?Olsem Wanem Wok Blong Olgeta i Stat Mo i Gru Long Taem Blong Yumi?

HISTRI blong ol Witnes blong Jeova long taem blong yumi i stat bitim wan handred yia bifo. Hemia jes afta long yia 1870. Long taem ya i gat wan smol grup blong man we oli laekem blong stadi long Baebol. Grup ya i stap long Allegheny, Pennsylvania, Yunaeted Stet, we naoia hem i pat blong taon ya Pittsburgh. Wan man we nem blong hem Charles Taze Russell i pulum grup ya blong stadi Baebol tugeta. Long Julae 1879, oli printim faswan magasin ya we oli kolem Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence. Fulap man oli joen wetem smol grup ya, mekem se long 1880 i gat plante kongregesen olbaot long Yunaeted Stet. Ale long 1881 oli stanemap hed ofis we i karem nem ya Zion’s Watch Tower Tract Society. Long 1884 oli rejistarem nem ya long gavman, mo Charles Taze Russell nao i kam presiden blong hem. Biaen oli jenisim nem blong hem bakegen i kam Watch Tower Bible and Tract Society. Plante long olgeta we oli joenem grup ya oli stap prij long ol haos wanwan mo oli stap givimaot ol buk we oli tokbaot Baebol. Long 1888, i gat 50 man mo woman we oli yusum ful taem blong olgeta long wok blong prij. Tede, long fulwol i gat raonabaot 700,000 man mo woman we oli stap mekem wok ya fultaem.

Long 1909 wok blong smol grup ya i kasem plante kantri blong wol, ale oli mas muvum hed ofis blong hem i go long Brooklyn, long New York mo ples ya i stap yet olsem hed ofis tede. Long taem ya oli stap raetem ol tok long saed blong Baebol mo oli givim long ol man blong oli printim long niuspepa. Long 1913 oli stap raetem ol toktok ya blong Baebol long fo lanwis mo oli printim long plante taosen niuspepa long Yunaeted Stet, Kanada, mo Yurop. Smol grup ya i seremaot plante milian buk, smol buk, mo pepa.

Long 1912 oli wokem wanem we oli kolem “Foto-Drama Blong Ol Samting We God i Wokem (“Photo-Drama of Creation”).” Oli droem sam pija mo tekem sam foto we oli joenem wetem toktok mo miusik. Ol pija mo foto ya oli soem ol samting stat long taem we God i wokem wol ya i go kasem Taosen Yia Rul blong Kraes. Oli stat soem Drama ya long 1914, mo oli kaontem se evri dei i gat samwe 35,000 man oli stap kam blong wajem Drama ya. Long ol yia ya, Drama ya hem i wan long ol faswan film we man i wokem we i joenem pija wetem toktok mo miusik.

YIA 1914

Long ol yia ya, grup ya i faenem se i gat wan impoten taem i stap kam klosap. Long 1876, Charles Taze Russell i raetem wan stori we hem i putum taetel blong hem se “Taem Blong Ol Hiten Man: ?I Finis Wetaem?” Stori ya hem i givim blong oli printim long wan magasin we nem blong hem Bible Examiner, long Brooklyn, New York. Long pej 27 blong magasin ya we i kamaot long Oktoba 1876, ol man oli save ridim tok ya se: “Ol seven taem bambae oli finis long yia 1914 long taem blong yumi.” Sam Baebol oli tanem tok ya Taem blong ol Hiten man se “taem we God i makem long ol neson.” (Luk 21:24, NW) I tru, plante samting we olgeta ya oli ting se bambae i mas hapen long 1914, oli no kamtru olsem. Be, samting we i sua, se long yia ya nao, Taem blong ol Hiten Man i finis. Mo tu, yia ya 1914 i makem wan taem blong histri we laef blong wol i jenis fulwan. Plante man we oli stadi long histri no we oli givim save blong olgeta long saed ya, oli agri se 1914 i jenisim plante samting long laef blong ol man. Sam long ol toktok we oli kam biaen, oli soemaot samting ya:

“Laswan yia we laef blong man i gud lelebet, hemia yia 1913, bifo we Wol Wo Wan i stat.”—Times-Herald, blong Washington, D.C., Maj 13, 1949.

