Wajtaoa LAEBRI LONG INTENET
Wajtaoa
LAEBRI LONG INTENET
Bislama
  • BAEBOL
  • OL BUK
  • OL MITING
  • g02 Oktoba pp. 21-26
  • Nating Se Mi Kasem Traem, Tingting i Stap Strong Yet Long Wan Gudfala Fiuja

I no gat video yet long haf ya.

Sori, i gat problem taem i stap lodem video ya.

  • Nating Se Mi Kasem Traem, Tingting i Stap Strong Yet Long Wan Gudfala Fiuja
  • Wekap!—2002
  • Ol Sabtaetol
  • Sem Samting
  • Wan Had Kwestin
  • Ansa Long Ol Kwestin
  • Kalabus From Bilif
  • Traem Ya Blong No Joen Nating Long Faet
  • Long Wan Rabis Kalabus
  • Wan Wokbaot We i Nogud Tumas
  • Laef i Stap
  • Tingting i Strong Yet Long Wan Gudfala Fiuja
  • Mi Lanem Blong Trastem Jeova
    Wajtaoa—1998
  • Mifala i Laef Long Paoa Blong Jeova Nomo
    Wajtaoa—2004
  • Mi Mi Winim Ol Hadtaem Long Wok Blong God
    Wekap!—2005
  • Paoa Blong Stanap Strong Tru Long Sam Bigfala Traem
    Wajtaoa—1998
Luk Moa Samting
Wekap!—2002
g02 Oktoba pp. 21-26

Nating Se Mi Kasem Traem, Tingting i Stap Strong Yet Long Wan Gudfala Fiuja

ANDREJ HANÁK I TALEM STORI YA

Long yia 1943, Seken Wol Wo i stap gohed strong, mo mi mi stap long kalabus long Budapest, Hangari, from we mi no wantem joen long ami. Nao wan pris blong Otodoks jos i talem long mi se bambae hem i givim wan Baebol long mi sipos mi givim bred blong mi long hem blong tri dei. Long taem ya, mi mi ded hanggri. Be naoia mi luksave se mi mekem wan gudfala jus taem mi jenisim bred blong mi wetem Baebol ya.

TAEM ol Nasi oli rul long kantri blong mifala long Seken Wol Wo, i no isi blong ol Kristin oli holem wan klin tingting long fored blong God. Mo biaen, taem ol Komunis oli rul blong 40 yia, bakegen i no isi blong mekem wok blong Bigman we i Wokem yumi, Jeova God, mo obei long ol rul blong Baebol.

Bifo we mi tokbaot taem ya we i no isi blong holemstrong long God, bambae mi talem sam samting long saed blong mi wan. Bambae yu glad blong save long ol traem we ol Witnes blong Jeova oli kasem long ol yia ya. Be fastaem, bambae mi tokbaot wan samting long saed blong jos blong mifala we i mekem tingting blong mi i hafhaf long saed blong ol skul.

Wan Had Kwestin

Mi mi bon long Disemba 3, 1922, long wan vilej blong Hangari we i klosap long mak blong graon blong Slovakia, nem blong vilej ya Pácin. Long taem ya, Slovakia i haf blong kantri ya Jekoslovakia, long saed i go long is. Afta long Seken Wol Wo, Soviet Yunion i tekem bighaf blong Jekoslovakia i blong olgeta, mo oli seftem mak blong graon blong Yukren i kam klosap moa long Pácin, samting olsem 30 kilometa longwe nomo.

Papa mama blong mi tufala i strong Katolik. Tufala i gat faef pikinini mo mi mi namba tu. Taem mi gat 13 yia, wan samting i hapen we i mekem mi mi tingting moa long saed blong skul. Mi folem Mama i go long wan wokbaot blong 80 kilometa, blong go wosip long wan vilej long Hangari, nem blong hem Máriapócs. Mitufala i

wokbaot i go long ples ya, from we mitufala i bilif se bambae mitufala i kasem blesing from. Ol Roman Katolik mo ol Grik Katolik tugeta oli mekem wokbaot ya. Fastaem, mi bin ting se tufala skul ya oli sem mak nomo, from we tufala evriwan i Katolik. Be mi faenemaot se i no olsem.

