyo ya kwa Yehova Lesa na mashiwi yakwe mu lulimi lumbi . . . Bakapilibula ba uyu Baibolo, abatiina kabili abatemwa Lesa, Katendeka wa Amalembo ya Mushilo, balishiba ukuti Alibapa umulimo waibela uwa kupilibula amatontonkanyo yakwe no kulungika ifyebo nga nshi ukufika apo bengapesha.”

Te mulandu na mapange yasuma yantu bakwete, bushe abali muli komiti balifikilepo ukubomba uyu mulimo? Abasoma bamo abafuupulwa balakaana abati icitabo capilibulwa ukwabula ukusokolola amashina ya bakapilibula ne fyo basoma, cifwile ukukaanwa bwangu bwangu ukuti cabombelwepo na bashaishiba incito. Lelo te basoma bonse abatontonkanye fyo ifyabulamo ukupelulula bwino. Alan S. Duthie alembele ati: “Nga twaishiba abapilibwile nelyo abasabankenye ubupilibulo bumo ubwa Baibolo, bushe kuti catwafwa ukupima nampo nga ubo bupilibulo busuma nelyo bubi? Te sana. Icaafwa fye caba kubebeta ifyo ubupilibulo bumo na bumo bwapilibulwa epela.”a

Bakabelenga abengi nga nshi e fyo baacita. Ukufika pali lelo, Baibolo wa New World Translation alipilibulwa onse nelyo lubali mu ndimi 42 kabili mwi sonde lyonse amaBaibolo yapulintwa yafika ku mpendwa ya 111,630,000. Bushe cinshi abengi abaibelengako basanga?

Ubupilibulo Ubucindika Ishina lya kwa Lesa

Pali Mateo 6:9, Yesu asambilishe abasambi bakwe ukupepa ati: “Shifwe wa mu muulu, ishina lyenu libelwe akatiina.” Lelo, mu maBaibolo ayengi, Lesa aba fye muntu wabule shina, uo baishibila fye ku malumbo ya kuti “Lesa” nelyo “Shikulu.” Lelo, te fyo cali ukutula pa kutendeka. Lesa aishibishiwe bwino bwino mupepi ne miku 7,000 mu Malembo ya ciHebere ayabalilepo ukulembwa. Aishibikilwe kwi shina lya pa lwakwe “Yehova.” (Ukufuma 3:15; Amalumbo 83:18) Mu myaka yakonkelepo ukutiine mipashi kwalengele abaYuda ukuleka ukulumbula ishina lya kwa Lesa. Pa numa ya mfwa ya batumwa ba kwa Yesu, uku kutiine mipashi kwaingilile ne cilonganino ca Bwina Kristu. (Linganyeniko Imilimo 20:29, 30; 1 Timote 4:1.) Abalekopolola ifiputusha fya Malembo ya ciGriki batendeke ukufumyamo ishina lya kwa Lesa ilya Yehova, no kupyanikapo amashiwi ya ciGriki Kyʹri·os ilyalola mu kuti “Shikulu,” na The·osʹ, ilipilibula “Lesa.”

Ica kusansamusha ca kuti Baibolo wa Amalembo ya Calo Cipya alicita icintu cimo icifwaya umo ukubo washipa ukubwesesha ishina lya kwa Yehova mu Malembo ya ciGriki aya Bwina Kristu (“Icipingo Cipya”), kabili ilyo ishina limonekamo imiku 237. Bakapilibula tacabemine fye ukuti babwekeshemo ilyo ishina, lelo balisomenepo sana, kabili mu kusakamanishisha. Ku ca kumwenako, ilembo lya kwa Luka 4:18 lyayambula amashiwi ya kwa Esaya 61:1. Mu ciHebere umo ici cikomo ca kwa Esaya calembelwe, ishina Yehova e mo lyaba.b Kanshi, cali icalinga ukuti ilembo lya kwa Luka 4:18 mu bupilibulo bwa Amalembo ya Calo Cipya lipilibulwe ati: “Umupashi wa kwa Yehova uli pali ine, pantu ansubile ku kubile mbila nsuma ku bapiina.”

