?Taem Man i Singaot, Yu Yu Ansa?
STORE BLONG SHINICHI TOHARA
BIFO long laef mi, mi no singaot long God, mo tu mi no stap lukaotem hem blong i givhan long mi. Ol bubu blong mi oli kam long Japan blong laef long Hawai, mo papa mama blong mi oli Budis. Tufala i no strong long bilif blong olgeta, taswe taem mi stap gruap mi no stap tingbaot God tumas.
Biaen mi lanem ol samting long saed blong evolusen mo mi stap ting se i krangke nomo blong bilif long God. Be, taem mi stap gohedgud moa long skul, mi lanem astronomi,a fisiks,b mo baeolojic long ol klas we oli tijim sayens. Long naet bambae mi lukluk i go antap long skae mo tingting olsem wanem olgeta sta ya oli kamaot. Wan tingting olsem smol voes insaed long mi i stat blong askem mi se: ‘?I gat wan God we i bos long olgeta samting ya?’ Nao mi harem olsem we i mas gat wan Man i stap long ples we yumi no save luk. Hat blong mi i stat blong singaot, ‘?God ya hem i hu?’
Afta we mi finis long haeskul, mi no moa fri from wok blong mi olsem wan makenik long wan faktri blong mekem strong dring we oli stap wokem long raes, mo mi no gat taem blong tingbaot kwestin ya long saed blong God. I no longtaem, mi mitim Masako, we hem i kam waef blong mi long 1937, mo biaen mitufala i gat tri pikinini. !Masako i wan gudfala kampani blong mi mo hem i wan mama we i wok strong!
Naoia we mi gat wan famle, mi tingting dip long saed blong fyuja blong mifala. Bakegen mi stat blong go afsaed blong lukluk ol sta. Mi bilif se i gat wan God i stap. Mi no save se God ya i hu, be nating mi stat blong singaot long hem. Oltaem bakegen mi stap askem se: ‘Sipos yu yu stap samples, plis givhan long famle blong mi blong faenem rod blong wokbaot long fasin glad.’
Biaen Hem i Ansa Long Mi
Stat long taem ya we mitufala i mared mitufala i stap slip wetem papa mama blong mi, be long 1941 mitufala i stat blong laef long prapa haos blong mitufala long Ilo, long Hawai. I no longtaem afta we mitufala i go long nyufala haos blong mitufala, ol man Japan oli kam faet long Perl Harba long Desemba 7, 1941. Hem i wan taem blong trabol, mo evri man i wari long saed blong fyuja.
Wan manis afta long faet long Perl Harba, mi stap wasem trak blong mi taem wan man i kam long mi mo i givim wan buk we nem blong hem Children. Hem i talemaot nem blong hem se Ralph Garoutte, hem i wan Wetnes blong Jeova. Mi no kasem save wanem hem i stap talem, be mi intres long God, taswe mi tekem buk ya. Long nekis wik blong hem, Ralph i kambak bakegen mo i askem mi blong stadi Baebol. Nating se mi stap harem ol tok long saed blong Baebol, be hemia i fastaem we mi luk wan Baebol. Mi akseptem Baebol stadi, mo waef blong mi mo yangfala sista blong hem tufala i joen long stadi.
Mi rili sapraes long trutok ya se Baebol i Tok blong God. (2 Timote 3:16, 17) Antap moa se Jeova i gat wan plan. !Hem i Man ya we i Wokem olgeta samting we mi stap traem faenem hem! (Aesea 45:18) Mifala i glad blong lanem se Paradaes bifo we man i lusum bambae hem i kamaot bakegen long wol ya, mo bambae mifala i stap long hem. (Revelesen 21:1-4) !Hemia ansa we God i givim taem mi singaot long Hem!