Ol Grik Katolik oli mekem Lames fastaem. Ale, mi go joen wetem olgeta ya. Mama i faenemaot samting ya, mo hem i kros we i kros. Mi mi no kasem save, mi talem long hem se: “Be, mi ting se tufala Lames ya oli sem mak. ?From wanem mi mekem i no stret? ?Yumi evriwan i kakae bred blong joen long semfala bodi blong Kraes, no?”

Mama i no save ansa long kwestin ya, hem i talem nomo se: “Boe blong mi, yu yu mekem sin taem yu askem ol kwestin olsem.” Be, mi mi gohed blong tingting long ol kwestin ya.

Ansa Long Ol Kwestin

Long 1939, jes afta we Seken Wol Wo i stat, mi mi muf i go long wan smol taon, nem blong hem Streda nad Bodrogom. Hem i stap sam kilometa nomo longwe long ples blong mifala, long ples ya we naoia oli kolem is Slovakia. Long taem ya, mi mi gat 17 yia. Mi mi go long ples ya blong lanem wan wok, hemia wok blong bonem aean long faea mo wokem ol defdefren samting long hem. Be, long haos blong man ya we i tijim mi long wok ya, mi kasem samting we i moa impoten i bitim save ya blong wokem ol samting long aean.

Woman blong man ya, Mária Pankovics, hem i wan Witnes blong Jeova. Ale, long dei, mi lanem blong wokem ol samting long aean, mo long naet, mi stadi Baebol mo mi go long ol miting blong ol Witnes. Wok ya we mi stap lanem, i mekem mi mi kasem save moa long tok blong Ol Sam 12:6: “Hae God. Man i save trastem ol promes blong yu. Ol promes ya oli stret mo oli tru, olsem silva we oli bonem seven taem long faea blong mekem i klin we i klin gud.” !Mi mi haremgud tumas long ol naet we mifala i stap storian long ol promes blong Jeova, mo mi kasem ansa blong ol kwestin blong mi long saed blong Baebol!

Mi mi no save nating se, i no longtaem bambae Seken Wol Wo i kam antap moa, mo niufala bilif blong mi bambae i kasem bigfala traem.

Kalabus From Bilif

I no longtaem afta we mi stat lanem wok ya, oli singaot ol yangfala man long Hangari blong oli tren from ami. Mi mi mekemap tingting blong mi blong folem rul blong Baebol long Aesea 2:4 (NW ) blong “no moa lanem fasin blong faet.” Disisen blong mi i mekem se mi mas stap ten dei long kalabus. Afta we mi kamaot, mi gohed blong stadi Baebol. Long Julae 15, 1941, mi tekem baptaes long wota blong givim laef blong mi i go long Jeova.

Long taem ya, ol Nasi blong Jemani oli rul long Soviet Yunion finis, mo faet i stap gohed strong long is Yurop. Ol toktok blong leftemap tufala saed blong faet i kam antap, mo ol man oli gat strong tingting se kantri blong olgeta i beswan. Be ol Witnes blong Jeova oli bilif long Baebol, taswe oli no joen nating long wan saed no narasaed.

Long Ogis 1942, ol haeman oli mekem wan samting agensem mifala we i nogud tumas. Oli jusumaot ten ples, nao oli karem ol Witnes blong Jeova oli go long ol ples ya, nating se ol Witnes ya oli yangfala no oli olfala. Ol man mo woman we oli joen wetem ol Witnes be oli no baptaes yet, oli karem olgeta tu oli go long ol ples ya. Biaen, oli tekem mi wetem sam narafala i go long wan kalabus long taon ya Sárospatak, we i stap 20 kilometa longwe long vilej blong Pácin.

Wan we i yangfala moa long mifala evriwan long grup ya, hemia wan pikinini we i gat tri manis nomo. Oli putum hem long kalabus wetem mama blong hem we i wan Witnes. Taem mifala i askem long gad blong i givim sam kakae long pikinini ya, hem i jikim mifala se: “Lego hem i krae. Bambae samting ya i givhan long hem blong gruap i kam wan strong Witnes.” Mifala i sore long smol pikinini ya, mo mifala i harem nogud se hat blong gad ya i kam strong olsem ston from ol toktok blong leftemap kantri we hem i stap lesin long hem.