Ukupilibula kwa musango yo kulaafwa ababelenga ukulekanya pali Yehova Lesa no Mwana wakwe uwafyalwa eka, Yesu Kristu. Ku ca kumwenako, amaBaibolo ayengi pali Mateo 22:44 yatila: “Shikulu aeba Shikulu wandi.” Lelo nani apa ulelanda kabili alelanda kuli ani? Na kuba, ili lembo lyayambulwa ukufuma pa Amalumbo 110:1, apaba ishina lya kwa Lesa ukulingana ne ciHebere ili lembo lyalembelwemo. Kanshi muli Baibolo wa Amalembo ya Calo Cipya, ici cikomo capilibulwa ati: “Yehova aebele Shikulu wandi ati: ‘Ikala ku kwa kulyo kwandi nkasuke mbika abalwani bobe mwi samba lya makasa yobe.’” Ukumfwikisha ifyo Amalembo yapusanya pali Yehova Lesa no Mwana wakwe te cintu ca munsaunte fye. (Marko 13:32; Yohane 8:17, 18; 14:28) Calikakala nga nshi nga umo alefwaya ukupusuka. Ilembo lya Imilimo 2:21 litila: “Onse uwalilila kwi shina lya kwa Yehova akapusuka.”

Yalilungama Kabili Ilomfwika

Kuli na fimbi muli ubu bupilibulo bwa Amalembo ya Calo Cipya ifyaibela nga nshi. Ifyalembwa fyapitulukwamo bwino bwino ifya ciGriki ifya kwa Westcott na Hort e fyasalilwe ukuti e pali no kushimpwa ubu bupilibulo. Kwali ukubombesha nga nshi ukupilibula amashiwi ya ciGriki mu kulungama kabili ukuyakonka umo mwine yalola, lelo ukubomfya ululimi lwayanguka, ulo abantu balanda muno nshiku. Ukucite fyo kwalengele Baibolo ukushala filya fine fye yalembelwe pa kubalilapo e lyo no kwafwilishako ukuyumfwikisha.

Ku ca kumwenako, moneni Abena Roma 13:1, apo umutumwa Paulo acincishe Abena Kristu ‘ukunakila bakateeka abacilamo,’ nelyo amabuteko ya mu calo. AmaBaibolo ayengi yakonkanyapo ayati aya mabuteko “yaimikwa na Lesa” nelyo ayati “yasontwa na Lesa.” (King James Version; Jerusalem Bible) Ishamfumu shimo shalibomfya ubupilibulo bwa musango yo ku kuilungamika mu lucu shicita. Lelo muli ubu bupilibulo bwa Amalembo ya Calo Cipya, ubufwaya ukukonka fye ishiwi ifyo lipilibula e lyo no kulungika, ici cikomo capilibulwa ati “bakateeka abalipo babikwapo kuli Lesa mu fifulo fyabo ifyacepako.”c Nomba kuti mwailuka ukuti Lesa te usala pa lwakwe bakateeka ba mu calo, lelo aleka abo bakateeka ukuba no bulashi ubwayampana kuli bakateeka banabo—lelo lyonse fye ubwacepako kuli wene.

Baibolo wa Amalembo ya Calo Cipya na kabili alyesha ukulanga no bupusano bwaba mu mashiwi ya ciGriki. Mu ndimi sha muno nshiku ishingi, amashiwi yalalanga ilyo icilelandwapo cacitike nampo nga ni ku kale, ino nshita, nelyo ku ntanshi. Mu ciGriki amashiwi yamo yalanga no musango icintu cilecitilwamo—nampo nga ca pa kashita kanono, nga calicitwa kale, nelyo nga ca kucita mu kutwalilila. Moneni pa mashiwi ya kwa Yesu pali Mateo 6:33. Ishiwi lya ciGriki ilipilibula “mufwaye” lilosha ku cintu ca kutwalilila ukucita. Ubupilibulo bwine bwine ubwa mashiwi ya kwa Yesu bulomfwika ilyo yapilibulwa ati: “Eico mulefwaya intanshi ubufumu no bulungami bwakwe, na fyonse ifi fimbi fikalundwako kuli imwe.” E fyo caba na pali Mateo 7:7 iyapilibulwa ati: “Mulelomba, kabili mukapeelwa; mulefwaya, kabili mukasanga; mulekonkonsha, kabili mukeswilwako.”—Moneni Abena Roma 1:32; 6:2; Abena Galatia 5:15.

