Sam Nius Blong Wol
Ol Klaod Mo Ol Elefen
?Wan klaod i hevi olsem wanem? Nius blong ABC i talem se klaod ya cumulus we i waet mo i luk olsem koten nomo, i save holem 550 tan wota. Woman ya Peggy LeMone we i stadi long weta, i talem se: “Blong kasem save se klaod ya i hevi olsem wanem . . . , tingbaot ol elefen.” Sipos wan elefen i hevi olsem sikis tan, ale wota we i stap insaed long wan cumulus klaod, hem i hevi olsem 100 elefen. Klaod ya, hem i rili ol smosmol drop wota nomo. Hot win i go antap, ale i blu long ol smosmol drop wota ya, nao oli kam wan klaod. I gat wan narafala klaod we i defren long cumulus, hemia bigfala blak klaod blong tanda. Wota we i stap insaed long klaod ya, hem i save hevi olsem 200,000 elefen. ?Olsem wanem long ol klaod blong hariken? Peggy LeMone i wokemaot hamas wota i stap long wan pis klaod blong hariken we i wan mita skwea, nao i dabolem samting ya bakegen mo bakegen blong faenemaot hevi blong olgeta klaod blong hariken. ?Ale hariken i hevi olsem wanem? Hem i sem mak long foti milian elefen. Ripot long nius i talem se: “Hemia i min se wota we i foldaon long wan hariken i hevi olsem olgeta elefen long wol, no maet i bitim olgeta elefen we oli bin laef samtaem.”
Gudfala Taem Blong Brasem Tut
Niuspepa blong Meksiko Siti (Milenio), i talem se yumi save spolem skin we i kavremap tut blong yumi sipos yumi brasem kwiktaem afta we yumi kakae no dring wan samting we i konkon. Niuspepa ya i tokbaot wan stadi we oli mekem long Yunivesiti blong Göttingen long Jemani. Oli givim woning se ol kakae we oli konkon “oli mekem skin blong tut i sofsof blong smoltaem.” Taswe, sipos yumi brasem tut kwiktaem afta we yumi kakae, yumi save spolem skin ya. “I moagud blong wet sam menet fastaem, blong skin blong tut i kam strong bakegen.”
Long 2003 Plante Man Oli Ded Long Ol Etkwek
Wan ripot blong U.S. Geological Survey (USGS) i talem se: “Ol etkwek long yia 2003 oli moa nogud i bitim ol narafala yia afta 1990, mo namba blong ol man we oli ded long ol etkwek ya i 25 taem antap long namba blong yia 2002. Long 2002, long fulwol, 1,711 man oli ded long ol etkwek.” Be las yia, 43,819 man oli ded. Samwe long 41,000 blong olgeta oli ded long taon ya Bam long Iran, taem graon i seksek bigwan long Disemba 26. Oli makem paoa blong etkwek ya se 6.6. Etkwek we i bigwan moa bitim ol narawan long wol, we hem wan nomo oli kolem “bigbigfala” etkwek, hemia etkwek long Hokkaido, Japan, long Septemba 25. Oli makem paoa blong hem se 8.3. Ripot ya i talem se: “USGS i rikodem samwe long 50 etkwek evri dei. . . . Long fulwol, long wan yia, i gat 18 bigfala etkwek (paoa blong 7.0 kasem 7.9) mo wan bigbigfala etkwek (8.0 i go antap). Evri yia i gat plante milian etkwek, be plante long olgeta ol mesin oli no rikodem from we oli stap long ol ples farawe long ol taon, no maet oli smosmol nomo.
Nius Blong Ol Man We Oli Smok
Wan niuspepa (The Wall Street Journal) i talem se: “Long Helena, Mont[ana], Yunaeted Stet, oli putum loa blong sikis manis se i tabu blong smok long ol ba, ol resteron, mo ol stoa. Nao oli faenemaot se namba blong ol man we oli go long hospital wetem hat atak long ol sikis manis ya, i 60 pesen daon long namba bifo.” Wan kot long taon ya i tekemaot tabu ya, nao namba blong ol man we oli kasem hat atak i go antap bakegen olsem fastaem. Sidney Smith we hem i dokta blong hat, i talem se: “Hemia i pruvum gud se i denja blong stap klosap long ol man we oli smok.”
?Yumi Nidim Blong Slip Hamas Aoa?
