Ol Yangfala Oli Askem . . .
?From Wanem Mi Givim Kil Long Mi Wan Bakegen?
“Mi katem nogud tufala han blong mi, dokta i mas somap bakegen. Mi talem long dokta se mi katem long wan laet we i brok. Hemia i tru. Be mi no talem long hem se mi minim nomo blong katem mi.”—Sasha, 23.
“Samtaem papa mama blong mi tufala i luk ol mak long skin blong mi, be tufala i ting se mi skrasem skin blong mi nomo. . . . Taem tufala i luk wan mak we i bigwan, mi mekem eskius from. . . . Mi mi no wantem we tufala i save se mi nao mi stap katkatem mi bakegen.”—Ariel, 13.
“Stat taem mi mi gat 11 yia, mi stap givim kil long mi wan. Mi save se God i tinghae long bodi blong yumi, be save ya tu i no naf blong blokem mi.”—Jennifer, 20.
ATING yu yu save wan yangfala we i olsem Sasha, Ariel no Jennifer.a Maet hem i wan fren blong yu long skul. Maet hem i brata no sista blong yu. Maet yu wan yu stap mekem fasin olsem. Long Yunaeted Stet, milian man we plante long olgeta oli yangfala, oli stap mekem fasin ya blong givim kil long olgeta bakegen. Maet oli katem, bonem, kilim, no skrasem prapa skin blong olgeta.b
?I tru se oli minim nomo blong givim kil long olgeta bakegen? Yes i olsem nao. Long ol yia bifo, plante man oli ting se hemia i wan narakaen fasin we samfala oli mekem blong folem wan stael we plante man oli stap folem, no maet oli ting se man we i mekem fasin ya i stap joen long wan krangke skul. Be tede, i gat plante moa save long saed blong fasin ya we man i givim kil long hem wan no i katem bodi blong hem. Mo i gat plante moa man, woman, mo yangfala, we oli stap talemaot long klia ples se oli stap mekem fasin ya. Michael Hollander we hem i bos blong wan klinik long Yunaeted Stet, i talem se: “Olgeta dokta oli talem se trabol ya i stap kam antap moa naoia.”
I no plante long olgeta we oli stap givim kil long olgeta, we oli kilim olgeta i ded. Be oli putum laef blong olgeta long denja. Tingbaot Beth. Hem i se: “Mi mi yusum wan resa blong katem mi. Mi mi slip tu taem finis long hospital. Wan taem mi mas go kwik long hospital from we mi katem mi bigwan.” Plante yangfala we oli mekem fasin ya oli gohed long hem taem oli kam bigman tu. Beth i mekem olsem. Hem i se: “Mi mi stat mekem fasin ya taem mi gat 15 yia, mo naoia mi mi gat 30 yia.”
?Olsem wanem? ?Yu yu stap mekem fasin ya blong givim kil long yu wan bakegen? ?Yu save wan narafala we i mekem olsem? Sipos yes, yu no mas ting se i no gat rod blong lego. Man we i mekem fasin ya i save kasem help. Wan narafala Wekap! bambae i tokbaot help we ol man olsem oli save kasem.c Naoia, i gud yumi tokbaot wanem kaen man oli folem fasin ya mo from wanem.
Plante Defren Kaen Man Oli Mekem
I no wan kaen man nomo we i mekem fasin ya blong givim kil long hem wan no katkatem bodi blong hem. Sam long olgeta oli gat plante trabol long famle blong olgeta, be sam narafala oli gat ol gudfala, hapi famle. Sam oli no kasem gudfala mak long skul, be samfala oli ol nambawan studen. Plante long olgeta, ol narafala oli no save se oli stap katkatem bodi blong olgeta, from we taem oli gat trabol oli stap haedem. Baebol i talem se: “Taem man i harem nogud . . . , hem i save laf blong haedem tingting ya blong hem.”—Ol Proveb 14:13.
Samfala oli givim smol kil nomo long olgeta, be samfala oli givim kil we i bigwan moa. Wan stadi we oli mekem long saed ya i soemaot se samfala oli katkatem olgeta wan taem nomo long wan yia. Be sam narafala oli katkatem olgeta tu taem evri dei. Naoia oli faenemaot se namba blong ol man we oli stap givim kil long olgeta i bitim namba we oli talem fastaem. Be ol yangfala gel nao oli folem fasin ya moa.