Long kot, oli jajem mi se mi mas stap tu yia long kalabus. Biaen, oli karem mi mi go long wan kalabus we i stap long 85 Margit Körút, Budapest. Ol rum blong kalabus ya oli bigfala olsem 4 meta mo oli longfala olsem 6 meta. I gat samwe 50 kasem 60 man oli fasfas insaed long ol rum ya. Mifala i stap long ples ya blong eit manis. I no gat ples blong swim mo i no gat tolet. Taswe, mifala i no save swim mo wasem klos blong mifala. From we mifala i doti tumas, ol laos oli fulap long mifala, mo long naet, ol bebet oli wokbaot long bodi blong mifala.

Mifala i mas girap long fo klok long moning. Nao oli givim wan smol kap kofe long mifala blong dring. Long dina, oli givim wan smol kap supsup long mifala wanwan, wetem wan smol pis bred mo smosmol raes. Long sapa, i no gat kakae nating. Long taem ya, mi mi gat 20 yia. Fastaem, bodi blong mi i strong, be sloslo, mi mi kam slak gogo mi no moa save wokbaot. Sam prisena oli ded from hanggri mo sik.

Nao i gat wan narafala prisena i kam stap long rum blong mifala. Hem i pris ya blong Otodoks jos we mi tokbaot fastaem finis. Oli letem hem i holem Baebol blong hem, oli no karemaot. !Mi mi wantem tumas blong ridim Baebol ya! Be taem mi askem long hem blong givim Baebol ya long mi blong mi save ridim, hem i no wantem. Be wan dei, hem i kam klosap long mi, i talem se: “Ei boe, yu save karem Baebol blong mi. Bambae mi salem long yu.”

Mi mi talem se: “?Salem? ?Blong hamas? Mi mi no gat mane ya.”

Ale, hem i girap i talem se bambae i givim Baebol ya long mi sipos mi mi givim bred blong mi long hem blong tri dei. !Mi mi haremgud tumas! Nating se mi hanggri we mi hanggri, be mi kasem kakae long saed blong spirit we i givhan long mi mo sam narafala, blong mifala i stanap strong long taem ya blong trabol. Baebol ya, mi mi holem i stap kasem tede.—Matiu 4:4.

Traem Ya Blong No Joen Nating Long Faet

Long Jun 1943, oli karem samwe 160 yangfala Witnes brata wetem mi tu, i go long wan taon klosap long Budapest, nem blong hem Jászberény. Oli wantem se mifala i werem ol hat blong ami mo fasem wan kaliko long han blong mifala. Kaliko ya i gat trifala kala blong flaeg long hem. Mifala i no wantem mekem samting ya. Ale, oli karem mifala i go long stesen blong tren mo oli putum mifala long ol bigfala bokis we tren i stap pulum. Nao oli sanem mifala i go long Kőbánya. Taem mifala i kasem ples ya, ol haeman blong ami oli singaot nem blong mifala wanwan, mo oli givim oda long mifala blong go putum nem blong mifala long lis blong ol soldia.

Oli givim oda se mifala i mas talem tok ya “Heil Hitler,” we i min se “Hail long Hitler.” Taem ol wanwan Witnes oli no wantem talem, oli kilim nogud olgeta. Ol raf man ya oli kilim ol brata gogo oli taed, nao wan long olgeta i talem se: “Bambae mifala i kilim wan moa, be bambae hem i mas ded.”

Wan olfala brata we hem i wan Witnes longtaem, nem blong hem Tibor Haffner, i gat wan lis blong ol Witnes we oli stap long tren ya. Ale, hem i toktok long mi long smol voes i se: “Brata, bambae oli singaot nem blong yu nekiswan. !Yu no fraet! Yu trastem Jeova.” Oli singaot nem blong mi. Mi stanap long doa blong tren, nao oli talem long mi blong kamaot. Wan soldia i talem se: “Hem i bun nomo. ?Bambae yumi kilim hem olsem wanem? I no moa gat mit long bodi blong hem.” Nao hem i talem long mi se: “Sipos yu go putum nem blong yu wetem ol ami olsem we mifala i bin talem long yufala, bambae mifala i meksua se oli givim wok long yu long kijin. Sipos no, bambae yu ded.”

Mi ansa se: “Bambae mi no save joen long ami. Mi wantem gobak insaed long tren wetem ol brata blong mi.”

