Japta 32

Kros Blong God i Finis

1. ?Taem ol enjel oli kafsaedem ol seven besin finis, wanem narafala samting i finis tu? ?Mo wanem kwestin oli stanap long saed blong ol besin ya?

JON i talemaot finis ol enjel we oli mas kafsaedem ol seven besin. Hem i talem se: “Ol seven trabol ya oli laswan blong ol trabol, from we taem olgeta oli kamtru, be bambae kros blong God tu i finis.” (Revelesen 15:1; 16:1) Ol trabol ya we oli soemaot panis blong Jeova long ol man nogud long wol, ol enjel oli mas kafsaedem olgeta gogo oli finis. Taem oli finis, ol jajmen blong God tu bambae oli finis. !Wol blong Setan bambae i no moa stap! ?Ol trabol ya bambae oli mekem wanem long ol man mo ol lida blong rabis wol ya? ?Olsem wanem ol Kristin man oli save blokem ol trabol ya oli no kasem olgeta? Ol kwestin ya oli impoten, mo naoia yumi faenemaot ansa long olgeta. Ol man we oli wantem tumas se stret fasin i win, bambae oli intres long nekis samting we Jon i luk.

Jeova i Kros Long “Graon”

2. ?Taem namba wan enjel i kafsaedem besin blong hem long graon, wanem i kamaot? ?“Graon” i pija blong wanem?

² !Ale namba wan enjel i mekem wan samting! “Nao fas enjel i go, i kafsaedem besin blong hem, nao ol samting insaed oli foldaon long graon. Nao olgeta man we oli gat mak blong anamol ya we i nogud i stap long olgeta, mo we oli mekem wosip finis long pija blong hem, oli kasem ol soa long bodi blong olgeta we i nogud olgeta, oli stap harem nogud tumas from.” (Revelesen 16:2) “Graon” long vas ya i gat sem mining olsem taem namba wan enjel i blou pupu blong hem. Hem i pija blong ol politik nesen we Setan i bildimap long wol we oli luk olsem se oli stanapgud oli no seksek. Setan i stat blong stanemap olgeta long taem blong Nimrod, bitim 4,000 yia bifo.—Revelesen 8:7.

3. (a) ?Olsem wanem plante gavman oli traem fosem ol man we oli stap aninit long olgeta blong mekem wosip long olgeta? (b) ?Ol nesen oli putumap wanem long ples blong Kingdom blong God? ?Wanem i hapen long ol man we oli mekem wosip long hem?

³ Long ol las dei ya, plante gavman oli traem fosem ol man we oli stap aninit long olgeta blong ona long olgeta olsem we oli stap wosip long olgeta. Oli stap talem se ol man oli mas putum gavman i stap hae moa long God, mo ol narafala samting tu. (2 Timote 3:1; ridim Luk 20:25; Jon 19:15.) I stat long 1914, ol nesen oli fosem ol yangfala blong faet, no blong rere blong faet. Ol faet we oli kamaot long ol yia we oli pas, oli mekem fulap blad i ron. Long dei blong Masta, ol nesen oli putumap pija blong wael anamol long ples blong Kingdom blong God. Pija ya, hem i Ligofnesen fastaem mo biaen, Yunaeted Nesen. !I olsem we oli tok nogud long God, taem oli talem se ogenaesesen ya we ol man nomo oli stanemap hem nomo i save givim pis! !Sam long ol laswan pop oli toktok olsem tu! Ogenaesesen ya i agensem Kingdom blong God olgeta. Ol man we oli mekem wosip long hem oli kam doti long saed blong speret, olsem we oli gat soa long bodi blong olgeta. Olsem long taem blong Moses, ol man Ijip oli agensem Jeova, ale oli kasem panis, prapa bodi blong olgeta i gat fulap soa long hem.—Eksodas 9:10, 11.

4. (a) ?Ol samting insaed long faswan besin blong kros blong God oli makemgud wanem? (b) ?Olsem wanem Jeova i tingbaot olgeta we oli gat mak blong wael anamol?

⁴ Ol samting we oli stap insaed long besin ya oli makemgud jus we ol man oli mas mekem. Oli save harem nogud from we ol man long wol oli no glad long olgeta no from we oli save kasem kros blong Jeova. Wael anamol i traem fosem ol man se oli mas gat mak blong hem long olgeta. Man we i no gat mak ya long hem, “hem i no save pem wan samting, i no save salem wan samting.” (Revelesen 13:16, 17) !Be olgeta we oli wantem mak ya oli mas kasem panis! Jeova i luk olgeta olsem we oli gat “ol soa long bodi blong olgeta we i nogud olgeta.” I stat long 1922, ol man oli luksave klia se ol man ya we oli gat mak blong wael anamol oli no wantem God ya we i laef. Ol plan blong olgeta long saed blong politik oli no stap win, mo oli stap harem nogud from. Long saed blong speret, oli doti. Sipos oli no tanem tingting blong olgeta from ol sin ya, sik ya we “oli stap harem nogud tumas from,” bambae i kilim olgeta oli ded, from we naoia i dei blong Jeova i jajem ol man. Man i no save stap long tu saed wantaem. Hem i no save joen long rabis wol ya mo long semtaem mekem wok blong Jeova mo stap long saed blong Kraes blong hem.—Luk 11:23; ridim Jemes 4:4.

Solwora i Kam Blad

5. (a) ?Taem enjel i kafsaedem seken besin, wanem i kamaot? (b) ?Ol man we oli olsem ‘solwora,’ Jeova i tingbaot olgeta olsem wanem?

⁵ Naoia i taem blong kafsaedem namba tu besin we i fulap long kros blong God. ?Bambae wanem i kamaot long ol man from? Jon i talem se: “Nao seken enjel i go, i kafsaedem besin blong hem, nao ol samting insaed oli foldaon long solwora. Nao solwora i kam blad we i strong, i olsem blad blong dedman. Nao olgeta samting blong solwora we oli laef, oli ded.” (Revelesen 16:3) Olsem krae blong namba tu pupu, ol samting insaed long besin ya i go long “solwora”—hemia hif blong ol man we oli stap longwe long Jeova, oli gat stronghed fasin, mo oli no save stap kwaet. (Aesea 57:20, 21; Revelesen 8:8, 9) Long lukluk blong Jeova, “solwora” ya i olsem blad, i no gat samting i save laef long hem. Taswe ol Kristin oli no mas haf long wol ya. (Jon 17:14) Taem enjel i kafsaedem seken besin we i fulap long kros blong God, i kam klia se ol man we oli stap insaed long solwora ya, Jeova i luk olgeta olsem oli dedman nomo. Olgeta man oli gat fol long fes blong Jeova, from we ol nesen oli mekem fulap blad blong ol gudfala man i ron. Taem dei blong kros blong Jeova i kamtru, bambae ol ami blong hem oli mas kilim ol man ya oli ded.—Revelesen 19:17, 18; ridim Efesas 2:1; Kolosi 2:13.

Givim Blad Long Olgeta Blong Oli Dring

6. ?Taem enjel i kafsaedem namba tri besin, wanem i kamaot? ?Mo wanem tok i kamaot long wan enjel mo long olta?