Mifala i tokbaot ol nyufala trutok ya long eniman mo long evriwan. Papa mama blong mi oli ting se mifala i krangke, be samting ya i no daonem tingting blong mifala. Long Epril 19, 1942, afta long tri manis we mifala i no mestem Baebol stadi, mi mo waef blong mi mitufala i baptaes blong soem se mitufala i bin givim laef blong mitufala finis long God blong mitufala, Jeova. Yoshi, yangfala sista blong Masako mo hasban blong hem Jeri, we hem tu i joenem Baebol stadi blong mifala, tufala i baptaes semtaem wetem mitufala. Mifala i gat smol save nomo long saed blong Baebol, be hemia i naf blong pusum mifala blong mekem wok blong Jeova.
Long taem ya we namba tu bigfala faet blong wol i stap gohed yet, mi ting se en blong fasin ya i kolosap nomo, nao mi mo waef blong mi mitufala i harem se mitufala i mas talemaot woning ya long ol man. Famle blong Garoutte oli givim gudfala eksampel long saed ya. Ralph mo waef blong hem tufala i wok olsem ol paenia, fultaem minista blong ol Wetnes blong Jeova. Mi skelem laef blong mifala wetem laef blong Ralph. Hem i gat waef mo fo pikinini. Mi mi gat waef mo tri pikinini nomo. Sipos hem i save mekem paenia, mi mi save mekem tu. Nao long manis biaen long hemia we mitufala i tekem baptaes long hem, mitufala i askem blong mekem paenia.
Bifo we oli akseptem mitufala olsem paenia, mi sakemaot olgeta samting we mi no rili nidim, olsem gita, saksafon, mo vaeolin blong mi. Mi mi wan man blong myusek, be mi sakemaot evri samting be hemia nomo smol ogen blong mi i stap. Mo tu, mi no moa laekem wok blong mi long faktri blong strong dring we oli wokem long raes. (Filipae 3:8) Mi wokem wan haos we trak i save pulum mo mi wet blong luk sipos Jeova bambae i ansa long mi blong hem i yusum mi. Mi no wet longtaem. Oli akseptem mitufala olsem ol paenia stat long Jun 1, 1942. Mitufala i go stret long wok blong Jeova fultaem mo mitufala i neva sore from disisin we mitufala i mekem.
Paenia Long Hawai
Mifala evriwan wetem famle Garoutte, mifala i kavremap Hawai, Bigfala Aelan, wetem Kona, hemia ples we ol man oli savegud hem from kofe, mo Kau. Long taem ya mifala i stap prij wetem fonograf. Hem i hevi lelebet, be long taem ya mifala i yangfala yet mo mifala i strong. Nao fonograf i stap long wan han mo wan bag blong ol buk long narafala han, mifala i folem olgeta rod we i save go long ol man we oli lesin long mifala long ol plantesin blong kofe, mo ol narafala ples tu. Nao, afta we mifala i kavremap ful aelan, mifala i go long Kohala we i stap long Bigfala Aelan. Kohala i wan smol plantesin blong sugaken, we i gat ol man Kaukas, Filipin, Jaena, Hawai, Japan, mo Potugal, oli stap long hem. Ol grup wanwan oli gat prapa kastom, tingting, samting we oli laekem, mo skul blong olgeta.
Stat long taem ya we mi paenia, mi neva go long wan wok bakegen. Long smol taem ya mifala i stap yusum mane we mi stap putum, mo taem mifala i no moa gat mane, mi stap go sperem fis. Oltaem mi stap kambak long haos wetem sam fis. Mifala i stap tekem ol frut mo ol lif blong kakae we oli stap gru nomo kolosap long rod, mo ol samting ya oli givim gudfala kakae long sapa. Mi yusum tin blong wokem wan ovenbred, mo Masako i lan blong wokem bred. Mi neva kakae gudfala bred olsemia bifo.