Baibolo wa Amalembo ya Calo Cipya alibombesha na ku kupilibula amashiwi yamo ayakalamba ukubomfya amashiwi yamo yene umwingi. Ku ca kumwenako, ishiwi lya ciGriki psy·kheʹ, lyapilibulwa “umweo” umwingi umo lyamoneka. Ici cilenga bakabelenga ukwiluka bwangu ukuti umweo ulafwa, te filya aba mu mipepele imbi batila taufwa. Kuti waloba, kuti wafwa.—Mateo 2:20; Marko 3:4; Luka 6:9; 17:33.

Ukulenga Icebo ca kwa Lesa Ukusangwa mu Calo Conse

Ukufuma kwa Amalembo ya Calo Cipya mu Cibemba ni ntendekelo fye. Kuli ukupekanya kwa kuti Baibolo yonse ikapilibulwe mu kuya kwa nshita. Lelo bushe bakabelenga kuti bashininkisha ukuti ubu bupilibulo bwa Cibemba bukaba ubwalungama no kusakamana mu kubomfya amashiwi ngo bupilibulo bwa ciNgeleshi?

Ee, cine cine. Pantu umulimo wa kupilibula wayangalilwa sana na Watch Tower Society. Bapingwilepo mano mano ukuti amabupilibulo ya Baibolo mu ndimi shimbi kuti cawama nga yalepilibulwa na bakapilibula abengi ukucila umuntu umo. E ico amabumba ya bakapilibula ba Baibolo yalipangilwe mu fyalo ifingi pano isonde. Dipartimenti witwa Translation Services alipangilwe pa maofeshi yakalamba aya Watch Tower Society, ku Brooklyn, mu New York, ku kwafwilisha ayo mabumba ya bakapilibula, ukwasuka amepusho, no kushininkisha ukuti kwaba icumfwano pa mabupilibulo ya uyu Baibolo wa Amalembo ya Calo Cipya mu ndimi shapusanapusana. Watch Tower Society yalipanga ne cibombelo ca kwafwa nga nshi, e kutila programu wa pa kompyuta uwa kwafwilisha abapilibula Baibolo. Muumfwikishe bwino apa pantu: Umulimo wa kupilibula ucili ulakabila abantunse ukubombesha. Lelo ukubomfya bakompyuta kwalyangushako sana ubuyo bukalamba ubwa mabumba ya bakapilibula ba maBaibolo, e kutila ubuyo bwa kupilibula Baibolo wa Amalembo ya Calo Cipya mu kulungika no kubomfya sana amashiwi yamo yene nge fyapilibulwa iya ciNgeleshi. Mu fya kwafwa fimbi, uyu programu wa pa kompyuta alalanga ifyo ishiwi limo na limo ilya ciHebere ne ciGriki lyapilibulwa mu bupilibulo bwa ciNgeleshi, ne ci cilaafwa sana bakapilibula ukusala amashiwi ya lulimi lwabo aya kubomfya.

