Narakaen Laef Blong Ol Bebet

MAN BLONG WEKAP! LONG SPEN I RAETEM STORI YA

?YU GAT tingting ya se ol bebet oli samting nating nomo? ?Yu ting se i moagud sipos wol ya i no gat ol smosmol bebet ya we oli stap hambag long yumi? ?Yu yu sprei long olgeta, kilim olgeta, no wokbaot antap long olgeta, taem yu gat janis blong mekem olsem? Bifo we yu traem kilim i ded evri bebet we yu luk, i gud yu traem lanem moa long saed blong laef blong olgeta fastaem. Namba blong ol bebet long wol i bitim namba blong ol man, i gat samwe long 200,000,000 bebet blong evri man. !Tru ya, ol bebet oli no rere yet blong lus evriwan long wol ya!

Sipos yu lanem moa long saed blong laef blong ol narakaen bebet ya, maet bambae yu luksave se yumi no mas ting nating long olgeta.

Oli Save Flaegud, Ae Blong Olgeta i Sap

Plante bebet oli nambawan blong flae. Tingbaot sam eksampel. Ol moskito oli save flae we bodi blong olgeta i tanem, hed i stap daon, leg antap. Sam long olgeta oli save flae tru long ren, we oli no wetwet nating—!yes, oli save muf i go saedsaed blong bambae wota blong ren i no kasem olgeta! Sam honet mo sugabag we oli laef long ol hot kantri, oli save flae long wan spid blong 72 kilometa wan aoa. Wan bataflae we nem blong hem monarch butterfly blong Not Amerika, i flae 3,010 kilometa long wan trep blong hem. Wan flae we nem blong hem hover fly i save kilkilim wing blong hem bitim wan taosen taem long wan seken—hemia i spid moa i winim pijin ya hummingbird, wan kaen kuskus. Ol dragonflae oli save flae long wan fasin we i pulum tingting blong plante man blong oli wantem faenemaot moa long saed ya—oli save flae we baksaed blong olgeta i go fastaem mo hed i kam biaen.

Sipos yu traem finis blong kilim wan flae, ating yu luksave se ol bebet ya oli gat ae we i sap mo oli save muf kwiktaem moa i bitim yumi. Yumi intres blong save se ae blong wan flae i gat plante haf blong hem. Insaed long ae blong hem i gat plante taosen smolsmol glas we oli gat sikis saed blong olgeta, mo wanwan long olgeta oli mekem prapa wok blong olgeta. Hemia i min se ae blong wan flae i luk plante pija blong wan samting nomo.

Sam bebet oli naf blong luk ol ultraviolet laet, we yumi man i no save luk. Taswe, maet ae blong yumi i luk wan bataflae we i waet mo i no gat kala, be semfala bataflae ya i no waet long ae blong wan man bataflae. Tru ya, taem ol ultraviolet laet oli saen long wan woman bataflae, hem i gat ol defdefren kaen kala mo pija long hem we oli stret blong pulum ae blong ol man bataflae.

Plante bebet oli yusum ae blong olgeta olsem kampas. Wan eksampel blong samting ya, hemia ol sugabag mo honet. Olgeta ya oli naf blong harem save wef blong laet blong san, blong faenem ples we san i stap long hem long skae—nating sipos san i haed biaen long ol klaod. From we oli naf blong mekem samting ya, ol bebet oli save wokbaot i go longwe blong kasem kakae blong olgeta, mo oli no save mestem rod blong olgeta taem oli kambak long hom blong olgeta.

Wan Taem Blong Lav

Ol bebet, plante taem oli harem noes mo smel blong faenem man no woman bebet, blong karem pikinini wetem hem—hemia wan bigfala samting taem yu tingbaot se laef blong ol bebet i sot olsem tri fo wik nomo mo i no isi blong faenem wan patna blong karem pikinini.

Woman bataflae blong naet (emperor moth) i faenem patna blong hem taem hem i lego wan smel we i strong tumas. Nao taem man bataflae i harem smel ya, hem i naf blong faenem ples we woman bataflae ya i stap long hem, nating se hemia 11 kilometa longwe. Ol antena long hed blong bebet ya oli naf blong harem save smel ya, nating se smel ya i smol we i smol tumas.

Ol kriket, grashopa, mo narafala bebet blong naet (cicada), oli laekem moa blong yusum noes blong pulum narawan long olgeta. Yumi man tu, yumi save harem singsing blong ol bebet blong naet, taem oli yusum ful bodi blong olgeta olsem wan tul blong plei miusik. !Wan grup blong ol bebet ya blong naet we oli kam tugeta blong mekem miusik blong olgeta, oli save mekem noes we i bigwan moa i winim wan enjin! Defren olgeta, ol woman bebet oli no mekem wan noes nating.

