Oli Lukaot Wan Nyufala Wol
“YUMI nomo i stap mekem wan nyufala wol. I no gat map blong soemaot rod, olsem wanem blong go kasem nyufala wol ya. Taem ol man long wol oli tingbaot ol naente yia we oli jes pas, oli luk ol faet, ol rao, fasin blong no trastem narawan. Be yumi mas wet long fyuja tu—long wan handred yia, mo wan taosen yia we i stap kam, we bambae ol man oli gat pis, oli fri, mo oli gat plante samting.”
Presiden blong Amerika, George Bush, i talem ol tok ya long Janewari 1, 1990. Presiden blong Rasia, Mikhail Gorbachev, i talem wan mesej we i sem mak. Nao hem i talem se ol nesen oli mas joen gud long ol ten yia biaen long 1990, blong tekemaot “sam fasin long wol ya. Ol fasin ya, hemia ol fraet mo fasin blong no trastem narawan, ol tul blong faet, ol strong tingting blong ol lida blong politik mo blong ami, mo ol samting we oli mekem ol man mo ol nesen oli seraot.” Ol tok ya oli kamaot long wan nyuspepa blong Japan (Mainichi Daily News) blong Janewari 3, 1990.
Taem tufala i tok olsemia, ol man oli hop se plante gudfala samting bambae oli kamtru. Wan yia biaen, oli gat sem tingting. Long Stet blong Yunion mesej blong Janewari 29, 1991, Presiden Bush i tokbaot faet long Galf. Hem i talem se: “I no wan smol kantri nomo [Kuwet] we mifala i stap tingbaot. No gat. Mifala i stap tingbaot wan bigfala tingting—wan nyufala wol, we olgeta kantri oli joen tugeta, blong olgeta man long wol oli kasem ol samting we oli wantem: oli gat pis mo seftaem, oli fri mo oli gat loa blong protektem olgeta.”
Oli Mas Winim Plante Trabol
Man i gat plan blong mekem wan nyufala wol, be plante trabol oli stap blokem plan ya. Wan long ol trabol ya, hemia ol faet. Wan magasin (Time, blong Janewari 28, 1991) i tokbaot faet blong Irak mo Kuwet. Hem i talem se: “Long semtaem we ol bom oli foldaon mo ol roketbom oli flae, trabol nomo i tekem ples blong hop blong wan nyufala wol.” Magasin ya i ademap tok ya, i se: “I nogud yumi trastem olgeta gyaman tok ya, se nyufala wol i stap finis, no kolosap i kamtru.”
Olgeta nesen oli neva joen gud tugeta raonwol, taswe ol man oli no save stanemap wan nyufala wol. Long wan ripot we i kamaot long wan magasin (The World & I, blong Janewari 1991), ol man we oli skul gud oli luklukgud “ol nyufala politik plan blong ol bigfala kantri, mo nyufala wol we i save kamtru from olgeta.” Blong finisim tok blong hem, man we i raetem tok ya i talem se: “Histri i soemaot se pis i no strong. Nating we olgeta samting oli gohed gud long wol, be pis i save lus kwiktaem nomo, nao i gat wo. Taswe olgeta nesen raonabaot long wol oli mas joen gud, mo samting ya i tru moa long ol bigfala kantri. Samting ya i impoten tumas blong bambae wol ya we bifo i gat ‘Kol Wo’ long hem, i kam nyufala wol.”
Mo tu, plante samting oli stap spolem laef, win, graon mo ol narafala samting olsem. Ol trabol ya oli blokem rod blong kasem nyufala wol ya we plante man oli stap tingbaot. Long wan ripot (State of the World 1991), wan man, nem blong hem Lester R. Brown i talem se: “I no gat wan man we i save talem stret se bambae nyufala wol i olsem wanem. Be sipos yumi wantem wokem wan nambawan fyuja blong ol man we bambae oli laef biaen long yumi, yumi mas traehad tumas. Yumi mas mekem olgeta samting olsem wora, win, graon mo ol anamol, oli kamgud bakegen. Tru ya, long plante yia we oli stap kam, wok ya bambae i nambawan long olgeta wok we yumi mas mekem.” Ripot ya i makem se man i stap spolem win bigwan, i se: “Long plante handred taon, ol man oli pulum win we i nogud. Samting ya i save spolem laef blong olgeta. Mo long plante kantri, win i stap spolem ol garen.” Hem i ademap tok ya, i se: “Namba blong ol man we i stap long wol i gru. Be long semtaem, namba blong ol gras mo ol anamol i godaon bigwan. Ol man oli spolem ol bigfala bus, oli spolem win mo graon, samting ya i spolem sam kaen anamol mo gras, oli lus olgeta. Mo tu, ol ples oli kam hot moa, mo gas ya oson we i protektem wol hem i stap lus. From samting ya, bakegen, sam narafala kaen anamol mo gras bambae oli lus olgeta.”
Taswe i klia se plante samting oli mekem i hadwok blong man i wokem wan nyufala wol. ?Olsem wanem nao? ?Bambae man i save win? ?I stret blong talem se kolosap nyufala wol i kamtru? ?Sipos i olsem, olsem wanem bambae samting ya i save kamtru?