Pa kwishiba ifyo iyi mibombele yatunguluka, kuti twamona fye ifyafumamo. Tulemukoselesha ukubebeta kope wenu uwa Baibolo wa Amalembo ya Calo Cipya aya ciGriki aya Bwina Kristu. Kuti mwamusanga ku basabankanya uno magazini. Na kabili muli no kuipakisha ukumona ifyaibela na fimbi ifingi ifyo ikwete: ifilembo fyalinga, ifyayanguka ukumona pa kubelenga; imitwe ya pa muulu wa mabula, iyafwilishako ukusanga bwangu bwangu ifikomo fyabeleshiwa; bamapu babamo ifyebo; ne fyebo fishaiwamina ifyalundwako. Ne cacindamisha ca kuti, kuti mwabelenga uyu Baibolo namucetekela no kucetekela ukuti ilemweba mu kulungika ifyebo fine ifya kwa Lesa mu lulimi ulwayanguka.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 23]

Bakalemba ba Baibolo ukupala umutumwa Paulo balembele mu lulimi ulwayanguka

[Icikope pe bula 24]

Imbali sha Amalembo ya Calo Cipya:

[Icikope pe bula 24]

Kwali ukubombesha nga nshi ukupilibula amashiwi ya ciGriki mu kulungama kabili ukuyakonka umo mwine yalola, lelo ukubomfya ululimi lwayanguka, ulo abantu balanda muno nshiku

[Icikope pe bula 24]

Ifilembo fyalinga, ifyayanguka ukumona filangusha nga nshi ukubelenga

[Icikope pe bula 25]

Imitwe ya pa muulu wa mabula, yafwilishako ukusanga bwangu bwangu ifikomo fyabeleshiwa

[Icikope pe bula 25]

Bamapu babamo ifyebo bafwilisha abalebelenga ukucilapo ukumfwikisha incende shalumbulwa mu Baibolo

[Icikope pe bula 26]

Baibolo wa “Amalembo ya Calo Cipya” uwayanguka ukuumfwa alaafwa sana mu butumikishi bwa Bwina Kristu

[Icikope pe bula 23]

Amalembo ya Calo Cipya aya ciGriki aya Bwina Kristu

[Icikope pe bula 24]

Ukusuminishiwa no Wangalila kabili uusakamana Laibrare uwa pa yuniversiti uwitwa The John Rylands University of Manchester

[Akabokoshi pe bula 25]

1 TESALONIKA 4:9–5:15 Abafwila muli Kristu. Ukulola 274, 275 Shininkisheni 1 TESALONIKA 5:16-2 TESALONIKA 1:12

9 Lelo ulwa kutemwa aba bwananyina, tamukabilo kuti tumulembele, pantu imwe bene musambilishiwa kuli Lesa ukutemwana; 10 kabili, na kuba, e fyo mucita ku ba bwananyina bonse aba mu Makedonia monse. Lelo tulemukonkomesha, mwe bamunyinefwe, ukuti mutwalilile ukucishapo, 11 kabili mube no buyo bwa kwikala tondolo no kwangwa fye ifyenu no kubombela ku minwe yenu, filya twamwebele; 12 pa kuti mule-enda bwino bwino ku ba ku nse no kukabila akantu nangu kamo iyo.

13 Kabili, mwe bamunyinefwe, tatulefwaya imwe ukukanaishiba ulwa balaala mu mfwa; ukuti mwiba na bulanda filya bambi baba abashaba ne suubilo. 14 Pantu nga twalitetekela ukuti Yesu alifwile no kwima kabili, ifyo fine, na balaala mu mfwa ukupitila muli Yesu, Lesa akabaletela 15 Ce-untu nangu umo pa bubi ku mubi-se mulekonkelela icisuma muli mwe bene na bene na kuli bonse.

16 Sekeleleni lyonse. 17 Pepeni no kukanaleka. 18 Muli fyonse tooteleni. Pantu uku e kufwaya kwa kwa Lesa ukwa kuli imwe muli Kristu Yesu. 19 Mwishimya umupashi. 20 Mwisaalula ifyebo fya kusesema. 21 Shininkisheni ifintu fyonse; ikatisheni icawama. 22 Talukeni ku musango onse uwa bubifi.

23 Shi Lesa wa mutende umwine amushishe umupwilapo. Kabili umupashi wenu no mweo no mubili nafibakwe ifituntulu monse monse muli bukaele pa kubapo kwa kwa Shikulwifwe Yesu Kristu. 24 Uulemwita wa cishinka, kabili akacicita.