⁶ Olsem krae blong namba tri pupu, namba tri besin we i fulap long kros blong God i go long ol reva mo springwora. “Nao namba tri enjel i go, i kafsaedem besin blong hem, nao ol samting insaed oli foldaon long ol wora we i stap ron, mo long ol springwora, nao oli kam blad. Nao mi harem enjel we i bos blong wora i talem se ‘Yu ya we yu tabu, we yu stap bifo olgeta, mo yu stap naoia, panis ya we yu givim long olgeta i stret nomo. Olgeta ya oli kilim ol man blong yu, mo ol profet, blad blong olgeta i ron gogo oli ded. Nao yu yu givim blad long olgeta blong oli dring. Hemia i stret pei blong olgeta.’ Nao mi harem olta tu i tok, i se ‘!I tru ya! Hae God [Jeova, “NW”], Masta blong mifala, yu yu gat olgeta paoa, mo fasin blong yu blong jajem man i tru, mo i stret olgeta.’ ”—Revelesen 16:4-7.

7. ?‘Ol wora we i stap ron, mo ol springwora’ oli pija blong wanem?

⁷ ‘Ol wora we i stap ron, mo ol springwora,’ oli pija blong ol save mo waes we i lidim ol man blong wol ya. Ol man oli laekem, oli ting se i olsem klin wora. Hemia ol save long saed blong politik, ekonomi, sayens, edukesen, ol skul, mo fasin blong ol man blong joen wanples, we i lidim ol man long ol wok mo ol disisin blong olgeta. Oli no stap lukluk i go long Jeova, we hem i Stampa blong laef, blong kasem ol trutok we i save givim laef. No gat. Defren olgeta, oli stap ‘bildim ol tang blong wora we oli brobrok,’ mo oli stap dring long ‘waes blong ol man blong wol, [we] long fes blong God i krangke nomo.’—Jeremaea 2:13; 1 Korin 1:19; 2:6; 3:19; Ol Sam 36:9.

8. ?From wanem ol man oli gat fol long fes blong God?

⁸ Ol doti “wora” olsem, i lidim ol man blong oli gat fol long fes blong God. Eksampel, hem i pulum ol man blong mekem fulap blad i ron long ol faet long laswan handred yia we i pas. Bitim wan handred milyan man oli lus long ol faet ya. Tufala bigfala faet blong wol oli stat long Krisendom. Mo i tru moa long Krisendom, se hem i “hareap blong mekem blad blong ol gudfala man i ron.” Sam long ol gudfala man ya, oli wetnes blong God. (Aesea 59:7; Jeremaea 2:34) Mo tu, ol man oli gat fol long fes blong God from we oli yusum fulap blad long fasin we i no tabu, long saed blong blad transfyusen. Oli brekem ol stret loa blong Jeova. (Jenesis 9:3-5; Levitikas 17:14; Ol Wok 15:28, 29) From samting ya, oli stap harem nogud from ol sik we oli kam antap bigwan from blad transfyusen, olsem AIDS no SIDA, hepetaetas, mo sam narafala sik tu. Kolosap nao, God bambae i givimbak panis long ol man ya from we oli stap mekem fulap blad i ron. Bambae oli kasem ful panis, taem ol enjel oli purumbut long olgeta long “bigfala ples blong man i purumpurumbut long frut blong rop ya” we oli mekem waen long hem.—Revelesen 14:19, 20.

9. ?Taem enjel i kafsaedem namba tri besin, ol man long wol oli mas harem wanem mesej?

⁹ Long taem blong Moses, taem wora long Reva Nael i kam olsem blad, ol man Ijip oli save stap laef from ol narafala wora raonabaot. (Eksodas 7:24) Be tede, taem panis ya i kamaot long saed blong speret, ol man long wol blong Setan oli no save go sam ples blong faenem wora we i save givim laef. Taem namba tri enjel i kafsaedem besin blong hem, ol man long wol oli mas harem mesej se ‘ol wora we i stap ron mo ol springwora’ oli olsem blad nomo, we oli karem ded long saed blong speret long ol man we oli dring long olgeta. Sipos ol man ya oli no lukluk i go long Jeova, bambae oli kasem jajmen blong hem.—Ridim Esikel 33:11.

10. ?“Enjel we i bos blong wora” i talem wanem? ?Mo “olta tu” i talem wanem tok?

¹⁰ “Enjel we i bos blong wora” hemia enjel we i kafsaedem besin blong hem i go long ol wora. Hem i leftemap Jeova olsem Jaj Blong Heven Mo Wol, we ol stret disisin blong hem oli no save jenis, oli blong olwe. Taswe hem i talem long saed blong jajmen ya se: “Hemia i stret pei blong olgeta.” I klia se enjel ya hem wan i lukluk ol rabis samting we ol man nogud oli mekem mo ol blad we oli mekem i ron long ol taosen yia we oli pas, we ol gyaman tijing mo gyaman waes blong rabis wol ya i stampa blong olgeta. Taswe hem i save se jajmen blong Jeova i stret. Mo tu, “olta” blong God i tok. Revelesen 6:9, 10 i talem se sol blong olgeta man we ol man oli kilim olgeta oli ded from bilif blong olgeta, oli stap aninit long olta ya. Taswe “olta” ya i givim moa pruf se ol disisin blong Jeova oli stret mo oli gud.a Tru ya, i stret nomo we enjel i fosem ol man we oli mekem fulap blad i ron mo oli yusum blad long fasin we i no tabu, blong oli mas kakae blad bakegen. Hemia i olsem saen blong soemaot se Jeova i jajem olgeta se oli mas ded.

Bonem Ol Man Long Faea

11. ?Namba fo enjel i kafsaedem besin blong hem long weples? ?Taem hem i kafsaedem, wanem i kamaot?

¹¹ Namba fo enjel i kafsaedem besin blong hem i go long san. Jon i talem se: “Nao namba fo enjel i go, i kafsaedem besin blong hem, nao ol samting insaed oli foldaon long san. Nao God i letem san i kam hot moa, blong i save bonem ol man long faea blong hem. Nao san i kam hot tumas, i stap bonem ol man, mo oli stap tok nogud long nem blong God, we hem i gat paoa long ol bigfala trabol ya. Be oli no glad blong tanem tingting blong olgeta from ol sin blong olgeta, blong leftemap nem blong hem.”—Revelesen 16:8, 9.

12. ?Wanem “san” blong wol ya? ?Mo God i letem samting olsem san i mekem wanem?

¹² Tede, kolosap long en blong rabis fasin blong wol ya, ol brata blong Jisas long saed blong speret “oli stap saen olsem san long kingdom blong Papa blong olgeta.” (Matyu 13:40, 43, NW) Jisas hem wan i olsem “san blong stret fasin.” (Malakae 4:2) Be ol man oli gat “san” blong olgeta tu. Hemia ol haeman we oli rul long olgeta, we oli traem saenaot olsem san blong agensem Kingdom blong God. Taem namba fo enjel i blou pupu blong hem, hem i talemaot se samting olsem ‘san, mun, mo ol sta’ long skae blong Krisendom, oli no stap givim laet, oli mekem ol man oli stap long tudak nomo. (Revelesen 8:12) Nao taem namba fo enjel i kafsaedem besin blong hem, hem i soemaot se “san” blong wol ya bambae i kam hot tumas. Ol lida we ol man oli ting se oli olsem ‘san,’ bambae oli “bonem” ol man. God i letem olgeta oli mekem olsem. Hemia i min se Jeova i letem samting ya i hapen olsem wan haf blong jajmen blong hem long ol man. ?Olsem wanem oli bonem ol man?

13. ?Olsem wanem ol lida blong wol ya we oli olsem san oli stap “bonem” ol man?

