Edukesen We i Kasem Fulap Man

“Ol man we oli skul gud, olgeta nomo oli fri man.”—Epictetus, c. 100 K.T.a

LONG ol yia 1800, man ya William H. Seward i girap agensem fasin ya blong wok slef. Hem i bilif se “sipos ol man oli wantem kam gud moa, Baebol nao i mas gat paoa long laef blong olgeta.”

Ol Witnes blong Jeova tu, oli tinghae long Baebol. Oli bilif strong se olgeta we oli folem ol rul blong Baebol oli kam ol gudfala man, olsem ol gudfala hasban, waef, mo pikinini. Yes, oli kam ol beswan man long wol. Taswe, ol Witnes oli obei long tok blong Jisas Kraes se: “Yufala i mas go long ol man long olgeta ples long wol, blong . . . tijim olgeta.”—Matiu 28:19, 20.

Blong tijim ol man long Baebol, ol Witnes blong Jeova oli stap wok long moa ples i bitim eni narafala grup we oli tijim man samtaem. ?Oli go kasem weples?

Oli Wokem Ol Buk Long Olgeta Ples Blong Wol

Blong tijim ol man, ol Witnes oli yusum ol Baebol we ol narafala oli wokem finis long plante handred lanwis. Be, olgeta tu oli wokem Baebol ya New World Translation of the Holy Scriptures long 21 lanwis, oli wokem New World Translation of the Christian Greek Scriptures (we ol man oli kolem Niutesteman) long 16 lanwis. Mo tu, oli stap tanem Baebol ya i go long 11 moa lanwis bakegen. Oli wokem ol buk tu, we oli pulum ol man blong laekem Baebol mo blong kasem save long hem.

Wan long ol buk ya, hemia Wekap!, we oli wokem long 83 lanwis. Oli prentem moa long 20,380,000 kopi blong evri Wekap!. Wan buk we i joen wetem Wekap!, hemia Wajtaoa. Oli wokem 22,398,000 kopi blong hem evri taem, long 137 lanwis. !Taem yumi kaontem ol namba ya, yumi luk se long wan yia nomo, oli wokem bitim wan bilian kopi blong tufala buk ya! Mo tu, oli wokem ol semfala Wajtaoa long 124 lanwis wantaem, mo semfala Wekap! long 58 lanwis wantaem. Taswe, plante man long ol defdefren ples blong wol, oli stap ridim ol semfala save long prapa lanwis blong olgeta.

Antap long hemia, long ol yia we oli jes pas, ol Witnes blong Jeova oli wokem plante milian buk we oli givhan long ol man blong stadi Baebol. Buk ya Trutok blong Soemaot Rod blong Itenel Laef, oli wokem moa long 107 milian kopi blong hem. Biaen, oli wokem bitim 81 milian kopi blong buk ya, Yu Save Laef Foreva Long Paradaes Long Wol. I no longtaem i pas, oli wokem buk ya Save Blong Lidim Yu Long Laef We i No Save Finis. Kam kasem naoia, oli prentem bitim 75 milian kopi blong hem long 146 lanwis. Mo tu, wan smol buk we i gat 32 pej blong hem, ?Wanem Samting We God i Wantem Yumi Blong Mekem? oli wokem bitim 113 milian kopi blong hem long 240 lanwis.

I gat ol narafala buk tu blong givhan long samfala we oli nidim spesel tijing. Buk ya, My Book of Bible Stories, oli wokem blong ol pikinini. Oli prentem moa long 51 milian kopi blong hem. Oli wokem ol buk blong givhan long ol yangfala tu, olsem, Your Youth— Getting the Best Out Of It mo Questions Young People Ask—Answers That Work. Oli wokem bitim 53 milian kopi blong tufala buk ya tugeta. Buk ya Spesel Rod Blong Mekem Famle i Hapi, oli wokem long 115 lanwis. Hem i givhan finis long plante milian famle blong stretem trabol we i stap kasem olgeta.

Afta long 1985, oli wokem fo buk we oli givhan long man blong gat moa bilif long Bigman we i Wokem yumi, Pikinini blong Hem, mo Baebol. Oli wokem bitim 117 milian kopi blong ol buk ya. Sam long olgeta ya, i gat Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation?, Man We i Hae Moa Long Olgeta Man, The Bible—God’s Word or Man’s?, mo Is There a Creator Who Cares About You?