Nating se enikaen man no woman i save mekem fasin ya, be i luk olsem we olgeta we oli katkatem bodi blong olgeta oli sem mak long sam fasin blong olgeta. Wan insaeklopedia blong ol yangfala i talem se: “Plante yangfala we oli givim kil long olgeta bakegen, oli harem olsem we oli no gat paoa, oli no tokbaot filing blong olgeta from we oli faenem i had blong trastem ol narafala, oli harem se oli no gat fren mo i no gat wan i laekem olgeta, oli fraet, mo oli ting se oli nogud.”
Maet samfala oli talem se tok ya i stret long enikaen yangfala, from we olgeta yangfala oli fesem trabol we i mekem se oli fraet mo olgeta yangfala oli no trastem olgeta bakegen. Be long saed blong yangfala we i stap givim kil long hem wan, laef i hadwok we i hadwok tumas. Hem i no save trastem narafala mo hem i no save olsem wanem blong talemaot ol nogud filing we hem i gat. Taswe, ol trabol we hem i gat long skul no long wok, mo ol rao long famle, oli bigfala tumas long tingting blong hem. Hem i ting se i no gat rod blong winim ol trabol ya mo hem i harem se i no gat wan we hem i save talemaot ol filing blong hem long hem. From samting ya hem i harem nogud bitim mak. Nao wan dei, hem i faenemaot wan samting: Sipos hem i givim kil long hem wan, tingting mo filing blong hem i kamgud lelebet, nao hem i harem se i save gohed long laef—blong smoltaem, go kasem nekiswan trabol.
?From wanem yangfala ya i mekem hem wan i harem i soa blong givhan long filing mo tingting blong hem? Blong faenem ansa blong kwestin ya, traem tingbaot taem dokta i mas pinim yu. Taem yu filim se pin ya i stikim skin blong yu, maet yu sek se yu stap pinsim no skwisim skin blong yu. Yu mekem olsem blong yu no tingbaot soa we pin ya i stap givim. Sem mak long yangfala we i givim kil long hem wan. Taem hem i katkatem hem wan, soa ya i mekem se hem i no moa tingbaot ol trabol mo nogud filing we hem i gat. Hem i glad moa blong harem i soa long bodi blong hem i bitim we hem i harem nogud tumas long tingting blong hem. Ating from samting ya nao, wan gel we i stap katkatem hem wan i talem se fasin ya i olsem “meresin blong givhan long hem blong winim fraet.”
“Rod Blong Winim Wari”
Olgeta we oli no gat plante save long fasin ya we man i katkatem hem wan bakegen, maet oli talem se hem i mekem fasin ya blong traem kilim hem wan i ded. Be klosap oltaem, hemia i no tru. Sabrina Solin Weill, we i stap raetem wan niuspepa blong ol yangfala, i talem se: “Klosap evriwan long olgeta oli stap traem blong finisim soa blong olgeta nomo, i no laef blong olgeta.” Taswe wan buk i talem se oli luk fasin ya blong katkatem bodi blong olgeta olsem wan rod blong “sevem laef blong olgeta, i no blong endem laef blong olgeta.” Buk ya i talem tu se oli luk fasin ya olsem “wan rod blong winim wari.” ?Wanem kaen wari?
Plante long olgeta we oli givim kil long olgeta bakegen, oli bin gotru long wan bigfala trabol long laef blong olgeta. Taem oli pikinini, maet wan bigman i bin spolem olgeta long saed blong seks, no maet mama papa blong olgeta oli no bin kea long olgeta. Sam narafala oli harem nogud tumas from ol rao mo faet insaed long famle no from we papa no mama blong olgeta i alkolik. Samfala oli sik long tingting blong olgeta.
Maet oli gat sam narafala trabol tu. Sara i mekem fasin ya blong katkatem hem wan olsem wan panis blong ol mastik we hem i mekem. I tru, hem i bin mekem sam bigfala mastik, mo ol Kristin elda oli bin givhan long hem blong stretem fasin blong hem. Be hem i harem se i gat fol from ol smosmol mastik tu, we hem i mekem evri dei. Sara i talem se: “Mi bin ting se mi mas mekem i strong long mi wan. Taem mi givim kil long mi wan, long tingting blong mi, mi stap panisim mi from ol mastik ya. Maet mi pulumaot sam hea blong mi, mi katkatem tufala han blong mi, mi kilim mi wan mo mekem bodi blong mi i soa mo i solap olbaot. Maet mi bonem han blong mi long hot wota, sidaon afsaed long kolkol we mi no putum wan kot, no maet mi stap wan fuldei we mi no kakae nating.”
