Ubwafya bwa Bafyashi Abaume Abashisakamana Abana Bulekulilako
ABAFYASHI abaume abalelekesha indupwa balefulilako nga nshi. Ku kupwa kwa ba1990, inyunshipepala ya USA Today yatile icalo ca United States “e cakwatisha indupwa ishabula bashibo.” Lelo, ubwafya bwa bafyashi ubwa kulekelesha indupwa bwaba fye mu fyalo fyonse.
Mu mwaka wa 2000 ukupenda abantu mu Brazil kwasokolwele ukuti mu ndupwa amamilioni 44.7, amamilioni 11.2 shitungululwa na banakashi. Mu Nicaragua amapesenti 25 aya bana baleikala fye na banyinabo epela. Muli ba1990 icipendo ca bana babula bashibo aba mwi funde mu Costa Rica calininine ukufuma pa mapesenti 21.1 ukufika kuli 30.4.
Ifi fipendo ukufuma muli ifi ifyalo fitatu fya kumwenako fye finono ifilelangilila uko imibele ye sonde lyonse ilelola. Moneni ubwafya na bumbi ubwa bashibo abalekelesha indupwa.
Nangu Babepo Tabasakamana
Moneni umukululo uleti “Tata, Bushe ni Lilali Mukesa na Kabili?” Nao uuli nomba ne myaka 23, asumino kuti: “Ilyo nshilatampe sukulu, Batata nalebamona fye limo limo. Bushiku bumo ilyo balefumapo, nabapaapete ukuti, ‘Bushe tamwabwele?’”
Imibele ya mu lupwa pamo nge ya kwa Nao na bawishi yalengele kalemba umu Polish Piotr Szczukiewicz ukulanda ukuti: “Umufyashi umwaume alafulukwa nga nshi mu lupwa.” Ca cine, bashibo abengi balekala ne ndupwa shabo no kushisakamana mu mikalile. Lelo, nga fintu magazini wa ciFrench Capital alandile, “bashibo abengi bapelela fye mu kuleta ifya kulya pa ng’anda, lelo tabafwaya kusambilisha bana.”
Casangwa ukuti, ilingi line shibo alabapo nomba tafwaya ukusambilishako abana bakwe. Apoosa amano kumbi. Magazini ya ciFrench Famille chrétienne yatile “nangu fye e po ali, amatontonkanyo yakwe tayaba pa ng’anda.” Mulandu nshi bashibo abengi pali lelo bafumisha amano ku ndupwa shabo nangu fye bali pa ng’anda?
Nga fintu ulupapulo twambwile kale lulondolola, umulandu wine wine wa kuti shibo “alafilwa ukumfwikisha umulimo wakwe nga wishi nangu umulume.” Ukulingana no kutontonkanya kwa bashibo abengi, umulimo wa mufyashi umwaume umusuma wa kuleta fye indalama shalinga pa ng’anda. Nga fintu kalemba umu Polish Józef Augustyn alandile, “bashibo abengi baimona kwati bafyashi basuma pa mulandu wa kuti balapayanishisha ulupwa indalama.” Lelo ukucite fyo caba fye pali fimo ifyo balingile ukucita.
Icishinka ca kuti, abana tabamona bashibo nga bacindama pa mulandu wa ndalama bafola nangu pa mulandu wa fya bupe fya mutengo bengabapeela. Ifyo abana bafwaya sana ifyacila pa fya bupe fya ku mubili—kutemwa kwa bashibo, ukuba na bo, no kubasakamana. Ifi e fyaba ifyacindama kuli bena.
Abafyashi Abaume Balekabila Ukutontonkanyapo Sana
Ukulingana na kabungwe ka Japanese Central Council for Education, “bashibo balingile ukupitulukamo mu mikalile yabo. Iyi mikalile yabo yalemenena sana ku ncito.” Icipusho cili ca kuti, Bushe shibo akaba uwaitemenwa ukwaluka pa mulandu wa bana? Inyunshipepala ya ku Germany iya Gießener Allgemeine yalandile pa kufwailisha umo abafyashi abengi abaipushiwe bakeene ukuti te kuti babike abana babo pa ntanshi ukucila amabuyo yabo.
Abaice balabipilwa nga nshi nga camoneka kwati bashibo tabalebasakamana. Lidia uuli ne myaka 21, alebukisha bwino sana ifyo bawishi baali ilyo aali umwaice mu Poland. Alondolola ukuti: “Batata tabaletusosha. Twali fye kwati tatwikala ing’anda imo. Tabaishibe no kuti naleya mu kwangala mu fiila.” Macarena, uuli ne myaka ya kufyalwa 21 mu Spain, na o alando kuti ilyo aali umwaice, bawishi “mu Fibelushi ilingi line balefumapo baya mu kwangala na banabo no kupwako inshiku.”
Ukwimika Ififwile Ukwisa Intanshi
Bashibo abengi limo baleshiba ukuti tabasakamana no kupoosa inshita iikalamba ku bana babo. Wishi umo umwina Japan uwakwata umwana umwaume umusepela atile: “Ndecetekela ukuti umwana wandi akomfwikisha imibele nabamo. Nangu fye nimpamfiwa, lyonse ndamutontonkanyapo.” Lelo ukulasubila fye ukuti umwana nalimo kuti aumfwikisha icifulo ca kwa wishi bushe kuti kwapwisha ubwafya?
Ukwabula no kutwishika ukubombesha no kuipeelesha, filakabilwa ku kwikusha ukukabila kwa mwana. Kwena, ukupayanya ifyo abana bakabila sana pamo nga, ukutemwa, inshita no kubasakamana—tacaanguka. Yesu Kristu atile: “Te ku cilyo [ca ku mubili] ceka, umuntu engabela umumi.” (Mateo 4:4) Kabili ca cine ukuti ifya ku mubili fyeka tafingalenga bana ukukula bwino. Mwe bashibo, bushe muli abaitemenwa ukusha ifingaba ifya mutengo sana kuli imwe—inshita yenu nangu fye ukulunduluka mu mabuyo yenu pa kuti mwingalaba pamo na bana?
Inyunshipepala iitwa Mainichi Daily News iya pa February 10, 1986, yalandile pa fyo wishi nomba ailwike ifyo abana bakwe baali abacindama nga nshi. Yatile, “Umuntu umo uwaba ne cifulo ca pa muulu uubomba ku kampani ka mashitima aka Japanese National Railways apingwilepo ukuleka incito ukucila lyonse ukulasha ulupwa lwakwe.” Inyunshipepala yalandile ifyo uyu muntu asosele ukuti: “Uuli onse kuti aba umukalamba wa kampani. Lelo takuli na umbi uwingaba wishi wa bana bandi kano fye ine.”
Ukwabula no kutwishika, ica kubalilapo fye pa kuba wishi umusuma kwishiba umusango wa mufyashi abana bakabila. Natubebete ifyasanshiwamo mu kuba wishi wa musango yo.
[Akabokoshi pe bula 3]
“Tata, Ni Lilali Mukesa Na Kabili?”
Ico e cipusho umukashana uwe shina lya Nao, umwina Japan, uwa myaka isano aipwishe bawishi bushiku bumo ilyo baleya ku ncito. Nangu cingatila baleikala ing’anda imo ine, Nao alebamona fye limo limo. Ilingi line pa kufuma ku ncito balesanga Nao nalaala kabili pa kuya ku ncito baleya ninshi talabuuka.