¹³ Afta Faswan Bigfala Faet Blong Wol, ol lida blong wol ya oli stanemap Ligofnesen blong traem mekem wol ya i wan sefples, be samting ya i no hapen. Ale oli traem ol narafala fasin blong rul, olsem ol Nasi mo Fasis gavman. Komunis gavman i kam antap moa, be ol lida long ol gavman ya, we oli olsem ‘san,’ oli no mekem laef blong ol man i moa gud. Defren olgeta, oli “bonem ol man long faea” blong san. Ol faet oli kamaot long Spen, Itiopia, mo Manjuria, mo biaen Namba Tu Bigfala Faet Blong Wol i stat. Ol strong lida olsem Mussolini, Hitler, mo Stalin, oli kilim plante milyan man i ded, sam long olgeta oli man ples blong olgeta nomo. I no longtaem, plante faet insaed long ol kantri mo bitwin long ol defren kantri oli “bonem” ol man olsem long Vietnam, Kampujia, Iran, Lebanon, mo Aelan, mo long sam kantri long Latin Amerika mo Afrika tu. Antap long ol samting ya, ol bigbigfala nesen blong wol oli stap agensem olgeta nomo, mo oli holem ol rabis tul blong faet olsem ol nyuklia bom we oli naf blong kilim i ded olgeta man long wol. Tru ya, long ol las dei ya, samting olsem “san,” hemia ol lida blong wol we oli mekem i no stret nating, oli rili bonem ol man. Taem namba fo enjel i kafsaedem besin blong kros blong God, hem i mekem ol samting ya i kam long klia ples. Mo ol man blong God oli talemaot klia long olgeta ples long wol.

14. ?Oltaem ol Wetnes blong Jeova oli stap talemaot se ol trabol long wol i save finis long wanem rod nomo? ?Be ol man oli tingting olsem wanem long mesej ya?

¹⁴ Long ol yia we oli pas finis, oltaem ol Wetnes blong Jeova oli talemaot se i gat wan rod nomo blong stretem ol trabol blong ol man, hemia Kingdom blong God we bambae Jeova i yusum blong leftemap nem blong hem. (Ol Sam 83:4, 17, 18; Matyu 6:9, 10) Be ol man oli no wantem harem mesej ya. Plante we oli no wantem Kingdom blong God oli tok nogud long nem blong God, olsem Fero bifo, we hem i no wantem luksave hae rul blong Jeova. (Eksodas 1:8-10; 5:2) Ol man ya we oli no intres long Kingdom blong God from Mesaea blong hem, oli jusum blong harem nogud aninit long rul blong ol strong lida blong wol we oli olsem hot “san”.

Bigfala Jea Blong Wael Anamol

15. (a) ?Namba faef enjel i kafsaedem besin blong hem long wanem? (b) ?Wanem “bigfala jea blong anamol”? ?Taem enjel i kafsaedem besin blong hem long jea ya, hemia i minim wanem?

¹⁵ ?Nekis enjel i kafsaedem besin blong hem long weples? “Nao namba faef enjel i go, i kafsaedem besin blong hem, nao ol samting insaed oli foldaon long bigfala jea blong anamol ya we i nogud.” (Revelesen 16:10a) “Anamol ya” hemia ol gavman blong wol we oli blong Setan. Anamol ya i no wan prapa anamol, taswe jea blong hem i no wan prapa jea tu. Be vison ya i tokbaot wan jea blong soemaot se wael anamol ya i stap rul long ol man. Hemia i joen wetem poen ya se ol hed blong anamol ya wanwan oli gat hat blong king i stap long olgeta. Yes, “bigfala jea blong anamol ya” hemia faondesen no stampa blong rul blong hem.b Baebol i soemaot hu i givim paoa long wael anamol ya, hem i se: “Bigfala algita ya i givim paoa blong hem long anamol ya, i mekem hem i sidaon long bigfala jea blong hem.” (Revelesen 13:1, 2; 1 Jon 5:19) Taswe taem enjel i kafsaedem besin blong hem long jea blong anamol ya, hemia i minim wan mesej we i talemaot ol wok we Setan i mekem finis mo i stap mekem yet blong sapotem mo leftemap wael anamol.

16. (a) ?Ol nesen oli rili mekem wosip long hu, nating se oli luksave no oli no luksave? Plis yu eksplenem. (b) ?Olsem wanem wol i stap soemaot ol fasin blong Setan? (c) ?Bambae jea blong wael anamol i lus wetaem?

¹⁶ ?Olsem wanem fasin fren blong Setan wetem ol nesen i stap strong? Taem Setan i traem Jisas, hem i givim wan vison long hem, hem i soemaot long hem olgeta kingdom blong wol, nao hem i talem se bambae hem i “putum olgeta kantri ya wetem olgeta gudgudfala samting blong olgeta, oli stap long han” blong hem. Be Jisas i mas mekem wan samting fastaem—hem i mas bodaon long Setan mo mekem wosip long hem. (Luk 4:5-7) ?Olsem wanem, yu ting se Setan i wantem we olgeta gavman blong wol oli mas mekem sem samting, blong hem i givim paoa mo rul long olgeta? Yes. Baebol i talem se Setan hem i rabis god blong wol ya. Taswe nating we ol nesen oli luksave no oli no luksave, be oli stap mekem wosip long hem. (2 Korin 4:3, 4)c Samting ya i kamaot klia long wol ya tede, we i stanap long fasin blong ol nesen blong leftemap olgeta wanwan, fasin blong no laekem narafala man, mo fasin blong tingbaot olgeta nomo. Wol ya i stap wok long fasin we Setan i wantem—olsem nao hem i save stap bos long ol man. Ol rabis fasin blong ol gavman, fasin blong wantem paoa tumas, ol gyaman fasin blong winim samting blong olgeta nomo, mo bigfala resis blong ol nesen blong bildimap ol rabis tul blong faet, olgeta samting ya oli soemaot klia ol rabis fasin blong Setan. Wol ya i stap agri long ol fasin blong Setan we oli no stret nating, taswe i olsem we ol man blong wol oli mekem Setan i god blong olgeta. ‘Jea’ blong wael anamol bambae i lus taem anamol ya i ded mo Laen blong woman blong God i sakem Setan hem wan i go long bigfala hol we i godaon we i godaon olgeta.—Jenesis 3:15; Revelesen 19:20, 21; 20:1-3.

Tudak Mo Bigfala Soa

17. (a) ?Taem namba faef enjel i kafsaedem besin blong hem, olsem wanem samting ya i joen wetem tudak long saed blong speret we i kavremap kingdom blong wael anamol ya longtaem finis? (b) ?Taem namba faef enjel i kafsaedem besin blong kros blong God, ol man oli mekem wanem?

¹⁷ Kingdom blong wael anamol ya i stap long tudak long saed blong speret, taem hem i stat i kam kasem naoia. (Ridim Matyu 8:12; Efesas 6:11, 12.) Taem namba faef enjel i kafsaedem besin blong hem, ol mesej long saed blong tudak ya oli kam strong moa. Vison ya i soemaot poen ya, taem hem i talem se enjel i kafsaedem besin blong kros blong God i go long jea blong wael anamol ya hem wan. “Nao tudak i kam kavremap olgeta ples we anamol ya i king long hem. Nao ol man oli stap kakae tang blong olgeta from we oli stap harem nogud tumas long bodi blong olgeta, mo oli stap tok nogud long nem blong God blong heven, from we oli stap harem nogud tumas, mo from ol soa we oli stap long bodi blong olgeta. Be oli no tanem tingting blong olgeta from ol rabis fasin blong olgeta.”—Revelesen 16:10b, 11.