25 Mwe bamunyinefwe, muletupepelako.

26 Posheni aba bwananyina bonse mu kufyompana kwa mushilo.

27 Ndemukonkomesha nga nshi muli Shikulu ukuti uyu kalata akabelengwe ku ba bwananyina bonse.

28 Icikuuku ca bupe fye ica kwa Shikulwifwe Yesu Kristu cibe na imwe.

6 E ico, lyena, twilaala nga bantu bambi, lelo tulole kabili tutekanye. 7 Pantu abalaala balaala ubushiku, kabili ilingi line abakolwa bakolwa ubushiku. 8 Lelo ifwe fwe ba mu kasuba, natube abalola no kufwala ica kucinge cifuba ca citetekelo kabili ica kutemwa ne subilo nge ca kucingo mutwe; 9 pantu Lesa tatupee- ukulola ku bukali, lelo ukulola ku pusukilo muli Shikulwi-Kristu. 10 Alitu-nelyo tulole nelyo pamo nankwe. shanya no ku-mucita.

KALATA WA BUBILI KU BENA TESALONIKA

1 Paulo na Silbani na Timote ku cilonganino ca bena Tesalonika muli Lesa Shifwe na Shikulu Yesu Kristu:

2 Icikuuku ca bupe fye no mutende ukufuma kuli Lesa Shifwe na Shikulu Yesu Kristu fibe na imwe.

3 Tufwile ukutootela Lesa lyonse pali imwe, mwe bamunyinefwe, ifyo catuwamina, pantu icitetekelo cenu cilekula lubilo lubilo no kutemwana kwenu bonse umo umo kulecililako. 4 Pali uyu mulandu ifwe tutakishisha muli imwe mu filonganino fyonse ifya kwa Lesa pa kushipikisha kwenu no kutetekela kwenu muli fyonse ifya kumupakasa na mu fya bucushi ifyo muleshipikishako. 5 Ubu e bushininkisho bwa bupingushi bwalungama ubwa kwa Lesa, ukuti mulengwe abawamino bufumu bwa kwa Lesa, ubo muleculila icine cine.

6 E ico cabe calungama kuli Lesa ukubwesesho bucushi ku balemucusha, 7 lelo, kuli imwe mwe balecula, ukutuushisha pamo na ifwe pa kusokololwa kwa kwa Shikulu Yesu ukufuma ku muulu pamo na bamalaika bakwe aba maka 8 mu mulilo uulebilima, ilyo akalete cilandushi pa bashaishiba Lesa na bashinakila imbila nsuma iya kwa Shikulwifwe Yesu. 9 Aba bantu bakamono kukandwa kwa bonaushi bwa muyayaya ukufuma ku cinso ca kwa Shikulu na ku bukata bwa bukose bwakwe, 10 ilyo akesa ku kucindikilwa mu ba mushilo bakwe no kutashiwa muli bulya bushiku muli bonse abatetekele, pantu ubunte twashimikile bwalitetekelwe muli imwe.

11 E mulandu wine lyonse tumupepelako, ukuti Lesa wesu amulinge abawamina ubwite bwakwe no kucita fyonse ifyo afwaya ifya busuma no mulimo wa citetekelo umupwilapo kabili mu maka; 12 ku kuleka ishina lya kwa

15 Pantu ici e co tulemweba ku cebo ca kwa Yehova, ukuti ifwe fwe bali abomi fwe bashalapo ukufika ku kubapo kwa kwa Shikulu tatwakatangilile abalaala mu mfwa nakalya; 16 pantu Shikulu umwine akatentemuka ukufuma ku muulu no kubilikisha kukalamba, kwi shiwi lya kwa malaika mukalamba kabili kwi penga

[Mapu pe bula 25]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

Korasini

Kapernahumu

Betsaida

Kana

Bemba wa Galili

Tiberi

Nasarete

Naini

Sukari

Ulupili lwa Gerisimu

Icishima ca kwa Yakobo

Arimatea

Efraimu

Yeriko

Emao

Betfage

Yerusalemu

Betani

Betelehemu

GAL

SAMARIA

PEREA

Umumana wa Yordani