Naoia, ol Witnes blong Jeova oli stap wokem ol buk long 353 lanwis. Sam long olgeta ya, klosap nao bambae oli kamaot long 38 moa lanwis bakegen. !Yes, stat long 1970 i kam, ol Witnes oli wokem moa long 20 bilian buk! Antap long hemia, long 230 kantri blong wol, klosap sikis milian man mo woman blong olgeta oli stap tijim ol narafala long Baebol. ?Be wanem i mekem se wok ya i save gohed? ?Mo olsem wanem hem i gat paoa long laef blong ol man?

Prapa Lanwis Blong Ol Man—?From Wanem?

Ating yu yu luksave finis se, i wan bigbigfala wok blong prentem ol nambawan buk long bitim handred lanwis semtaem. I gat ol man mo woman we oli glad blong yusum taem mo save blong olgeta blong tanem ol buk ya oli go long ol defdefren lanwis. Oli yusum kompiuta blong givhan long olgeta long wok ya. From samting ya, oli save mekem nambawan wok, mo wok spid, mo tanem ol tok i stret gud. Olsem nao, ol man oli kasem ol buk hareap nomo, nating se long sam lanwis, maet i gat smol man nomo we oli wok blong tanem lanwis. Naoia, long fulwol, i gat bitim 1,950 man mo woman we oli stap mekem wok ya, mo oli no kasem pei from. ?Be, from wanem oli hadwok olsemia? ?Ating i hadwok blong nating nomo blong tanem ol buk oli go long ol smosmol lanwis, from se plante man we oli toktok long ol smosmol lanwis ya maet oli gat save tu long wan bigfala lanwis?

Ol Witnes blong Jeova oli luk se bigfala traehad blong olgeta i no blong nating nomo. Oli gat semfala tingting olsem William Tyndale long ol yia 1500, taem hem i tanem Baebol i go long narafala lanwis. Hem i raetem se: “Mi mi luksave se, blong ol man oli kasem trutok blong Baebol, oli mas ridim long prapa lanwis blong olgeta. Olsem nao, oli save kasem bigfala tingting biaen long hem, olsem wanem ol save i joejoen, mo oli kasem mining blong hem tu.”

I tru, sam man oli no gat rod blong kasem ol buk we oli eksplenem Baebol long prapa lanwis blong olgeta. Be, sipos i gat rod, trutok blong Baebol bambae i kasem hat blong olgeta moa, long fasin we i spid moa. Samting ya i kamaot klia long ol kantri we fastaem oli Soviet Yunion. Long ol ples ya, ol man oli toktok plante lanwis. Jes afta long yia 1900, plante blong ol kantri ya oli joen insaed long Soviet Yunion, ale ol man oli mas lanem mo yusum lanwis blong Rasia. From samting ya, oli rid mo raet long lanwis Rasia, be oli gohed blong toktok long prapa lanwis blong olgeta.

Be, long 1991, Soviet Yunion i finis, nao ol man ya oli wantem yusum prapa lanwis blong olgeta nomo. Sam long ol lanwis ya, i gat Adij, Altae, Belorasia, Jojin, Kirkis, Komi, Osetian, Tuvinian, mo plante narawan bakegen. Klosap olgeta man we oli toktok long ol lanwis ya oli save storian long lanwis Rasia. Be, ol tok blong Baebol we oli ridim long lanwis Rasia i no stap kasem hat blong olgeta. Ol buk long prapa lanwis blong olgeta hemia nao i gat bigfala paoa long olgeta. Wan man i kasem wan smol pepa we i tokbaot Baebol long lanwis Altae, nao hem i talem se: “I gud tumas we naoia yufala i wokem ol buk long prapa lanwis blong mifala.”

Sem samting i kamaot long Greenland, hemia wan aelan long Aktik we samwe 60,000 man oli stap long hem. Tugeta magasin ya Wajtaoa mo Wekap! oli stap wokem long lanwis blong Greenland, mo fulap man oli ridim olgeta wetem ol narafala buk we ol Witnes blong Jeova oli stap wokem long lanwis ya. Yes, ol buk ya oli stap kasem ol laswan vilej long aelan ya.

Long Saot Pasifik, samwe 7,000 man oli toktok lanwis blong Nauru, 4,500 long lanwis blong Tokelau, mo 12,000 long lanwis blong Rotuma. Naoia, ol Witnes oli stap wokem ol smosmol pepa mo ol buk we oli tokbaot Baebol long ol lanwis ya. Mo tu, oli wokem Wajtaoa wan taem wan manis long lanwis blong Niue, we 8,000 man oli toktok long hem, mo long lanwis blong Tuvalu, we 11,000 man oli save hem. Yes, ol Witnes blong Jeova oli wokem moa buk long ol smosmol lanwis i bitim ol narafala man. Oli wokem ol buk we oli tokbaot Baebol long lanwis Bislama, Hiri Motu, Papiamento, Kreol blong Mauritius, Pijin blong Papua Niugini, Kreol blong Seychelles, Pijin blong Solomon, mo plante narafala lanwis.