“Long ol 75 yia stat long 1914 kasem 1989, i gat tu bigfala faet long wol wetem wan moa faet we oli kolem Kol Wo [hemia taem we ol politik paoa, olsem Yunaeted Stet mo Soviet Yunion, oli no wantem wokgud mo toktokgud tugeta]. Ol man blong histri oli stap luksave moa se ol 75 yia ya oli spesel. Oli makem histri from we long olgeta yia ya bighaf blong ol kantri long wol oli stap long faet, taem wan i finis, narawan i stat, we i no gat spel nating.”—The New York Times, Mei 7, 1995.

“Ful wol i go nogud long taem blong Wol Wo Wan mo man i no naf yet blong talem from wanem. Bifo long taem ya, ol man oli lukluk fiuja wetem gudfala tingting from we laef i nambawan mo ol man oli stap long pis. Be wantaem nomo faet i kamaot, we ol man oli sek long hem. Stat long taem ya, wol i no save kam gud bakegen. . . . Tru ya, long ol handred yia we oli jes pas ol man oli kilim moa man i ded i bitim olgeta taem bifo.”—Dr. Walker Percy, American Medical News, Novemba 21, 1977.

Bitim 50 yia afta long 1914, hed blong gavman blong Jemani, nem blong hem Konrad Adenauer, i raetem se: “Afta long 1914, man i no moa harem i sef mo pis i lus.”—The West Parker, Cleveland, Ohio, Jenuware 20, 1966.

C. T. Russell, we i faswan presiden blong Watchtower Sosaeti, i ded long 1916 mo wan yia biaen, Joseph F. Rutherford i tekem ples blong hem. Plante jenis oli kamaot long taem ya. Oli wokem fren blong Wajtaoa we oli kolem The Golden Age. (Tede magasin ya oli kolem Wekap! mo oli printim bitim 34 milian kopi blong hem long bitim 80 lanwis.) I gat plante moa toktok i kamaot blong talem se wok blong prij long ol haos wanwan i rili impoten. Nao long 1931 oli karem nem ya Witnes blong Jeova, blong mekem se oli defren long ol narafala skul we oli talem se oli Kristin. Nem ya i kamaot long Aesea 43:10-12.

Long ol yia 1920 mo 1930, Sosaeti i yusum radio plante. Long 1933, oli kaontem se oli stap yusum 403 radio stesen blong givimaot ol tok long saed blong Baebol. Biaen, oli no moa yusum radio tumas be oli stat rikodem ol tok long saed blong Baebol we oli putum long fonograf nao oli karem i go long ol haos wanwan blong mekem man i lesin long ol tok ya. Taem ol man oli intres long ol trutok blong Baebol, ale oli statem Baebol stadi wetem ol man ya.

OL KOT KES WE OLI WINIM

Long ol yia 1930 mo 1940, polis i arestem plante Witnes we oli stap mekem wok blong prij long ol haos wanwan. Mo ol Witnes oli pas long kot plante taem blong askem se gavman i letem oli fri blong toktok, fri blong printim buk, fri blong mekem asembli, mo fri blong wosip. Long Yunaeted Stet, ol Witnes oli winim 43 kot kes we oli karem i go long Saprim Kot blong Yunaeted Stet. Long narafala kantri tu, ol Witnes oli winim kot kes we oli bin putum long ol hae kot. Wan man we nem blong hem Profesa C. S. Braden, i tokbaot ol kot kes ya blong ol Witnes mo i raetem long buk blong hem (These Also Believe) se: “Olgeta ya oli mekem wan bigfala samting we i sapotem bigwan demokrasi taem oli faet blong holemtaet raet blong olgeta olsem sitisen. Taem oli faet blong kasem raet blong olgeta oli givhan tu long plante narafala smosmol grup long Amerika blong olgeta tu oli kasem ol semfala raet ya.”