Wekap Mo Mekem Bodi i Hot

Ol man we oli laef long kantri we i kolkol oli save se i impoten tumas blong kipim bodi blong olgeta i stap hot. Hemia i tru tu long ol bebet we blad blong olgeta i kolkol. Taem oli wekap evri moning, oli strong olsem aes. San hem i fren blong olgeta, mo oli yusum hem blong givhan long olgeta.

Ol flae mo bebet ya beetle oli laekem sidaon long ol flaoa mo lif we oli stap long hot blong san long eli moning. Sam beetle oli laekem stap raonabaot long wan flaoa blong Ostrelia we nem blong hem wota lili. Ol flaoa ya oli olsem smosmol oven, we oli save kam hot go kasem 20 digri celsius, hemia i hot moa i winim hot blong san we i stap long ol samting raonabaot long olgeta. Defren long olgeta ya, bodi blong ol bataflae i wokem prapa rod blong hem blong stap hot. Taem oli nidim blong kam hot, oli openem wing blong olgeta, mo tanem i go stret long laet blong san. I olsem ol solar panelsa we man i yusum.

!Oli Save Mekem Plante Defrenkaen Samting!

Klosap evri defren kaen bebet, oli gat ol fasin blong olgeta, we sam long olgeta oli narakaen olgeta. Eksampel, ol bataflae blong naet oli dring wota we i ronaot long ae blong ol buluk blong kasem sol we bodi blong olgeta i nidim mo blong kipim bodi blong olgeta i wetwet gud. Sam narafala bebet oli gat wan spesel wota long blad we i blokem kolkol mo mekem se bodi blong olgeta i no kam strong olsem aes. Oli laef long ol hil we oli gat sno long olgeta mo oli spenem ful laef blong olgeta blong kakae dedbodi blong ol narafala bebet we kolkol i bin kilim olgeta.

Olsem waes King Solomon i talem, plante taosen yia bifo, anis i wan anamol we i wokhad. Solomon i raetem se: “I moa gud ol lesman oli lanem fasin blong anis. Ol anis oli no gat lida, no jif, no gavman blong olgeta, be long gudtaem, oli stap putumgud kakae blong olgeta i stap rere, blong oli save kakae long hadtaem.” (Ol Proveb 6:6-8) !Taem yu tingbaot se sam kampani blong anis oli kasem 20 milian anis, yu save sapraes lelebet se oli no gat jif blong lidim olgeta! Nating se i olsem, “taon” ya blong ol anis i wok folem oda. Olgeta anis wanwan oli gat prapa wok blong olgeta, mekem se fulwan kampani blong ol anis ya oli kasem kakae we oli nidim, oli stap sefgud mo oli gat ples blong slip long hem.

Long olgeta bebet, ating ol waetanis nao oli beswan eksampel we yumi save tingbaot long saed blong fasin blong wokem haos. Sam long ol haos blong olgeta oli save hae olsem 7.5 mita.b Oli wokem ol nambawan haos ya long wan fasin we i mekem se taem ples i hot, hem i save stap kolkol oltaem mo hem i gat ples aninit long hem, insaed long graon, blong oli mekem ol garen blong masrum. !Wan samting moa blong sapraes, ol waetanis ya we oli stap wokem ol bigbigfala storihaos ya, oli blaen!

From Wanem Yumi Nidim Ol Bebet

Ol bebet oli gat wan impoten wok blong mekem long laef blong yumi. Yes, raonabaot 30 pesen blong ol kakae we yumi stap tekem oli dipen long ol sugabag we oli stap maredem ol flaoa, antap moa ol wael sugabag. Be wok ya blong maredem ol flaoa, hem i wan nomo long ol bigfala wok we ol bebet oli stap mekem. Ol bebet oli givhan blong mekem wol i stap klin taem oli kakae ol ded wud mo anamol, mo oli tanem ol doti ya i kam gudfala samting we i givhan long graon. From samting ya, graon i kam gud moa, mo ol samting oli gru gud moa. Long buk ya Alien Empire, Christopher O’Toole, wan man we i stadi long ol bebet, i raetem se: “Sipos i no gat ol bebet, bambae wol blong yumi i fulap long ol ded wud mo ol anamol we oli sting.”

Ol man bambae oli sore tumas long ol bebet sipos ol bebet ya oli no mekem wok blong olgeta. Tingbaot samting we i bin hapen long Ostrelia, we naoia hem i kantri blong plante milian buluk. Taem i gat plante buluk, i sua se oli mekem fulap doti tu, taem oli sitsit olbaot. Hemia i mekem ples i no naes blong lukluk. Mo tu, flae ya we oli kolem busflae hem i stap mekem eg blong hem insaed long ol sitsit ya blong buluk mo i stap kam plante tumas, we hemia wan denja long laef blong ol man mo ol buluk tu. Ale, ol man Ostrelia oli tekem sam bebet we oli kolem dung beetle i kam long Yurop mo Afrika. !Long rod ya nao, ol bebet oli kakae ol flae mo oli stretem problem ya!