Plante man we oli toktok ol smosmol lanwis ya oli pua, mo oli stap longwe long ol narafala ples. Be, maet klosap olgeta man ya oli save rid mo raet. Plante taem, i gat wan buk nomo we i stap long prapa lanwis blong olgeta, hemia Baebol. Long sam ples olsem, oli no stap wokem wan niuspepa tu long prapa lanwis blong ol manples, from we oli no save wingud long hem.

Oli Gat Tangkiu—?From Wanem?

Ol Witnes blong Jeova oli wokem ol buk we oli halpem ol man blong mekem laef blong olgeta i kam gud. From samting ya, plante man oli presem wok blong olgeta we oli tanem ol buk i go long ol lanwis. Woman ya Linda Crowl i wok long Institiut blong Pasifik Stadi, long U.S.P. blong Suva, Fiji. Hem i tokbaot wok blong ol Witnes blong tanem ol buk, se “hemia beswan samting we i stap hapen long Pasifik.” Hem i talem long ol man se oli mas ridim ol buk ya from we oli nambawan.

Wekap! long lanwis blong Samoa i stap kamaot wan taem long tri manis. Taem oli statem wok ya, niuspepa mo televisin long Samoa i tokbaot samting ya. Oli soem pija blong fas pej blong Wekap! mo oli openem i go long ol wanwan stori insaed. Oli tokbaot sam samting long evri stori.

Long sam kantri, samfala we oli tijim ol lanwis long kolej, oli kam luk ol Witnes we oli stap tanem ol buk i go long lanwis blong kantri ya. Oli askem kwestin long olgeta long saed blong stret rod blong joejoenem mo raetem ol tok, mo long saed blong ol niufala tok we ol manples oli stap yusum. I klia se edukesen we ol Witnes blong Jeova oli stap givim mo we man i no pem, hem i tajem laef blong plante man, i no olgeta nomo we oli joen long skul blong ol Witnes.

Be, olsem yumi tokbaot fastaem finis, klosap wan bilian man mo woman long wol oli no save rid mo raet. Hemia se, long sikis man, i gat wan we i no save rid mo raet. ?Ol Witnes oli mekem wanem blong givhan long olgeta ya blong kasem ol impoten save we ol narafala oli stap kasem taem oli rid mo stadi?

Stamba Edukesen

Long plante kantri, ol Witnes oli tijim wan kos we man i save folem blong lanem blong rid mo raet. Kos ya i fri nomo. Oli wokem ol prapa buk blong olgeta tu long saed blong rod blong tijim ol man. Wan ya, Apply Yourself to Reading and Writing oli wokem long 28 lanwis finis. Kos ya i givhan long plante taosen man, woman mo ol olfala tu, blong oli save rid mo raet.

Long Burundi, ol Witnes blong Jeova oli tijim plante handred man blong rid mo raet. Nasnal Ofis blong Adult Literacy long kantri ya i luk ol gudfala frut we i kamaot long plan ya. Taswe, long Intenasnal Dei blong Literacy long Septemba 8, 1999, oli givim wan praes long fo Witnes we oli tijim kos ya.

Long 700 kongregesen blong ol Witnes blong Jeova long Mosambik, oli stap folem plan ya blong tijim ol man blong rid mo raet. Oli sanem ripot ya i kam se: “Long fo yia we i pas, i gat 5,089 man mo woman we oli finisim kos ya, mo i gat 4,000 we oli stap folem naoia.” Wan studen i raetem se: “Mi mi wantem talem tangkiu we i kamaot long hat blong mi from kos ya . . . Bifo, mi mi no save samting. Be kos ya i lanem mi blong rid, mo mi save raet tu, mi jes nidim blong lanem smol moa yet.”

Long 1946, oli stat kaontem olgeta we oli joen long kos ya blong lanem blong rid mo raet long Meksiko. Kam kasem naoia, i gat 143,000 we oli bin folem kos ya. Wan woman we i gat 63 yia blong hem, i raetem se: “Mi mi talem bigfala tangkiu long ol Witnes blong Jeova, from se oli tijim mi blong rid mo raet. Bifo, mi mi harem nogud tumas. Be naoia, mi save lukaot ol advaes long Baebol, mo ol tok blong hem i stap givim glad long mi.”

Long Brasil long Saot Amerika, ol Witnes oli tijim plante taosen man blong rid mo raet. Wan woman we i gat 64 yia blong hem i talem se: “Taem mi mi lanem blong rid, i olsem we mi brekem ol jen we oli bin fasem mi blong plante yia. Naoia, mi mi kasem save long plante samting. Antap moa, mi mi stap ridim Baebol mo stadi long hem, mo samting ya i mekem mi mi kam fri long plante giaman tijing.”