OL SPESEL SKUL BLONG TRENEM MAN

J. F. Rutherford i ded long 1942 nao N. H. Knorr i kam presiden blong Watchtower Sosaeti. Long taem ya nao, Sosaeti i stat wokem ol skul blong trenem man. Long 1943 wan spesel skul i stanap we i blong trenem ol misinari. Skul ya oli kolem Wajtaoa Baebol Skul blong Gilead. Stat long yia ya kam kasem tede, skul ya i sanem plante misinari i go long ol kantri long ful wol. Plante niufala kongregesen oli stanap long ol kantri we i no gat kongregesen long hem, mo plante branj ofis oli stanap olbaot long wol we tede namba blong olgeta i bitim 100. Wanwan taem i gat ol spesel kos we oli givim blong trenem ol elda, olgeta we oli kam wok long Betel, mo olgeta we oli wok fultaem long wok blong talemaot gud nius (we oli kolem olgeta ol paenia). Plante long ol spesel skul ya oli mekem long Patterson, New York, we hem i senta blong edukesen blong ol Witnes blong Jeova.

N. H. Knorr i ded long 1977. Laswan jenis we hem i mekem bifo we hem i ded, hemia long Hed Kampani we i stap long hed ofis blong ol Witnes blong Jeova long Brooklyn. Hem i mekem namba blong olgeta we oli pat blong Hed Kampani oli plante moa. Long 1976, oli seraotem wok blong lidim ol defdefren haf blong ogenaesesen i go long ol defdefren komiti mo ol memba blong Hed Kampani nao oli pat blong ol komiti ya. Olgeta memba ya oli spenem plante yia finis long wok blong prij mo oli gat gud save long wok ya.

OL HAOS MO MESIN BLONG PRINTIM BUK

Plante bigbigfala samting i bin hapen long wok we ol Witnes blong Jeova oli statem long ol yia 1870. Fastaem oli wan smol grup nomo we oli joen blong stadi Baebol long Pennsylvania, be long yia 2000 i gat 90,000 kongregesen raon long wol. Fastaem ol witnes oli askem sam bisnes kampani blong printim ol buk blong olgeta. Be long 1920, oli rentem wan faktri blong printim prapa buk blong olgeta. Ale stat long 1927 oli pem wan haos we i gat 8 stori long hem, we oli yusum olsem faktri blong printim plante moa buk. Faktri ya i stap long Brooklyn, New York, mo hem i stap long nem blong Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. Tede faktri ya i bigwan moa. Oli pem sam moa haos bakegen we oli yusum blong joenem faktri ya mo blong mekem ol ofis long hem. Mo sam narafala haos bakegen klosap nomo long Brooklyn, oli yusum olsem haos blong slip blong olgeta we oli stap wok long ol ofis mo faktri ya. Antap long hemia, oli gat wan narafala graon we oli pem klosap long Wallkill, long not blong New York, we oli yusum olsem ples blong mekem garen mo oli bildim ol haos tu long hem blong printim buk olsem Wajtaoa mo Wekap! Ol kakae we oli planem long ol garen ya i fidim olgeta volontia we oli wok long Brooklyn mo Wallkill tu. Ol volontia we oli wok long olgeta ples ya oli kasem smol presen mane evri manis we i naf blong oli pem samting we oli nidim.

OL INTENASNAL ASEMBLI

Ol Witnes blong Jeova oli holem faswan bigfala asembli blong olgeta long 1893 long Chicago, Illinois, Yunaeted Stet. I gat 360 man oli kam long asembli ya mo 70 man mo woman oli baptaes. Laswan bigfala asembli we i karem tugeta evri Witnes blong Jeova raon long wol, oli holem long taon blong New York long 1958. Blong mekem asembli ya oli rentem Yankee Stadium wetem wan narafala stad we ol man oli yusum long taem ya hemia Polo Grounds. Namba blong ol man we oli kam long asembli ya i kasem 253,922, mo i gat 7,136 man mo woman we i baptaes. Afta long taem ya, ol Witnes oli holem ol intenasnal asembli long defdefren kantri. Wanwan asembli ya i karem plante taosen man oli kam wanples long plante kantri raon long wol.

[Tok blong makem poen long pej 8]

Wan bigfala samting we i sapotem raet blong ol sitisen

[Tok blong pija long pej 6]

Ol “Wajtaoa” olsem hemia, fastaem oli stap printim 6,000 kopi long wan lanwis nomo, be naoia oli stap printim 22,000,000 kopi long bitim 132 lanwis

[Tok blong pija long pej 7]

Wan bigfala jenis i kamaot long histri blong man

[Tok blong pija long pej 10]