ILYASHI LIKALAMBA

Ifya Kuba Wishi Musuma

Ba Micheal,a aba ku South Africa baleyipusha sana icipusho ca kuti: “Kanshi cinshi nalufyenye?” Ba Micheal balyeseshe sana ukuba bawishi basuma. Na lyo line, lyonse nga batontonkanya pa mwana wabo umulumendo uwali ne myaka 19 uushaleumfwa, balemona kwati tabaali bawishi basuma.

Ba Terry abekala ku Spain, nabo balikwata umwana, lelo bena umwana wabo alikulile bwino. Umwana wabo Andrew atile: “Ndebukisha sana ukuti ilyo nali umwaice sana batata balitemenwe ukumbelengelako ifyebo ukufuma mu fitabo, ukwangala na ine, e lyo no kunsenda ku ncende ishapusanapusana uko twaleba fye babili. Ifyo batata balecita fyalelenga ndetemwa ukusambilila.”

Kwena, taca-anguka ukuba wishi musuma. Na lyo line, kwaliba ifingamwafwa. Abafyashi abaume abengi basanga ukuti ukukonka ukufunda kwa mu Baibolo kulabaafwa pamo ne ndupwa shabo. Natulande pali fimo ifyo Baibolo yalandapo ifingaafwa umuntu ukuba wishi musuma.

1. Mulekwatako Inshita ya Kuba na Bana Benu

Nga ni mwe bawishi, bushe mulanga shani ukuti abana benu balicindama kuli imwe? Ukwabula no kutwishika kwaliba ifintu ifingi ifyo mucitila abana benu. Ku ca kumwenako, mulabafwaila ifya kulya e lyo no mwakwikala. Icilenga mulebasakamana ifi ni co mwalibatemwa. Na lyo line, nga tamulekwatako inshita ya kuba na bana benu, bakalamona kwati tamwabatemwa lelo mwabika fye amano ku fintu fimbi pamo nga incito, abanenu, no twa kucitacita uto mwe bene mwatemwa.

Ni lilali wishi alingile ukutendeka ukuba na bana? Nyina atendeka ukumfwana na kaana ninshi kacili fye mu mala. Nga kafisha imilungu mupepi na 16, akamwana kalatendeka ukumfwa. Kanshi pali iyi nshita na bawishi nabo kuti batendeka ukumfwana nako ilyo takalafyalwa. Kuti baumfwa ifyo umutima wa kako uletunta, ifyo kalepanta, kuti balanda nako, e lyo no kukembila inyimbo.

Amashiwi ya mu Baibolo Ayatutungulula: Na ku kale kwine, abaume balefunda abana babo. Bawishi balekabila ukulakwata inshita ya kuba na bana lyonse. Pa Amalango 6:6, 7, patila: “Amashiwi ayo ndemweba lelo yabe mu mitima yenu; kabili muleyasambilisha ku bana benu no kuyalandapo ilyo mwikele mu mayanda yenu na lintu mule-enda mu musebo na pa kulaala na pa kubuuka.”

2. Wishi Musuma Alalanshanya Bwino Na Bana

Pa kuti mulelanshanya bwino na bana, mulekutika sana nga balemulondolwelako fimo. Mufwile ukusambilila ukukutika ku bana ukwabula ukufulwa.

Abana nga balemona ukuti nga bamyebako ifyo baletontonkanya ninshi apo pene mwalafulwa no kutampa ukubapeela imilandu, bakaleka ukumyebako amafya bakwete. Lelo nga mulekutika mu mutekatima nga balemilondolwela, ninshi mulebalanga ukuti mwalibabikako amano. Kabili ukucita ifi abana bakalemyebako ifyo baletontonkanya.

Amashiwi ya mu Baibolo Ayatutungulula: Ukupanda amano ukwaba mu Baibolo kulatwafwa mu nshila ishingi mu fyo tucita cila bushiku. Ku ca kumwenako, Baibolo itila: “Umuntu onse abe uwayanguka ukumfwa, uukokola ukulanda, uukokola ukukalipa.” (Yakobo 1:19) Abafyashi abaume abakonka uku kufunda kwa mu Baibolo balalanshanya bwino na bana.

3. Muleba ne Cikuuku pa Kubasalapula Kabili Mulebatasha

Nangu namufuupuka nelyo ukukalipa sana, mufwile ukusalapula umwana mu musango wa kuti no mwine amona ukuti icalenga mu musalapule ni co mwalimutemwa kabili mulefwaya akekale bwino ku ntanshi. Ukusalapula kuti kwaba kupanda amano, ukumulungika, ukumusambilisha, nangu ukumukanda nga cayafya sana.

Cimbi icingalenga abana ukulaumfwa nga mulebasalapula, kulabatasha nga bacitapo fimo ifisuma. Ipinda lya kale litila: “Ifyaba ama-apele yapangilwa na golde ayabikilwe pa mbale sha silfere e fyaba na mashiwi ayasoswa pa nshita iilingile.” (Amapinda 25:11) Abana balomfwa bwino nga baishiba ukuti mulamona ifisuma ifyo bacita kabili mulatasha, ne ci cilenga abana ukuba ne mibele isuma. Wishi uutasha abana lyonse nga bacita ifisuma, alalenga abana baicetekela kabili ukucite ifi kulakoselesha abana ukutwalilila ukucita ifisuma.