?Oli Fren No Enemi?

I sua se, sam bebet oli spolem garen blong yumi mo oli stap pasem sik tu i go olbaot. Be 1 pesen nomo long olgeta bebet blong wol oli rili mekem trabol long man, mo plante long olgeta ya oli mekem moa trabol from man nomo i spolem ol samting raonabaot long hem. Wan eksampel hemia moskito blong malaria. Moskito ya i no mekem bigfala trabol long ol manples we oli laef olbaot long ol dakbus, long ol hot ples blong wol. Be, moskito ya i givim bigfala sik long ol man we oli laef long ol taon klosap long bus, from we ol man long ol ples ya oli letem ol wota oli hivap olbaot mo oli no kafsaedem ol wota ya.

Plante taem, man i save folem sam spesel rod blong blokem ol bebet we oli spolem garen blong olgeta. Oli save putum ol defren kakae long garen mo oli save protektem ol anamol we oli kakae ol bebet ya. Ol bebet olsem ol ladybug mo lacewing oli save blokem olkaen laos we oli spolem ol kakae long garen. Mo long Saotis Esia, sam man we oli wok long pablik helt dipatmen oli faenem se sipos man i putum sam eg blong dragonflae insaed long wota tang blong olgeta, samting ya i save kakae olgeta pikinini blong moskito.

Taswe, nating sipos yumi no rili laekem ol bebet, be oli givhan blong laef long wol ya, mo yumi nidim olgeta. Olsem Christopher O’Toole i talem, ol bebet oli no nidim yumi blong laef, be “yumi no save laef sipos oli no stap.”

[Futnot]

[Bokis/Foto blong pija long pej 16, 17]

METAMORPHOSIS—Wan Niufala Bodi, Wan Niufala Laef

Sam bebet oli save jenisim bodi blong olgeta fulwan. Blong mekem olsem oli folem rod ya we long Inglis oli kolem metamorphosis—stret mining blong tok ya hemia “jenisim bodi.” Sam long ol jenis ya oli mekem sam bebet oli defren olgeta long fastaem. Ol maget oli jenis i kam flae, ol katapila oli kam bataflae, mo wan kaen bebet blong wota i kam dragonflae. Plante handred bebet oli folem fasin ya blong metamorphosis.

Jenis olsem i bigwan, i olsem we yumi traem jenisim wan trak i kam wan plen. Blong mekem olsem, plante bigbigfala jenis oli mas gohed insaed long bodi blong wan bebet. Wan eksampel, hemia bataflae. Taem katapila i stap slip long sel blong hem, bighaf blong bodi we hem i gat fastaem i lus mo ol niufala haf blong bodi oli gru—olsem ol wing, ae, mo ol antena.

Plante taem, blong bebet i save mekem jenis ya, bambae hem i mas folem wan niufala fasin blong laef. Eksampel, taem dragonflae hem i stap olsem wan lava, hem i stap kakae ol smosmol fis no tadpol (pikinini blong frog); be taem hem i kam bigwan mo i save flae, hem i kakae ol narafala smosmol bebet. Hemia i olsem wan man we i spenem ol faswan 20 yia blong laef blong hem blong swim long solwota mo narafala haf blong laef blong hem, hem i stap flae olsem wan pijin.

Taem yu luk ol nambawan jenis ya we ol bebet oli naf blong mekem, ?yu save bilif se olgeta laef samting oli hapen olsem nomo, no yu ting se God i wokem olgeta? ?Olsem wanem wan katapila i save kamaot hem wan olsem, nao i save finis se bambae hem i mas jenisim hem wan i kam wan bataflae? Mo tu yumi save tingbaot kwestin ya se, ?hu i kam fastaem—katapila no bataflae? Katapila i no save stap sipos bataflae i no stap, from we bataflae nao hem i mekem eg.

Fasin ya blong ol bebet blong folem metamorphosis i givim strong pruf se i gat wan Bigfala Man i stap we i wokem olgeta samting. Baebol i tokbaot man ya olsem Man we i Wokem olgeta samting, hem i God ya we i gat Olgeta Paoa.—Ol Sam 104:24; Revelesen 4:11.

[Foto]

Bataflae ya, “Swallowtail,” i openem wing blong hem afta we hem i kamaot long sel blong hem

[Tok blong pija long pej 18]

Antap: Wan bebet we i stap kakae paoda we i stap long flaoa

Antap raetsaed: Wan bebet we wota i stap long hem i stap traem mekem bodi blong hem i hot

Raetsaed: Bebet ya we oli kolem “Rhinoceros beetle”

[Tok blong pija long pej 18]

Grashopa blong Afrika

[Tok blong pija long pej 18]

Hosflae