18. ?Olsem wanem namba faef krae blong pupu i laenap wetem namba faef besin blong kros blong God?

¹⁸ Taem namba faef enjel i blou pupu blong hem, wan bigfala hif lokis i kamaot. Taem namba faef enjel i kafsaedem besin blong kros blong God, i no sem mak. Be makemgud se taem ol lokis oli kamaot, san mo skae i kam tudak. (Revelesen 9:2-5) Mo Eksodas 10:14, 15 i tokbaot taem Jeova i sanem ol lokis oli go long ol man Ijip olsem wan panis, i se: “Ol lokis ya oli kam fulap gud long olgeta ples. Olgeta oli plante we plante we neva ol man oli luk olsem bifo, mo bambae oli no save luk olsem bakegen samtaem. Oli kavremap graon, we graon i blak gud [ples i kam tudak, NW].” !Yes, tudak! Tede krae blong namba faef pupu mo enjel we i kafsaedem namba faef besin blong kros blong God oli soemaot klia se wol ya i stap long tudak long saed blong speret. Ol ‘lokis’ tede oli stap talemaot wan mesej we i stap stikim ol man, we i stap mekem olgeta oli harem nogud mo i stap givim soa long ol man nogud we oli “no laekem delaet, oli laekem tudak.”—Jon 3:19.

19. ?Stret long Revelation 16:10, 11, taem ol mesej oli soemaot klia se Setan i god blong wol ya, wanem i kamaot from?

¹⁹ Rula blong wol ya, Setan, i stap mekem ol man oli harem nogud. Hanggri, wo, raf fasin, fasin blong brekem loa, ol drag, rabis fasin long saed blong seks, ol sik blong seks, kruked fasin, mo tu fes fasin blong ol skul—hemia sam samting we oli makem wol ya se i blong Setan. (Ridim Galesia 5:19-21.) Taem ol mesej blong God oli talemaot klia se Setan i god blong wol ya, samting ya i mekem ol man we oli stap joen long ol rabis fasin blong hem, oli harem nogud mo oli sem. “Oli stap kakae tang blong olgeta from we oli stap harem nogud tumas long bodi blong olgeta,” mo samting ya i tru moa long ol man long Krisendom. Samfala oli kros from we trutok i mekem rabis fasin blong olgeta i kam long klia ples. Samfala oli no wantem harem mesej ya from we i stap spolem olgeta, ale oli ronem olgeta we oli stap talemaot mesej ya. Oli agensem Kingdom blong God mo oli no laekem nating tabu nem blong Jeova. Oli sik long saed blong speret, olsem we bodi blong olgeta i fulap long ol soa. Taem samting ya i kam long klia ples, oli tok nogud long God long heven. Oli no “tanem tingting blong olgeta from ol rabis fasin blong olgeta,” no gat. Taswe yumi save se i no olgeta man we bambae oli jenisim laef blong olgeta bifo ol rabis fasin blong wol ya oli finis.—Aesea 32:6.

Reva Yufretes i Kam Drae

20. ?Olsem wanem krae blong namba sikis pupu mo namba sikis besin blong kros blong God tufala i kasem reva Yufretes?

²⁰ Krae blong namba sikis pupu i makem taem we “ol fo enjel ya we oli fasem olgeta bifo, oli stap long bigfala reva ya Yufretes” oli gofri. (Revelesen 9:14) Long taem bifo, Babilon hem i bigfala taon we i stap long reva Yufretes. Mo long 1919, taem ol fo enjel oli gofri, Bigfala Babilon i foldaon. (Revelesen 14:8) Taswe yumi makem se namba sikis besin blong kros blong God i go long reva Yufretes tu: “Nao namba sikis enjel i go, i kafsaedem besin blong hem, nao ol samting insaed oli foldaon long bigfala reva ya we nem blong hem Yufretes Reva. Bigfala reva ya i kam drae, nao i gat rod blong ol king we oli stap long saed we san i stap kam antap, oli kam.” (Revelesen 16:12) !Nyus ya i nogud long Bigfala Babilon tu!

21, 22. (a) ?Long 539 B.K.T., olsem wanem reva Yufretes we i stap protektem Babilon, i kam drae? (b) ?Wanem ol “wora” we Bigfala Babilon i stap sidaon long olgeta? ?Mo olsem wanem ol samting olsem ol wora ya oli stap kam drae naoia?

²¹ Taem Babilon bifo i jes kam bigfala nesen blong rul long wol, reva ya Yufretes we i fulapgud long wora i impoten tumas long hem, from we hem i stap blokem ol ami oli no save kam spolem hem. Long 539 B.K.T., reva ya i kam drae, taem ol ami blong Saeras, man Pesia, oli jenisim rod blong reva ya. Nao tufala king ya “we oli stap long saed we san i stap kam antap” (long is saed), hemia Saeras king blong Pesia, mo Darias king blong Midia, oli save kam insaed long Babilon, ale oli winim hem. Long taem blong trabol ya, reva Yufretes i no givhan nating long bigfala taon ya. (Aesea 44:27 kasem 45:7; Jeremaea 51:36) Samting olsem bambae i hapen long Babilon tede, hemia olgeta gyaman skul blong wol ya.

²² Bigfala Babilon i “stap kolosap long plante wora.” Revelesen 17:1, 15 i talem se ol wora ya i saen blong “ol man blong evri kantri, mo blong evri ples long wol. Oli man blong evri kala mo blong evri lanwis.” Hemia ol man ya we oli joen long Bigfala Babilon, mo hem i ting se oli save protektem hem. !Be ol “wora” ya oli stap kam drae! Long Wes Yurop, fastaem ol skul oli gat bigfala paoa long ol man. Be naoia, plante handred milyan man oli no moa wantem skul blong olgeta. Sam narafala ples oli talemaot plan blong olgeta blong traem spolem ol skul. Ol man long ol kantri ya oli no tekem saed blong ol skul. Sem mak nao, taem bambae Bigfala Babilon i lus, ol man we oli stap go long skul yet, we namba blong olgeta i stap kam smol naoia, bambae oli no protektem hem nating. (Revelesen 17:16) Bigfala Babilon i stap talem se i gat plante taosen memba blong hem. Be bambae hem i luk we olgeta oli no save blokem “ol king we oli stap long saed we san i stap kam antap.”

23. (a) ?Long 539 B.K.T., hu ya ol king ya we “oli stap long saed we san i stap kam antap”? (b) ?Long dei blong Masta, hu ya ol king ya “we oli stap long saed we san i stap kam antap”? ?Olsem wanem bambae oli spolem Bigfala Babilon?

²³ ?Hu ya ol king ya? Long 539 B.K.T., Jeova i yusum king blong Midia, Darias, mo king blong Pesia, Saeras, blong winim taon ya Babilon. Long dei blong Masta ya, ol lida blong wol bambae oli spolem olgeta gyaman skul blong wol, Bigfala Babilon. Bakegen, hemia jajmen blong God. “Ol king we oli stap long saed we san i stap kam antap,” hemia Jeova God mo Jisas Kraes, bambae oli putum long hat blong ol lida blong wol wan “tingting” blong agensem Bigfala Babilon mo blong spolem hem olgeta. (Revelesen 17:16, 17) !Taem namba sikis enjel i kafsaedem besin blong hem, mesej i kamaot klia se kolosap jajmen ya i kamtru!