Amashiwi ya mu Baibolo Ayatutungulula: “Mwe bashibo, mwilakalifya abana benu, epali baba no bulanda.”—Abena Kolose 3:21.

4. Muletemwa Abakashi Benu no Kubacindika

Ifyo umulume asunga umukashi wakwe ukwabula no kutwishika filakuma abana. Akabungwe kamo akafwailisha pa mikulile ya bana katile: “Icisuma sana ico wishi engacitila abana, kucindika nyina wa bana. . . . Abalume na bakashi nga balecindikana ica kuti na bana balemona no kumona ukuti balacindikana, abana balaba ne nsansa no kumfwa ukuti balitemwikwa.”—The Importance of Fathers in the Healthy Development of Children.b

Amashiwi ya mu Baibolo Ayatutungulula: “Mwe balume, muletemwa abakashi benu, . . . Onse atemwe umukashi wakwe ifyo aitemwa umwine.”—Abena Efese 5:25, 33.

5. Mulebasambilisha Ukutemwa Lesa

Abafyashi abaume abatemwa sana Lesa kuti bapeela abana babo ubupe ubwacindamisha, no bu bupe ni bucibusa bwakosa na Shibo wa ku muulu.

Ba Antonio, Inte ya kwa Yehova, balibombeshe pa myaka iingi ukukusha abana 6. Nomba line bapokelele kalata ukufuma ku mwana wabo umo umukashana uwatile: “Tata, ndefwaya ukumutasha pa fyo mwansambilishe ukutemwa Yehova Lesa, abantu bambi, e lyo no kutemwa ifyo naba, e kutila ukuba umuntu umusuma. Ifyo mwalecita fyalenanga ukuti mwalitemwa Yehova kabili mulansankamana. Ala tata mwalibomba pali filya mwaletangisha Yehova mu bumi bwenu no kutusunga bwino ngo bupe ukufuma kuli Lesa!”

Amashiwi ya mu Baibolo Ayatutungulula: “Muletemwa Yehova Lesa wenu no mutima wenu onse no mweo wenu onse na maka yenu yonse. Kabili amashiwi ayo ndemweba lelo yabe mu mitima yenu.”—Amalango 6:5, 6.

Kwena, pa kuti mube wishi umusuma, kuli na fimbi ifyo mulingile ukucita ukulunda pali ifi twalandapo. E lyo ukulanda fye icishinka nangu mwingesha na maka yenu yonse ukuba umufyashi umusuma, te kuti mube wishi uwapwililika. Lelo nga mule-esha na maka ukukonka uku kufunda twalandapo, kuti mwaba wishi umusuma.c

[Amafutunoti]

[Akabokoshi/Icikope pe bula 5]

Wishi Musuma Alakwata Inshita ya Kuba na Bana

Ba Sylvan, bafuma ku calo ca Barbados, kabili pali ino nshita bekala mu New York City, ku America. Babomba umulimo wa kwensha basi e lyo balyupa kabili balikwata na bana abaume imisepela batatu. Uyu mulimo ba Sylvan babomba walikosa nga nshi, batampa ukubomba ku ma 15:00 hrs no kukomboka 03:00 hrs nelyo 04:00 hrs ku maca. E lyo pali Cine na pali Cisano pena tababomba, kabili pa Cibelushi na pa Mulungu babomba ubushiku. Lelo balasanga inshita ya kuba na bana babo.

Ba Sylvan batile: “Uyu mulimo walikosa, lelo ndesha na maka ukulasanga inshita ya kuba no mwana umo na umo. Pali Cine akasuba ndalanshanya no mwana wandi umukalamba nga abwela ku sukulu, pali Cisano ndasanga inshita ya kulanshanya no wa bubili, e lyo ulucelo pa Mulungu ndalanshanya na kasuli.”

[Akabokoshi/Icikope pe bula 6]

Ifyo Abana Batemwa Pali Bawishi

Sierra uwa myaka 5 atile: “Batata balitemwa ukwangala na ine no kumbelengelako ilyo nshilasendama.”

Michael uwa myaka 10 atile: “Limo kuti tuleangala na batata e lyo batila, ‘Bane nomba twa-angala pafula, natuwamye apo twacila-angalila.’ E lyo limbi kuti tulebomba mwamona fye baleka e lyo batila, ‘Awe bane katwangaleko nomba.’”

Ba Andrew abali ne myaka 32 batile: “Batata balabomba incito, no kwangalako fimo ifyo batemwa, lelo balaafwako bamayo incito pa ng’anda. Nangu fye ni ino ine nshita, balepikako kabili balasamfyako ne mbale, e lyo balawamyako na mu ng’anda. Ala baliba ne cikuuku kuli bamayo.”

[Icikope pe bula 4]

Mulekutika mu mutekatima ukwabula ukubapeela imilandu