Long tingting blong Sara, hem i wantem panisim hem wan bakegen from we hem i no laekem hem wan nating. Hem i se: “Plante taem, mi mi save finis se Jeova i fogivim mi from mastik blong mi, be mi nomo mi no wantem se hem i fogivim mi. Mi mi wantem safa from we mi no laekem mi nating. Mi save se Jeova i no save tingbaot blong mekem man i safa long helfaea olsem ol skul blong Krisendom oli tijim. Be i olsem we mi wantem hem blong wokem wan helfaea blong mi nomo.”
‘Laef i Strong Tumas’
Maet samfala oli ting se i narakaen we yumi no bin harem nius blong fasin ya long ol yia bifo, be naoia yumi stap harem. Olgeta we oli stadi Baebol oli save se laef blong yumi naoia ‘i strong tumas.’ (2 Timoti 3:1) Taswe oli no sapraes blong harem nius se sam man mo woman—mo sam yangfala tu—oli mekem fasin we i narakaen.
Baebol i talem se, ‘nating we man i waes, ol trabol we i daonem hem i save pusum hem blong mekem ol krangke samting.’ (Prija 7:7, NW ) Ol trabol blong yangtaem—wetem sam narafala bigfala trabol we samfala oli kasem long laef blong olgeta—i save lidim olgeta blong mekem fasin we i no stret, olsem fasin ya blong givim kil long olgeta bakegen. Maet wan yangfala we i harem se i no gat fren mo i no save talemaot ol filing blong hem long narafala, i katkatem hem wan blong traem daonem nogud filing blong hem. Be samting ya bambae i givhan long hem blong smoltaem nomo. Nogud filing bambae i kambak bakegen, mo bambae hem i givim kil long hem wan bakegen.
Klosap olgeta evriwan we oli stap givim kil long olgeta bakegen oli wantem lego fasin ya, be oli faenem i hadwok tumas. ?Samfala oli bin mekem wanem blong lego fasin ya? Bambae yumi tokbaot samting ya long haf ya “Ol Yangfala Oli Askem . . .” long wan narafala Wekap!
[Ol futnot]
a Mifala i jenisim sam nem long stori ya.
b Fasin ya we man i givim kil long hem wan bakegen i no sem mak long fasin blong stikim skin blong hangem wan iaring long hem, mo i no sem mak long tatu. Plante man oli mekem samting blong flasem bodi from we hem i wan fasin we evriwan oli stap folem, be man we i givim kil long hem wan, i olsem we hem i no save kontrolem tingting we i stap pusum hem blong mekem samting ya. Lukluk Wekap! (Franis/Inglis) Ogis 8, 2000, pej 18-19.
c Levitikas 19:28 (NW ) i talem se: “Taem wan long yufala i ded, bambae yufala i no mas katkatem bodi blong yufala olbaot.” Long taem bifo, ol hiten man oli ting se fasin ya blong katkatem bodi blong olgeta i mekem ol god we oli lukaot long ol dedman oli hapi. Be kastom ya i defren long fasin ya blong givim kil long yu wan, we yumi stap tokbaot long stori ya.
BLONG TINGBAOT
◼ ?From wanem sam yangfala oli givim kil long olgeta bakegen?
◼ ?Afta we yu ridim stori ya, yu save tingbaot sam narafala rod we oli moagud blong winim ol nogud filing?
[Tok blong makem poen long pej 11]
“Taem man i harem nogud . . . , hem i save laf blong haedem tingting ya blong hem.”—Ol Proveb 14:13
[Tok blong makem poen long pej 11]
“Klosap evriwan long olgeta oli stap traem blong finisim soa blong olgeta nomo, i no laef blong olgeta.”
[Tok blong makem poen long pej 12]
Yumi stap long taem we ‘laef i strong tumas.’—2 Timoti 3:1