24. (a) ?Hu i stap talemaot ol mesej we oli kamaot long ol sikis besin blong kros blong Jeova? ?Wanem i kamaot from? (b) ?Bifo we Revelesen i tokbaot laswan besin blong kros blong God, hem i soemaot wanem?

²⁴ Ol mesej long ol sikis besin blong kros blong Jeova we yumi tokbaot finis, oli hevi. Ol man blong God long wol, we ol enjel oli stap sapotem olgeta, oli bisi blong talemaot long olgeta ples long wol ol mesej we oli kamaot long ol besin ya. From samting ya, olgeta haf blong wol blong Setan oli kasem woning finis. Mo Jeova i givim jans long ol man wanwan blong mekem fasin blong olgeta i stret blong oli save stap laef. (Esikel 33:14-16) Be i gat wan besin blong kros blong God i stap yet. Bifo we Revelesen i tokbaot laswan ya, hem i soemaot olsem wanem Setan mo ol man blong hem long wol oli stap traehad blong blokem ol mesej blong jajmen blong Jeova.

Oli Kam Wanples Long Amageden

25. (a) ?Jon i talem wanem long saed blong “trifala devel ya” we oli olsem frog? (b) ?Long dei blong Masta, olsem wanem “trifala devel ya” we oli olsem frog oli kamaot long wol? ?Mo bambae wanem i kamaot from?

²⁵ Jon i talem long yumi se: “Nao mi luk, mo i gat tri rabis devel oli stap, we trifala i olsem frog. Trifala ya, wan i kamaot long maot blong bigfala algita ya, mo wan i kamaot long maot blong anamol ya mo wan i kamaot long maot blong gyaman profet. Trifala devel ya, trifala i nogud tumas, mo trifala i gat paoa blong mekem ol saen blong soemaot paoa blong trifala. Nao trifala i go luk ol king blong evri ples long wol blong tekem olgeta oli kam wanples, blong oli mekem faet long bigfala Dei blong God ya we i gat olgeta paoa.” (Revelesen 16:13, 14) Long taem blong Moses, Jeova i mekem wan nogud panis i kamaot long ol man Ijip we Fero i lida blong olgeta. Hemia ol frog, “olgeta ples i sting long ol frog ya.” (Eksodas 8:5-15) Long dei blong Masta tu, i gat samting olsem frog oli kam long wol, be oli kamaot long wan narafala ples. Hemia “trifala devel ya, trifala i nogud tumas.” I klia se oli minim ol waes blong Setan we i pulum ol rula blong wol, hemia “ol king,” blong oli agensem Jeova God. Olsem nao, Setan i wantem lukaotgud se ol mesej we oli kamaot long ol besin blong kros blong God oli no pulum olgeta. Hem i wantem se oli stap strong long saed blong hem taem “bigfala Dei blong God ya we i gat olgeta paoa” i kamtru.

26. (a) ?Wanem trifala stampa blong ol waes blong Setan? (b) ?Hu ya “gyaman profet”? ?Mo olsem wanem yumi save samting ya?

²⁶ Ol waes ya i kamaot long maot blong “bigfala algita ya” (Setan) mo “anamol ya” (ol politik paoa blong Setan). Yumi tokbaot tufala anamol ya finis. ?Be hu ya “gyaman profet”? Nem ya i nyu, be mining blong hem i no nyu. Yumi luk finis wan anamol we i gat tu hon olsem hon blong sipsip, we hem i mekem ol bigbigfala saen long fored blong faswan wael anamol we i gat seven hed blong hem. Anamol ya we i waes blong trikim ol man, hem i olsem profet blong wael anamol. Hem i pulum ol man oli wosip long wael anamol, mo blong wokem wan pija blong hem. (Revelesen 13:11-14) Anamol ya we i gat tu hon olsem hon blong sipsip hem i sem mak long “gyaman profet.” Blong pruvum samting ya, Revelesen i talem biaen se gyaman profet i mekem olsem anamol ya we i gat tu hon blong hem. Hem i “wokem ol saen blong soemaot paoa blong hem long fes blong anamol ya [we i gat seven hed blong hem]. Ol saen ya, gyaman profet ya i yusum olgeta bifo blong trikim ol man ya we oli gat mak blong anamol ya i stap long olgeta, mo blong trikim ol man ya we oli mekem wosip long pija blong anamol ya.”—Revelesen 19:20.

27. (a) ?Jisas Kraes hem wan i givim wanem woning we i stret long taem blong yumi? (b) ?Jisas i givim wanem woning taem hem i stap long wol? (c) ?Olsem wanem aposol Pol i talem woning blong Jisas bakegen?

²⁷ Wol i fulap long waes we i kamaot long Setan. Taswe nekis tok blong Jon i stret nomo: “Jisas i talem se ‘Yufala i lesin. Bambae mi mi kamtru long yufala olsem we man blong stil i kam. Man we i stap lukaot gud, i no tekemaot klos blong hem blong i slip, bambae hem i save harem gud. Bambae hem i no wokbaot neked, we ol man oli luk we hem i sem.’ ” (Revelesen 16:15) ?Bambae hu i kam olsem “man blong stil”? Hemia Jisas hem wan. Bambae hem i kam long taem we i no talemaot, olsem Man we Jeova i yusum blong kilim man i ded. (Revelesen 3:3; 2 Pita 3:10) Taem Jisas i stap long wol, hem i talem se bambae hem i kamtru olsem wan man blong stil. Hem i se: “Yufala i mas lukaot gud. From we yufala i no save long wanem dei, mi, mi Masta blong yufala, bambae mi kamtru. From samting ya, yufala i mas stap rere. From we mi, mi Pikinini blong Man, bambae mi kamtru long taem we yufala i no tingbaot.” (Matyu 24:42, 44; Luk 12:37, 40) Aposol Pol i talem woning ya bakegen, i se: “From we yufala i save gud finis we dei blong Jeova i kam stret olsem man blong stil i kam long naet. Taem bambae ol man oli talem se: ‘!Pis mo seftaem!’ long taem ya nao, bambae trabol i kam blong spolem . . . olgeta wantaem nomo.” Naoia nomo Setan i stap pulum ol nesen blong oli talemaot gyaman tok ya “!Pis mo seftaem!”—1 Tesalonaeka 5:2, 3, NW.

28. ?Jisas i givim wanem woning long saed blong fasin blong winim ol traem blong wol? ?Mo wanem “Dei” ya we ol Kristin oli no wantem se i kasem olgeta “olsem we trap i sat”?

²⁸ Mo tu, Jisas i givim woning long saed blong wanem kaen traem ol Kristin oli mas kasem, from ol waes blong ol man blong wol. Hem i talem se: “Yufala i mas lukaot gud. Sipos yufala i letem tingting blong yufala i kam slak, from we yufala i stap ronem lafet, mo yufala i stap drong mo yufala i stap tingting tumas long laef ya long wol, bambae dei ya blong mi i kam kasem yufala wantaem, olsem we trap i sat. . . . Be oltaem, yufala i mas stap lukaot gud. Yufala i mas prea blong bambae yufala i gat paoa blong ronwe long olgeta trabol ya, blong bambae yufala i save stanap long fes blong mi, mi Pikinini blong Man.” (Luk 21:34-36) “Dei ya” hemia “bigfala Dei blong God ya we i gat olgeta paoa.” (Revelesen 16:14) Naoia, “Dei” blong Jeova blong win i kam kolosap, taswe i hadwok moa blong winim ol traem long laef. Ol Kristin oli mas lukaot gud, mo stap wekap gogo dei ya i kamtru.