Wan soldia i sore long mi, ale i holem mi, i sakem mi mi gobak insaed long tren. Mi mi hevi olsem 40 kilo nomo, taswe i no had long hem blong sakem mi mi gobak. Brata Haffner i kam, i putum han blong hem i goraon long solda blong mi, i holem fes blong mi, mo i talem tok blong Ol Sam 20:1 se: “Prea blong mi se sipos yu stap long trabol, [“Jeova,” NW ] bambae i harem krae blong yu, bambae i lukaot gud long yu, i sevem yu, mo bambae i givhan long yu, i kam halpem yu.”

Long Wan Rabis Kalabus

Afta long samting ya, oli putum mifala i go long wan bot long Reva Danube blong sanem mifala i go long Yugoslavia. Long Julae 1943, mifala i kasem rabis kalabus long taon ya Bor. I gat wan bigfala maen long taon ya we oli stap digim kopa long hem. Hem i bigwan moa long ol narafala maen long Yurop. Ol man we oli wok long maen ya oli kam long ol defdefren kantri, mo namba blong olgeta i go kasem 60,000. Long olgeta ya, i gat 6,000 man Jiu mo 160 Witnes blong Jeova.

Oli putum ol Witnes oli stap long wan bigfala rum blong slip. Long medel blong rum ya, i gat wan tebol mo ol stul, ale mifala i mekem miting tugeta long ples ya tu taem long wan wik. Mifala i stadi long ol Wajtaoa we mifala i stap kasem long fasin haed. Mo mifala i ridim Baebol ya we mi bin jenisim wetem bred blong mi. Mo tu, mifala i singsing mo prea tugeta.

Mifala i traehad blong frengud wetem ol narafala prisena, mo sam long olgeta oli givhan long mifala. Wan brata, bel blong hem i soa tumas, be ol gad oli no wantem karem hem i go long dokta. Hem i kam sik moa, nao wan man Jiu long kalabus ya we hem i dokta, i agri blong katem bel blong hem. Dokta ya i yusum wan fasin blong bifo blong kilim soa, nao hem i katem bel blong brata ya wetem handel blong wan spun we oli sapenem. Brata ya i kamgud bakegen, mo i gobak long ples blong hem afta we faet i finis.

Wok long maen ya i mekem mifala i taed, mo mifala i kasem smol kakae nomo. Tu brata oli ded from ol akseden long wok, mo wan narafala i ded from sik. Long Septemba 1944, ami blong Rasia i stap kam klosap, ale ol haeman blong kalabus ya oli mekem disisen blong karemaot olgeta prisena. I had blong kasem save long samting we i kamaot biaen, sipos yu no bin luk wetem prapa ae blong yu.

Wan Wokbaot We i Nogud Tumas

Mifala wetem plante man Jiu we olgeta tu oli stap kalabus, mifala i wokbaot blong wan wik, nao mifala i kamtru long Belgrade. Mifala i wokbaot bakegen blong sam dei, nao mifala i kasem vilej ya Cservenka.

Taem mifala i kasem Cservenka, oli talem long ol Witnes blong Jeova blong mekem ol laen, we i gat faef man long wan laen. Nao oli jusum wan Witnes long evri tu laen. Wota i ron long ae blong mifala taem oli lidim olgeta oli gowe, from we mifala i ting se bambae oli kilim olgeta i ded. Be smoltaem biaen, oli kambak. ?Wanem i hapen? Ol soldia blong Jemani oli wantem se oli digim ol beregraon, be wan man Hangari we i komanda blong ami i talem se oli slak tumas blong wok from we oli no kakae blong wan wik.

Ale, long sava ya oli tekem mifala ol Witnes i go long wan rum antap long wan haos. Hem i wan rum blong draemap ol brikis. Wan haeman blong ami blong Jemani i talem long mifala se: “Yufala i mas stap kwaet long ples ya, yufala i no muf. Tunaet, ol samting bambae i kam nogud tumas.” Nao hem i goaot mo i lokem doa. Sam menet nomo biaen, mifala i harem voes blong ol soldia we oli singaot strong se: “!Hareap! !Hareap!” Nao ol masket oli faerap, mo biaen ples i kwaet nogud. Smoltaem biaen bakegen, mifala i harem oli singaot se: “!Hareap! !Hareap!” mo ol masket oli faerap bakegen.