Taem mifala i go long Honolulu long 1943, long wan Kristin asembli, Donald Haslett we i lukaot long branj long Hawai long taem ya, i askem mifala blong go longwe mo slip long wan haos we oli bildim antap long garaj blong Watch Tower Sosaeti. Oli givim wok blong lukaot long ol samting we Sosaeti i gat long branj long mi mo long faef yia mi stap haremgud long wok blong paenia long ples ya.
Wan Sapraes Invitesen
Long 1943 mifala i harem se Sosaeti i statem wan skul blong trenem ol misinari blong oli save go wok long narafala ples. !Mifala i laekem tumas blong go long skul ya! Be oli no stap askem ol famle we oli gat ol pikinini, from samting ya mifala i no moa stap tingbaot. Be, long 1947, Brata Haslett i talem long mifala se Sosaeti i wantem save sipos i gat sam man Hawai we oli wantem mekem misinari wok long Japan. Hem i askem wanem tingting blong mifala, mo mi talem olsem Aesea, se: “Yu sanem mi.” (Aesea 6:8) Waef blong mi i harem olsem tu. Mifala i no stap tektaem blong ansa taem Jeova i askem mitufala.
Nao oli askem mitufala blong go long Wajtaoa Baebol Skul blong Giled blong tren olsem ol misinari. Invetesen ya i go tu long tri yangfala pikinini blong mitufala. I gat faef narafala tu, Donald mo Mabel Haslett, Jeri mo Yoshi Toma, mo Elsi Tanigawa mo mifala evriwan i mekem trep i go long Nyu Yok long taem blong kolkol long 1948.
Mifala i tekem bas blong gokros long kantri ya. Mifala evriwan i taed tumas afta we mifala i ron tri dei long bas, mo Brata Haslett i talem se mifala i save spel mo slip long wan hotel long naet. Taem mifala i kamaot long bas, wan man i kam long mifala mo i singaot strong, se: “!Ol Japanis! !Bambae mi go tekem masket blong mi blong sutum olgeta!”
Nao Brata Haslett i talem se, “Olgeta ya oli no man Japan, oli man Hawai. ?Yu save luksave man Japan mo man Hawai no?” Mifala i sef from kwik toktok blong Brata Haslett.
?I tru se mifala i haf blong namba 11 klas long Giled? Hem i olsem wan gudfala drim nomo. I no longtaem i kam klia. I gat 25 studen insaed long klas blong mifala we Nathan H. Knorr presiden blong Watch Tower Sosaeti long taem ya i jusum olgeta blong oli tren from misinari wok long Japan. From we abu blong mi i kam long Japan mo mi save tok smol long lanwis blong Japan, oli putum mi blong tijim lanwis ya long ol studen. From we mi mi no gat gudhan tumas long lanwis ya, samting ya i no isi, !be mifala evriwan i lanem!
Long taem ya pikinini boe blong mifala, Loe, i gat ten yia, mo ol pikinini gel blong mifala, Telma mo Sali, oli gat eit mo sikis yia. ?Wanem i hapen long trifala taem mifala i stap long skul? !Olgeta tu oli go long skul! Long moning bas bambae i kam tekem olgeta mo i kam putumbak olgeta long aftenun. Taem ol pikinini oli kambak long skul, Loe i wok wetem ol brata long garen blong Sosaeti, Telma mo Sali tufala i wok long ples blong wasem ol klos mo tufala i stap putumgud ol angkejif.
Jenisim Tingting Long Nyufala Ples
Taem mifala i finis long Giled long Ogis 1, 1948, mifala i stap wet blong go long wok blong mifala. Brata Haslett i go fastaem long mifala blong faenem wan ples blong ol misinari oli stap long hem. Nao, hem i faenem wan haos long Tokyo we i gat tu store, mo long Ogis 20, 1949, famle blong mi i aot i go long ples ya we bambae i kam hom blong mifala long fyuja.