29, 30. (a) ?Wanem mining blong woning blong Jisas se ol man we oli slip bambae oli wokbaot “neked” we oli sem from? (b) ?Ol klos ya oli makem man we i werem olgeta se hem i hu? (c) ?Olsem wanem wan man i save kam olsem we hem i neked? ?Mo wanem i save kamaot from?

²⁹ ?Be wanem mining blong woning ya se samfala we oli stap slip, bambae oli sem from oli “wokbaot neked”? Long Isrel bifo, ol pris mo Livaet we oli mas mekem gad long haos blong God, oli gat wan bigfala wok. Ol man we oli stadi long laef blong ol man Jyu bifo, oli talem se sipos oli faenemaot wan gad we hem i stap slip long wok blong hem, oli tekemaot ol klos blong hem mo oli bonem olgeta, nao hem i mas wokbaot neked we hem i sem nomo.

³⁰ Jisas i givim woning se samting olsem i save hapen tede. Ol pris mo ol Livaet oli pija blong ol tabu brata blong Jisas. (1 Pita 2:9) Be woning ya blong Jisas i go long ol man long bigfala kampani tu. Ol klos ya oli makem man we i werem olgeta se hem i wan Kristin wetnes blong Jeova. (Ridim Revelesen 3:18; 7:14.) Sipos wan man i letem ol trabol blong wol blong Setan i mekem hem i slip no i kam slak long saed blong speret, hem i save lusum klos blong hem. Hemia i min se hem i save lusum samting we i makem hem se hem i tru Kristin. Bambae hem i mas sem from. Man olsem i save lusum laef blong hem.

31. (a) ?Olsem wanem Revelation 16:16 i makem se ol Kristin oli mas stap wekapgud? (b) ?Sam lida blong skul oli ting se Amageden i minim wanem?

³¹ Ol Kristin oli mas stap wekap moa taem oli luk se nekis vas blong Revelesen kolosap i kamtru. Hem i se: “Nao trifala devel ya, trifala i tekem ol king oli kam wanples long ples ya we long lanwis blong ol man Isrel oli talem se ‘Amageden’ we i min se ‘Bigfala Hil long Megido’ ”. (Revelesen 16:16) Nem ya, Amageden, i stap long Baebol long wan ples nomo. Ol man oli gat plante defren tingting long mining blong hem. Ol lida blong wol oli givim woning se maet i gat wan nyuklia faet olsem Amageden. Mo tu, oli joenem Amageden wetem olfala taon ya Megido, hemia ples we God i mekem ol man blong hem oli win long plante faet long taem bifo. Taswe sam lida blong skul oli ting se laswan faet blong wol bambae i kamaot long ples ya. Tingting ya i longwe long trutok.

32, 33. (a) Amageden i no wan prapa ples, ?be hem i wanem? (b) ?Wanem sam narafala tok long Baebol we oli kolosap sem mak long “Amageden” no oli joen wetem hem? (c) ?Wetaem bambae namba seven enjel i kafsaedem laswan besin blong kros blong God?

³² Nem ya Amageden i minim “Bigfala Hil long Megido.” Be hem i no wan prapa ples. Hem i minim wan taem long histri blong ol man long wol we olgeta nesen bambae oli joen blong agensem Jeova God, long taem ya nao, bambae hem i spolem olgeta. Samting ya bambae i hapen long olgeta ples long wol. (Jeremaea 25:31-33; Daniel 2:44) Hem i sem mak long “ples we i olsem wan bigfala ples blong man i purumpurumbut long frut blong rop ya” we oli mekem waen long hem. Mo hem i sem mak long “flat ples blong disisin” mo “flat ples blong Jeosafat,” we ol nesen bambae oli hivap long hem blong Jeova i kilimdaon olgeta. (Revelesen 14:19; Joel 3:12, 14) Mo tu, hem i joen wetem “graon blong Isrel” we ol ami blong Setan, hemia Gog blong Megog, bambae oli ded long hem. Mo tu hem i joen wetem ples ya “bitwin long bigfala solwora mo tabu hil ya blong Flasem ol Samting,” we king blong not bambae i kasem “en blong hem” long han blong bigfala prins ya, Maekel.—Esikel 38:16-18, 22, 23; Daniel 11:45–12:1.

³³ Taem ol waes blong Setan mo blong ol man blong hem, we i olsem noes blong ol frog, i pulum ol nesen oli kasem mak ya, hemia nao taem blong namba seven enjel i kafsaedem laswan besin blong kros blong God.

“I Finis Nao”

34. ?Namba seven enjel i kafsaedem besin blong hem long weples? ?Mo wanem tok i kamaot ‘long bigfala jea blong God long haos blong hem’?

³⁴ “Nao namba seven enjel i go, i kafsaedem besin blong hem, nao ol samting insaed oli foldaon long win. Nao God ya we hem i stap sidaon long bigfala jea blong hem, insaed long haos blong hem, hem i tok, i talem se ‘I finis nao.’ ”—Revelesen 16:17.

35. (a) ?Wanem “win” ya long Revelesen 16:17? (b) ?Taem namba seven enjel i kafsaedem besin blong hem i go long win, hem i soemaot wanem?

³⁵ “Win” ya we i stap givim laef long ol man, hem i laswan samting blong kasem panis. Be hem i no minim prapa win. I no gat samting i rong long prapa win we i mekem se Jeova i mas panisim hem, olsem we i no gat samting long saed blong graon, solwora, ol reva mo springwora, no san we i mekem se Jeova i mas jajem olgeta. “Win” ya hem i sem mak long win we Pol i stap tokbaot taem hem i singaot Setan se “jif ya blong paoa blong win.” (Efesas 2:2, NW) Hemia “win” blong Setan we ol man oli stap pulum tede. Hemia ol tingting blong wol blong Setan we i gat paoa long ful laef blong ol man afsaed long ogenaesesen blong Jeova. Taswe taem namba seven enjel i kafsaedem besin blong kros blong God long win, hem i soemaot kros blong God agens long Setan, ogenaesesen blong hem, mo olgeta samting we i pulum ol man blong sapotem Setan long rabis wok blong hem agensem hae rul blong Jeova.

36. (a) ?Ol seven panis ya oli mekemap wanem? (b) ?Taem Jeova i talem se: “I finis nao,” hemia i soemaot wanem?

³⁶ Namba seven panis ya mo ol sikis panis bifo long hem, hemia fulnamba blong ol jajmen blong Jeova agens long Setan mo wol blong hem. Olgeta oli talemaot ol panis long Setan mo laen blong hem. Taem enjel i kafsaedem laswan besin, Jeova hem wan i talem se: “I finis nao.” I no moa gat wan samting bakegen blong talem. Taem ol mesej blong kros blong God oli kamaot long ol besin finis, mo ol man oli save ol mesej go kasem mak we Jeova i wantem, bambae i no moa gat wan samting i blokem hem. Bambae hem i mekem ol jajmen ya oli kamtru.

37. ?Olsem wanem Jon i eksplenem wanem i hapen afta we enjel i kafsaedem namba seven besin blong kros blong God?