Wan niuspepa (USA Today) i talem se: “Samfala oli stadi long ol man we oli slip 7 aoa evri naet, Mande kasem Fraede, mo long ol man we oli slip bitim 7 aoa evri naet. Nao oli faenemaot se plante moa long olgeta we oli slip bitim 7 aoa oli stap ded.” Ol man Japan oli mekem stadi ya blong ten yia long 104,000 man, long saed blong fasin blong olgeta blong slip, helt blong bodi mo tingting blong olgeta, mo fasin blong laef blong olgeta. Ol sayentis ya oli faenem se “ol man we oli no slip plante, maet fo aoa nomo long wan naet, oli no ded bifo ol narafala man, mo long saed blong ol woman, olgeta we oli no slip fo aoa evri naet, oli ded kwik moa i bitim ol narafala woman.” Ol save ya i laenap wetem save we oli faenem long tu narafala bigfala stadi mo plante smosmol stadi we samfala oli mekem tu. Be ol spesel dokta long saed blong slip oli faenem tu se “olgeta we oli slip fo no faef aoa haf nomo evri naet oli no save rimemba, oli no save tingting klia, mo oli no save putum tingting blong olgeta i stap longtaem long wan samting.” Daniel Kripke, wan dokta we i stadi long slip mo long tingting blong man, hem i talem se: “Ol man oli mas slip naf blong oli harem se oli spelgud, nating se oli slip blong plante aoa no blong sam aoa nomo.”
Televisin—Wan “Strong Drag”
Niuspepa blong Spen (La Vanguardia), i talem se: “Ol pikinini we oli lukluk televisin blong bitim tu aoa evri dei, oli no wokgud long skul.” Wan dokta blong ol pikinini, Francisco Muñoz, hem i ting se televisin i save givhan gud blong tijim ol pikinini, be hem i makem tu ol nogud samting we televisin i save mekem long pikinini. Hem i ting se ol pikinini we oli lukluk tumas televisin, oli no wokgud long skul from we “oli tekem longtaem moa blong gruap long tingting blong olgeta, mo oli no lanem blong yusum prapa tingting blong olgeta.” Hem i talem tu se: “I gat pruf blong soem se plante moa yangfala we oli lukluk sam kaen stori long televisin, mo oli lesin long ol toktok blong pulum man blong pem samting, mo oli lukluk ol video kaset blong miusik, olgeta ya oli dring, oli smok, mo oli tekem drag bitim ol narafala yangfala.” Wan dokta long saed blong tingting blong ol pikinini, Paulino Castells, i agri se sam nomo long ol yangfala ya bambae oli mekem ol rabis fasin we oli lukluk long televisin. Nating se i olsem, hem i talem se televisin i wan “strong drag” from we “hem i save spolem tingting blong ol yangfala we oli no gat plante save yet.”
Fiuja Blong Plante Yangfala i Nogud
Wan ripot long yia 2003 (UN State of the World Population), i talem se: “Klosap stret haf blong olgeta man oli no gat 25 yia yet—hemia i min se namba blong ol yangfala naoia i bitim olgeta taem bifo.” ?Wanem fiuja blong ol yangfala ya? Niuspepa blong London (The Independent) i talem se: “Dokta Thoraya Obaid we i hed blong UN Population Fund, i talem se ol yangfala tede oli kasem ol trabol we ol yangfala bifo oli neva bin kasem, olsem Aids mo ol narafala sik blong seks, oli mared mo oli gat pikinini taem oli yangfala tumas, maet papa mama blong olgeta i divos, oli tekem drag, mo ol rabis man oli fosem olgeta blong wok olsem slef no woman blong rod.” Blong soemaot samting ya, tingbaot we stret haf blong ol boe mo gel we oli jes kasem HIV, oli gat 15 yia kasem 24 yia nomo. Ol man blong hae save oli ting se evri 14 seken, wan yangfala i stap kasem HIV. Namba blong ol yangfala gel we oli ded taem oli gat bel no taem oli bonem pikinini, i tu taem antap long namba blong ol bigfala woman. Mo evri yia, samwe long fo milian yangfala oli stap salem bodi blong olgeta olsem woman blong rod.
?Yu Yu Olfala Tumas Blong Lanem Samting?
Niuspepa blong Nairobi (Daily Nation) i talem se: “Taem ol pikinini blong sikis yia oli stap skul long [wan praemari skul long Rift Vali Provins long Kenya], i isi nomo blong luksave wan skul boe we i stap long medel blong olgeta.” Hemia wan man blong 84 yia, we i no longtaem i pas, i joen wetem ol pikinini long klas wan. Hem i wantem “lanem blong ridim Baebol.” Man ya i gat ol smol bubu we oli stap long ol narafala klas antap, be nating, hem i gohed nomo long klas wan. Hem i talem long ol man blong niuspepa se: “Ol man oli stap tokbaot plante samting we oli ridim long Baebol. Mi no save sipos oli tru no oli giaman. Taswe, mi wantem ridim Tabu Buk ya mi wan, blong faenemaot sipos ol save ya i tru no nogat.” Taem man ya i skul, hem i werem wan yunifom, i karem ol samting we hem i nidim blong stadi, mo i traem bes blong hem blong folem ol strong rul blong skul. Be oli letem hem i mekem sam samting i defren. Taem ol pikinini oli plei spot mo ronron olbaot, “oli letem hem i mekem sam isi eksasaes nomo blong stretem ol han mo leg blong hem.”