Plante Witnes blong Jeova oli tijim man blong rid mo raet taem oli gohed blong stadi Baebol wetem olgeta. Martina long Filipin i gat bitim 80 yia taem wan Witnes i kam long haos blong hem. Hem i wantem stadi Baebol be hem i no save rid. Ale, Witnes we i tijim hem long Baebol, i lanem hem blong rid. Hem i kasem tijing long kongregesen tu. Ale, hem i kam naf blong yusum Baebol blong tijim ol narafala. Naoia, hem i save rid mo raet, mo hem i stap wok fultaem blong tijim ol narafala long Baebol.

Yes, enikaen man nomo i naf blong lanem blong rid mo raet. Be maet yu askem se, ‘?Save blong Baebol long saed blong God mo ol stamba tingting blong hem, i rili save givhan long ol man?’ Nekis stori bambae i ansa long kwestin ya.

[Futnot]

[Bokis blong pija long pej 9]

“I No Gat Tok We i Naf Blong Talem . . . ”

Sam gavman, sam man blong hae save, mo plante man olbaot, oli luksave se ol Witnes blong Jeova oli stap traehad blong givim edukesen long ol man long olgeta ples blong wol. Hemia nao toktok we sam long ol man ya oli sanem i kam:

“Mi mo gavman blong mi i glad tumas long buk ya [Yu Save Laef Foreva Long Paradaes Long Wol, long lanwis blong Tuvalu]. Hem i gud tumas, mo i wan niufala samting we mifala i save joenem i go long ol ‘sas samting’ blong Tuvalu. Yufala i save haremgud tumas long bigfala wok ya we yufala i mekem, hem i wan nambawan wok we bambae i givhan long bilif mo laef blong ol man ples ya. Mi mi bilif se bambae oli raetem samting ya long histri blong Tuvalu, blong makem ol buk we ol man oli bin wokem blong givim edukesen long kantri ya.”​—Dr. T. Puapua, praem minista blong Tuvalu bifo.

“Ol Witnes blong Jeova oli bisi oltaem blong prentem ol buk. Oli yusum ol niufala rod mo tul we oli jes kam long Pasifik. . . . Wok ya i moa gud moa taem yumi tingbaot olsem wanem i hadwok blong sanem toktok i go i kam . . . long ol aelan blong Pasifik.”​—Linda Crowl, U.S.P., Suva, Fiji.

“!Buk ya Spesel Rod Blong Mekem Famle i Hapi long lanwis Isoko i nambawan mo i gat paoa! Mifala i talem tangkiu long olgeta we oli glad blong yusum taem mo paoa blong olgeta blong tanem buk ya i kam long lanwis blong mifala, mekem se mifala i save kasem olgeta save blong hem.”​—C.O.A., Naejeria.

“I no gat tok we i naf blong talem bigfala tangkiu blong mi from Baebol ya [New World Translation long lanwis blong Serbia]. I isi nomo blong kasem save long hem. Mi bin traem blong ridim Baebol long narafala lanwis, be oltaem mi lego from we mi no kasem save long hem. !Naoia, mi mi save ridim nambawan Baebol ya mo kasem save long hem!”​—J. A., Yugoslavia.

“Tangkiu from ol gudfala buk we yufala i tanem i kam long lanwis Tiv. Oli tijim mo leftemap tingting blong man. Yes, i no gat tok we i naf blong talem olsem wanem ol buk ya oli givhan long mifala mo leftemap tingting blong mifala. Oli stap long han blong plante taosen man finis.”​—P.T.S., Naejeria.

[Foto]

36 milian kopi long 115 lanwis

[Tok blong pija long pej 5]

Ol Witnes oli wokem bitim 100 milian kopi blong “New World Translation” Baebol long 37 lanwis

[Tok blong pija long pej 7]

Klosap 2,000 Witnes blong Jeova long wol oli stap tanem ol buk long saed blong Baebol oli go long ol defdefren lanwis. (Lefsaed: Olgeta we oli tanem ol buk i go long Sulu lanwis long Saot Afrika; Daon: Long Japan)

[Tok blong pija long pej 7]

Oli wokem bitim wan bilian “Wajtaoa” mo “Wekap!” long wan yia

[Tok blong pija long pej 8]

Long plante ples blong wol, ol Witnes blong Jeova oli tijim ol man blong rid mo raet. (Raetsaed: Meksiko; Daon: Burundi. Long faswan pej: Gana)