³⁷ Jon i gohed i se: “Nao i gat laetning i laet, mo tanda i faerap, nao i gat bigfala noes mo graon i seksek bigfala. I stat long taem we God i mekem wol fastaem, i kam kasem naoia, be i no gat we graon i seksek bigfala olsem. Taem ya we graon i seksek, i seksek moa i winim ol narafala taem we graon i seksek. Bigfala taon ya, hem i brok long tri haf, mo ol narafala taon olbaot long wol oli foldaon we oli kam nogud olgeta. God i stap tingbaot bigfala taon ya, we nem blong hem Babilon, nao i mekem hem i dring wan kap waen blong hem gogo i finisim. Be kap waen ya we God i givim long hem, i olsem kros blong God long hem. Nao olgeta aelan oli no moa gat, mo olgeta bigbigfala hil tu oli lus. Ol ston blong aes oli folfoldaon olsem ren, we ol ston blong aes ya oli bigbigfala tumas, sam we sipos oli skelem, bambae oli kolosap long [wan talen, “NW”]. Nao ol man oli stap tok nogud long God, from we hem i sanem bigfala trabol ya we ol ston blong aes ya we oli bigbigfala tumas oli folfoldaon long olgeta olsem ren, mo trabol ya i nogud tumas long olgeta.”—Revelesen 16:18-21.

38. ?Wanem mining blong (a) “graon i seksek bigfala”? (b) “bigfala taon ya” hemia Bigfala Babilon, i brok long “tri haf”? (c) ‘olgeta aelan mo olgeta bigbigfala hil oli lus’? (d) ‘ol bigbigfala ston blong aes’?

³⁸ Bakegen, Jeova i mekem wan samting we i stret nomo i kamaot long ol man. ‘Laetning, tanda, mo bigfala noes’ i makem taem ya. (Ridim Revelesen 4:5; 8:5.) Bambae ol man oli seksek bigfala i bitim olgeta taem bifo, olsem we graon i seksek bigfala. (Ridim Aesea 13:13; Joel 3:16.) Samting ya olsem we graon i seksek bigfala bambae i smasem “bigfala taon ya” Bigfala Babilon. From samting ya, bambae hem i brok long “tri haf.” Hemia i olsem saen blong soemaot se neva oli save bildim hem bakegen. Mo tu, “ol narafala taon olbaot long wol” bambae oli foldaon. “Olgeta aelan” mo “olgeta bigbigfala hil,” bambae oli lus. Hemia ol ogenaesesen mo grup we i luk olsem se oli stap stanap gud, oli no save foldaon. ‘Ol bigbigfala ston blong aes,’ we oli bigfala moa i bitim olgeta we oli folfoldaon long Ijip long namba seven panis long taem bifo, bambae oli kilim ol man, oli mekem olgeta oli harem nogud tumas. Ol bigbigfala ston ya blong aes, oli gat kolosap wan talen long wan.d (Eksodas 9:22-26) Ol bigbigfala ston blong aes ya we oli panisim ol man, ating oli pija blong ol mesej blong jajmen blong Jeova we oli strong bitim mak. Bambae oli makem se en blong rabis fasin blong wol ya i kamtru finis. Mo tu, Jeova i save yusum ol trufala ston blong aes blong kilim i ded ol man nogud.—Job 38:22, 23.

39. ?Nating we seven panis ya i kam agens long ol man, be bighaf blong olgeta bambae oli folem wanem rod?

³⁹ Yes, wol blong Setan bambae i kasem stret jajmen blong Jeova. Go kasem en blong hem, bighaf blong ol man long wol bambae oli gohed blong tok nogud long God mo agensem hem. Olsem Fero bifo, hat blong olgeta bambae i stap strong, nating we fulap panis oli kasem olgeta mo laswan bigfala panis bambae i kilim olgeta oli ded. (Eksodas 11:9, 10) Bambae i no gat fulap man we oli jenisim tingting blong olgeta long las menet. Gogo win blong olgeta i finis, bambae oli stap agensem God ya we hem i talem se: “Bambae oli save se mi mi Jeova.” (Esikel 38:23) Yes, long taem ya, hae rul blong Jeova God we hem i antap olgeta, bambae i win.

[Ol Futnot]

[Bokis blong pija long pej 221]

“Long Graon”

Blong talemaot kros blong Jeova agens long “graon,” grup olsem Jon i talemaot ol toktok olsem:

“Ol pati blong politik oli traehad plante handred yia finis, be oli no naf blong stretem ol trabol we oli stap mekem ol man oli harem nogud. Ol man long saed blong ekonomi mo ol man blong politik oli stadigud long saed ya, be oli faenemaot se oli no save mekem wan samting nating.”—Millions Now Living Will Never Die, 1920, pej 61.

“I no gat wan gavman long wol tede we i save mekem plante man long wol oli haremgud. Plante nesen long wol oli stap aninit long rul blong wan strong man nomo. Kolosap fulwol i no moa gat mane.”—A Desirable Government, 1924, pej 5.

“I gat wan rod nomo blong tekemaot ol fasin nogud long wol ya mo blong mekem pis mo stret fasin i stanap, . . . hemia blong finisim ol rabis fasin blong wol ya.”—“This Good News of the Kingdom,” 1954, pej 25.

“Samting we i makem fasin blong wol naoia, hemia ol sin we oli stap kam antap moa, mo ol fasin we oli no stret, mo fasin blong agensem God mo plan blong hem. . . . Wol ya i no moa save kamgud bakegen. !Taswe hem i mas finis!”—Wajtaoa (Engglis), Novemba 15, 1981, pej 6.

[Bokis blong pija long pej 223]

“Long Solwora”

Long ol yia we oli pas finis, grup olsem Jon i stap talemaot kros blong God agens long “solwora,” hemia ol man we oli stap longwe long Jeova, oli no stap folem ol loa blong hem, oli olbaot, oli no save stap kwaet. Hemia sam long ol toktok we grup olsem Jon i bin talemaot:

“Histri blong olgeta nesen long wol i soemaot se oltaem i gat sam grup oli agensem sam narafala grup. Bighaf i stap agensem smolhaf. . . . Ol rao ya oli mekem plante faet i kamaot, ol man oli stap harem nogud tumas, mo fulap blad i ron.”—Government, 1928, pej 244.

Long nyufala wol, “samting olsem ‘solwora,’ we wael anamol blong Setan i kamaot long hem longtaem finis, bambae hem i finis. Hemia ol man we oli agensem God, we fasin blong olgeta i olbaot, mo we oli no stap kwaet.”—Wajtaoa (Engglis), Septemba 15, 1967, pej 567.

“Ol man long wol tede oli sik long saed blong speret. I no gat wan long yumi we i save sevem wol ya, from we Tok blong God i soemaot se sik blong hem i blong ded nomo.”—True Peace and Security—From What Source?, 1973, pej 131.

[Bokis blong pija long pej 224]

“Long Ol Wora We i Stap Ron, Mo Long Ol Springwora”

Namba tri panis i soemaot mining blong ‘ol wora we i stap ron, mo ol springwora’ from ol toktok olsem:

“Ol lida blong ol skul, we oli stap talem se oli stap tijim ol tok blong [Kraes], oli stap leftemap faet mo mekem olsem we hem i wan tabu samting. Oli glad sipos pija blong olgeta i stap kolosap long ol soldia we oli kilim ol man i ded long ol faet ya.”—Wajtaoa (Engglis), Septemba 15, 1924, pej 275.

“Fasin blong ol rabis speret i stanap long wan bigfala gyaman, hemia we man i stap laef afta ded, mo we sol blong man i no save ded samtaem.”—What Do the Scriptures Say About “Survival After Death?,” 1955, pej 51.