Bifo we mifala i kasem Japan, oltaem mi stap tingbaot kantri ya we i gat ol tingting blong Is. Mi stap tingbaot ol man Japan we oli holemstrong long ol masta blong olgeta we oli man nomo mo long empera (haeman blong olgeta). Plante man Japan oli givim laef blong olgeta long ol rula ya we oli man nomo. Long taem blong namba tu bigfala faet blong wol, ol ‘kamikas’ paelot oli ded from empera taem oli tekem plen blong olgeta i go stret long ol wo sip blong ol enemi. Mi rimemba we mi stap tingbaot se sipos ol man Japan oli save holemstrong long ol masta we oli man nomo, ?bambae oli mekem wanem sipos oli faenemaot trufala Masta, Jeova?
Taem mifala i kasem Japan, i gat seven misinari nomo mo i gat smol namba blong pablisa long ful kantri ya. Mifala evriwan i stat blong wok, mo mi traem savegud moa long lanwis ya mo mi statem ol Baebol stadi wetem plante we oli stap singaot long God long hat blong olgeta. Sam long ol Baebol studen ya blong mi bifo oli stap gohed blong holemstrong yet kam kasem tede.
Wok Blong Misinari Wetem Ol Pikinini Blong Mifala
?Olsem wanem mifala i save mekem wok blong misinari wetem tri smol pikinini blong lukaot long olgeta? Yes, Jeova hem i givim paoa long olgeta samting we mifala i mekem. Mifala i kasem smol mane long Sosaeti, mo Masako i stap somap ol klos blong ol pikinini. Mo tu mifala i kasem sam help long papa mama blong mi.
Afta we Loe i finis long haeskul, hem i wok smoltaem long branj blong Watch Tower Bible and Tract Society long Japan. Be, from sik blong hem, hem i tingting blong gobak long Hawai blong kamgud bakegen. Hem mo waef blong hem naoia tufala i stap gohed blong mekem wok blong Jeova long Kalifonia. Mared blong hem i mekem se mitufala i kasem fo smol abu we oli holemstrong. Evriwan long olgeta oli baptaes, mo wan long olgeta wetem waef blong hem, oli stap wok long Betel long Bruklin, hemia hedkwota blong ol Wetnes blong Jeova long wol.
Ol pikinini gel blong mi, Telma mo Sali, tufala i wok olsem ol misinari taem tufala i gruap. Naoia Telma i stap wok olsem wan misinari long taon ya Toyama. Sali i mared long wan misinari brata, Ron Trost, mo tufala i stap wok long Japan olsem ol misinari we i goraon bitim 25 yia finis.
Stat Long Not Go Kasem Saot
Afta we mifala i spenem tu yia long Tokyo, oli sanem mifala i go long Osaka long tu yia. Nekis ples blong mekem misinari wok long hem hemia antap long not long Sendai, long ples ya mifala i stap wok kolosap sikis yia. Ol yia we mifala i spenem long Sendai oli givhan long mifala blong rere long ol wok we bambae mifala i mekem long aelan we i stap long not olgeta long Japan, hemia Hokaedo. Ples ya nao, Hokaedo, we ol pikinini gel blong mitufala oli kasem ol wok olsem misinari. Hem i long ples ya tu we mifala i lan blong laef long ples we i kolkol, samtaem tempraja i save godaon bitim zero. !Hemia wan bigfala jenis from we mifala i bin stap long Hawai we i hot!
Nao, wan dei wan nyufala voes long leta we i kamaot long Sosaeti i singaotem mifala. Hem i askem mi blong openem wan branj ofis long Okinawa, we hem i stap yet aninit long Amerika long taem ya. Blong mifala i muvaot long not olgeta blong Japan we i kolkol mo go long ples we i stap daon olgeta long saot blong Japan i wan bigfala traem. ?Bambae mi mekem wanem? Nating we mi harem se mi no naf, mi kam long Okinawa long Novemba 1965, olsem oltaem wetem waef blong mi. ?Olsem wanem, laef long Okinawa bambae i sem mak long laef long Japan? ?Olsem wanem long kastom blong ol man? ?Bambae ol man oli lesin long mesej ya we i save sevem man?