Mifala i lukluk i gotru long wan hol klosap long ruf, nao mifala i luk wanem samting i stap kamaot. Ol soldia oli stap hivimap ol wanwan grup blong ol man Jiu we oli prisena, oli fosem olgeta blong go stanap long saed blong wan bigfala hol, nao oli sutum olgeta i ded. Afta, oli sakem ol hanbom long ol hip blong ol dedbodi ya. Long naet ya, oli sutum i ded olgeta man Jiu we oli presina, eit nomo oli stap. Nao ol soldia blong Jemani oli aot, oli ronwe. Taem mifala i luk samting ya, mifala i no moa gat paoa nating long tingting mo bodi blong mifala. Tufala Witnes ya, János Török mo Ján Bali, tufala wetem sam narafala Witnes oli stap long taem ya we oli sutum ol man ya i ded, be tufala i no ded.

Laef i Stap

Nao mifala i wokbaot bakegen i go long wes mo long not. Ol soldia blong Hangari oli gad long mifala. Bakegen mo bakegen oli askem long mifala blong joen long ami, be mifala i talem evri taem se mifala i no wantem. Oli no kilim mifala i ded.

Long Eprel 1945, mifala i kasem taon ya Szombathely, klosap long ples we Hangari i joen long Ostria. Long wan saed blong mifala, i gat ami blong Jemani i stap, mo long narasaed, i gat ami blong Rasia. Taem mifala i harem wesil we i givim woning se ol plen oli stap kam blong sakem bom, wan kapten blong ami blong Hangari we hem i gad long mifala, i askem se: “?Mi mi save kam haed wetem yufala? Mi mi luksave se God i stap wetem yufala.” Afta we ol plen oli sakem ol bom, mifala i aot long taon ya, mifala i wokbaot i go. Raonabaot long mifala, ol dedbodi blong ol man mo ol anamol, oli fulap.

Klosap nao, faet i finis. Ale semfala kapten ya i singaot mifala i kam wanples mo hem i talem se: “Mi mi wantem talem tangkiu long yufala from respek we yufala i bin soem long mi. Mi mi gat smol ti mo suga blong givim long wanwan long yufala. Hemia wan smol samting nomo.” Mifala i talem tangkiu long hem from we hem i bin mekem i gud long mifala.

Sam dei biaen, ol ami blong Rasia oli kamtru, nao mifala i wokbaot long ol smosmol grup blong gobak long ples blong mifala. Be ol trabol blong mifala i no finis yet. Taem mifala i kasem Budapest, ol ami blong Rasia oli holem mifala bakegen mo oli talem se mifala i mas joen long ami blong olgeta.

Haeman blong gavman blong Rasia we i bos long bisnes ya, hem i wan dokta. Taem mifala i kam insaed long ofis blong hem, mifala i no luksave hem, be hem i luksave mifala. Hem i bin stap wetem mifala long rabis kalabus long Bor, mo hem i wan long ol man Jiu we oli no ded taem ol Nasi oli sutum fulap man Jiu i ded. Taem hem i luk mifala, hem i talem long ol gad se: “Yufala i letem ol eit man ya oli gohom.” Mifala i talem tangkiu long hem, be antap moa, mifala i talem tangkiu long Jeova we i lukaotgud long mifala.

Tingting i Strong Yet Long Wan Gudfala Fiuja

Long Eprel 30, 1945, mi kasem ples blong mi, Pácin. Smoltaem biaen, mi gobak long Streda nad Bodrogom, blong finisim trening blong mi blong lanem blong bonem aean long faea blong wokem ol defren kaen samting. Famle blong Masta Pankovic we i bin tijim mi, oli bin givim plante samting long mi. Oli tijim mi long wok ya blong mi save winim mane, be oli givim samting we i bigwan moa, hemia ol trutok blong Baebol we i jenisim laef blong mi. Mo, oli givim wan moa samting yet long mi. Long Septemba 23, 1946, mi mi tekem naesfala gel blong tufala we nem blong hem Jolana, i kam woman blong mi.