“Ol waes blong ol man, ol man blong givim advaes long politik, ol man we oli pulum ol man oli hivap long ol grup, ol man we oli stadi long ekonomi blong ol kantri, mo ol man we oli pulum ol man blong holemtaet ol kastom blong skul, oli no stap mekem ol man oli haremgud . . . Ol wora olsem, oli pulum ol man we oli dring long hem blong brekem loa blong God long saed blong blad mo blong ronem ol man blong God.”—Disisin long Intenasnal Asembli, 1963 we stampa blong hem se “Gud Nyus Blong Olwe.”

“Ol man nomo oli no save sevem wol from ol save blong sayens. Be bambae oli spolem ol man long wol from. . . . Yumi no save trastem se ol man we oli stadi long laef mo long tingting blong ol man bambae oli jenisim tingting blong ol man . . . Yumi no save dipen long ol polis long ol kantri blong joen tugeta . . . mo blong mekem wol ya i kam wan sefples blong ol man.”—Saving the Human Race—In the Kingdom Way, 1970, pej 5.

[Bokis blong pija long pej 225]

“Long San”

Rul blong ol man we i olsem “san,” hem i stap “bonem” ol man long dei blong Masta. Grup olsem Jon, i stap talemaot samting ya long ol toktok olsem:

“Tede Hitler mo Mussolini, we tufala i strong lida blong nesen blong olgeta, kolosap oli spolem pis blong fulwol. Mo Katolik Jyos i stap sapotem tufala long fasin blong tufala blong spolem fasin fri long wol.”—Fascism or Freedom, 1939, pej 12.

“Long histri blong ol man long wol, ol strong lida oli folem rul ya: !Sipos mifala i no save rulum wol, bambae mifala i spolem wol! Be kolosap nao, King we God i putumap hem, Jisas Kraes, bambae i folem wan defren rul, hemia: Sipos yufala i no letem mi mi rulum yufala, bambae mi mi spolem yufala.”—When All Nations Unite Under God’s Kingdom, 1961, pej 23.

“I stat long 1945, bitim 25 milyan man oli ded long samwe long 150 faet long wol.”—Wajtaoa (Engglis), Janewari 15, 1980, pej 6.

“Ol nesen long wol . . . oli no kea nating long responsabiliti blong olgeta no ol rul long saed blong fasin blong olgeta. Sam nesen oli ting se i oraet nomo blong yusum enikaen samting blong kasem samting we oli wantem. Oli kilim fulap man oli ded, oli stilim ol plen, oli sakem fulap bigfala bom, mo plante narafala samting . . . ?Bambae ol narafala nesen oli letem olgeta oli gohed long krangke fasin ya gogo wetaem?”—Wajtaoa (Engglis), Febuwari 15, 1985, pej 4.

[Bokis blong pija long pej 227]

“Long Bigfala Jea Blong Anamol Ya We i Nogud”

Ol Wetnes blong Jeova oli soemaot klia mining blong jea blong wael anamol mo oli talemaot ol jajmen blong Jeova agens long hem long ol toktok olsem:

“Ol rabis speret oli stap pulum ol rula blong wol mo ol lida blong politik, mo oli stap fosem olgeta long wan rod we long en blong hem, bambae oli ded, long faet ya we bambae God i winim long Amageden.”—After Armageddon—God’s New World, 1953, pej 8.

“ ‘Wael anamol’ we i minim ol gavman blong man we oli agensem rul blong God, i kasem paoa blong hem mo jea blong hem from bigfala Algita. Taswe hem i mas obei long ol rul blong bigfala Algita ya.”—After Armageddon—God’s New World, 1953, pej 15.

“Ol Hiten nesen oli stap long . . . saed blong Bigfala Enemi blong God, Devel Setan.”—Disisin long Intenasnal Asembli, 1973, we stampa blong hem se “God i Win.”

[Bokis blong pija long pej 229]

“Bigfala Reva Ya i Kam Drae”

Naoia, plante man long wol oli no moa sapotem ol skul we oli kamaot long Babilon bifo, i olsem we reva i kam drae. Samting ya i soemaot wanem bambae i hapen taem “ol king we oli stap long saed we san i stap kam antap” bambae oli agensem Bigfala Babilon.

“Wan stadi we oli mekem [long Taelan] i pruvum se bighaf (75%) blong ol man we oli stap long ol taon, oli no stap go long ol tempel blong Buda blong lesin long ol sevis. Namba blong ol man afsaed long ol taon tu i stap godaon, naoia samwe long stret haf nomo (50%) oli stap go long ol tempel.”—Bangkok Post, Septemba 7, 1987, pej 4.

“Skul blong Tao [long Jaena], i no moa olsem wan majik samting. Hem i stat long Jaena samwe long tu taosen yia bifo. . . . Bifo, ol man long skul ya oli yusum majik blong pulum fulap man oli kam, be naoia oli no moa save yusum fasin ya. Taswe ol lida blong skul ya oli no moa save faenem sam man blong tekem ples blong olgeta. I luk olsem se skul ya bambae i finis long kantri ya.”—The Atlanta Journal and Constitution, Septemba 12, 1982, pej 36-A.

“Japan . . . i gat moa misinari we oli no man ples, i bitim ol narafala kantri long wol, hemia kolosap 5,200. Be . . . namba blong ol Kristin man long kantri ya i no kasem 1%. . . . Wan pris long Fransiskan skul, we hem i stat wok long ples ya afta 1950 . . . i talem se: ‘Taem ya i finis blong ol misinari blong ol narafala kantri oli kam stap long Japan.’ ”—The Wall Street Journal, Julae 9, 1986, pej 1.

Long Engglan long ol tate yia we i pas finis, “kolosap 2,000 long ol 16,000 Anglikan skul oli satem doa blong olgeta from we i no gat man i stap go long olgeta. Namba blong ol man we oli stap go long skul naoia i godaon moa long kantri ya i bitim ol narafala kantri we oli stap talem se oli Kristin. . . . [Bisop blong Daram] i talem se ‘Engglan i no moa wan Kristin kantri.’ ”—The New York Times, Mei 11, 1987, pej A4.

“Long Parlemen [long Gris] oli rao plante haoa, ale tede oli agri long wan loa we i givim raet long Sosialis Gavman blong tekem bigbigfala graon we Otodoks Jyos blong Gris i stap holem . . . Mo tu, loa ya i givim raet long ol man we oli no pris blong bos long ol kaonsel mo komiti blong ol skul, we oli lukaot long ol mane mo olting blong skul, olsem ol hotel, ol maen blong ol sas ston, mo ol ofis.”—The New York Times, Epril 4, 1987, pej 3.

[Tok Blong Pija Long Pej 222]

Ol panis we oli kamaot long ol fo faswan besin blong kros blong God oli kolosap sem mak long ol panis we oli kamaot from krae blong ol fo faswan pupu

[Tok Blong Pija Long Pej 226]

Namba faef besin i soemaot klia se jea blong wael anamol hem i olsem paoa we Setan i givim long wael anamol ya

[Tok Blong Pija Long Pej 231]

Ol waes we i kamaot long maot blong trifala devel i pulum ol lida blong wol blong kasem mak ya, Amageden, we ol jajmen blong Jeova bambae i kasem olgeta

[Tok Blong Pija Long Pej 233]

Olgeta we oli letem doti “win” blong Setan i gat paoa long olgeta, bambae Jeova i mekem ol stret jajmen blong hem i kasem olgeta