Mi mo Jolana i gohed blong stadi Baebol mo prij. Long 1948, mitufala i kasem wan moa blesing, taem Jolana i bonem smol boe blong mitufala we nem blong hem Andrej. Be, i no longtaem, trabol ya we mifala i no moa fri blong wosip, i kamaot bakegen. Ol Komunis oli kam rul long kantri, mo mifala i kasem bigfala hadtaem bakegen. Long 1951, Komunis gavman blong Jekoslovakia i singaot mi blong joen long ami. Mi pas long sem rod bakegen: kot, jajmen, kalabus, wok slef, mo hanggri. Be God i givhan long mi bakegen mo mi mi no ded. Long 1952, gavman i letem sam prisena oli gofri, ale mi mi wan long olgeta ya. Mi gobak long famle blong mi long Ladmovce, Slovakia.

Nating se oli putum tabu long Kristin wok blong mifala blong 40 yia, be mifala i gohed nomo blong mekem wok blong prij. Stat long 1954 kam kasem 1988, mi mi gat blesing ya blong mekem wok blong elda we i goraon blong visitim ol kongregesen blong ol Witnes blong Jeova. Long wiken, mi go luk ol kongregesen mo mi leftemap tingting blong ol brata mo sista blong oli stanap strong long bilif blong olgeta. Long ol dei blong wik, mi stap wetem famle blong mi mo mi mekem smol wok blong kasem naf mane blong sapotem famle blong mi. Long olgeta yia ya, mifala i haremsave se Jeova i stap lidim mifala wetem lav. Mi mi luksave klia se tok blong man we i raetem Ol Sam long Baebol i tru, se: “Ol enemi ya blong yumi oli kros tumas long yumi, mo long taem ya we olgeta ya oli kam faet long yumi, sipos Hae God i no givhan long yumi bambae oli flatemgud yumi, we yumi no save mekem wan samting nating.”—Ol Sam 124:2, 3.

Taem Andrej i mared mo i kam wan Kristin elda we i bigman long ol Kristin fasin, mi mo Jolana i glad tumas. Woman blong hem, Eliška, wetem tufala boe blong tufala, Radim mo Daniel, trifala i kam ol Kristin we oli prij tu. Long 1998, gudfala woman blong mi we mi laekem hem tumas, i ded, mo mi mi harem nogud tumas. Long olgeta traem we mi kasem, hemia i strong moa. Evri dei mi tingbaot hem, be nambawan promes blong laef bakegen long fiuja i stap leftemap tingting blong mi.—Jon 5:28, 29.

Naoia, mi mi gat 79 yia. Mi stap mekem wok blong elda yet long kongregesen blong Slovenské Nové Mesto, long Slovakia. Long ples ya, mi mi stap talemaot bilif blong mi long ol man raonabaot, long saed blong fiuja we Baebol i tokbaot, mo mi kasem bigfala glad from. Taem mi tingting bak long ol yia we oli pas, mo long bitim 60 yia long wok blong Jeova, mi mi bilif fulwan se sipos Jeova i givhan long yumi, yumi naf blong stanap strong long enikaen trabol mo traem we yumi kasem. Samting we mi mi wantem mo mi putum tingting blong mi i strong long hem, i stap long Ol Sam 86:12: “God, yu yu Masta blong mi. Bambae mi stap presem yu long olgeta tingting blong mi, bambae mi stap leftemap hae nem blong yu oltaem, gogo i no save finis.”

[Tok blong pija long pej 22]

Baebol we mi jenisim wetem bred blong mi

[Tok blong pija long pej 23]

Tibor Haffner i leftemap tingting blong mi taem mi kasem traem

[Tok blong pija long pej 24]

Ol Witnes long rabis kalabus long Bor

[Tok blong pija long pej 24]

Mifala i berem wan Witnes long rabis kalabus blong Bor, mo sam soldia blong Jemani oli stap

[Tok blong pija long pej 25]

Long Septemba 1946, mi mi tekem Jolana i kam woman blong mi

[Tok blong pija long pej 25]

János Török mo Ján Bali (long smol bokis), we tufala i stap long taem ya we ol soldia oli sutum fulap man i ded

[Tok blong pija long pej 26]

Mi wetem boe blong mi, woman blong hem, mo tufala smol bubu blong mi

    Ol buk long Bislama (1987-2026)
    Logaot
    Login
    • Bislama
    • Serem
    • Setemap Olsem Yu Wantem
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Rul
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Serem