Taem mifala i kasem ples ya Okinawa, i gat smol namba blong pablisa nomo we i no bitim 200. Naoia long ples ya i gat bitim 2,000 pablisa. Bifo, mi mi wok haftaem seket elda mo haftaem man blong lukaot long branj. Wok blong goraon long olgeta aelan i givhan long mi blong mi kam kolosap moa long ol brata long ples ya, mo hem i olsem wan jans blong mi blong givhan long olgeta.
?Mifala i Fri Long Ol Trabol?
Wok blong mifala olsem misinari i no min se i no gat ol trabol. Taem mifala i stap spel long Amerika long 1968, Masako i sik mo hem i mas go long haospetal blong dokta i katem hem. Oli tekemaot wan soa we i stap long bel blong hem mo hem i kamgud bakegen kwiktaem. Mifala i no gat ensurens long saed blong haospetal mo mifala i wari se maet mifala i no save gobak long wok blong mifala. Be, mitufala i sapraes se ol fren we oli gat bilif olsem mitufala oli lukaotgud long mitufala long evri samting.
Long saed blong mi, mi gat wan sik we ol man oli stap kasem long saed blong suga. I tru we mi no blaen, be mi no save lukluk klia nating. Be from kaengud fasin blong Jeova, mi save tekem kakae long saed blong speret oltaem taem mi lesin long kaset blong Wajtaoa mo Wekap! Ol brata mo ol sista long trutok oli givhan tu, taem oli ridim ol defren buk long mi.
?Olsem wanem mi save gohed blong givim ol pablik tok wetem trabol ya long ae blong mi? Fastaem mi stap tepem ol tok blong mi nao oli mekem tok long tep i kamtru long laodspika, mo mi mi stap tok long fored blong ol man blong joen stret wetem ol tok long tep. Be, pikinini gel blong mi i talem sam samting, blong givhan long mi blong kamgud moa long saed ya. Naoia mi tepem ol tok blong mi long wan smol kaset nao mi stap lesin long tep ya wetem iafon mo semtaem mi talem bakegen tok blong mi long ol man we oli stap lesin.
Taem mifala i fesem ol trabol, mifala i neva stop blong askem Jeova blong i givhan. Biaen, ol blesing we oli kamaot long Jeova blong winim ol trabol, oltaem oli bigwan moa bitim ol trabol we mifala i stap lukluk olgeta. Blong gohed blong mekem wok blong hem, hemia nomo i rod blong soemaot fasin tangkyu blong mifala.
Afta long 23 yia long Okinawa, mifala i gobak bakegen blong wok long sem kantri ya we mifala i kam long hem fastaem, hemia Japan. Bigfala ofis blong Sosaeti wetem bigfala misinari haos long Tokyo oli stap long ples ya we plante yia bifo Brata Haslett i pem haos we i gat tu store i stap long hem.
Mi mo Masako, mo narafala 11 famle blong mifala i stap wok olsem ol misinari long Japan naoia. Evriwan oli harem se hemia i wan bigfala samting taem oli luk se Jeova i stap mekem wok i gru long kantri ya we bifo skul blong Buda mo Sinto i bos long hem. Wok long Japan i stat smol nomo, be paoa blong Jeova i mekem se wan “nesen” i kamaot we bitim 167,000 pablisa blong gud nyus oli stap long hem.—Aesea 60:22.
Taem mi singaot long God, hem i ansa long mi. Taem hem i askem mi, mi talem yes nomo. Waef blong mi mo mi, mitufala i mekem wok ya we mitufala i mas mekem. ?Olsem wanem long yu? ?Taem Man ya we i Wokem yumi i askem yu blong mekem wok, yu yu talem yes long hem?
[Ol futnot]
a Astronomi: Stadi long saed blong ol sta.
b Fisiks: Stadi long saed blong paoa blong ol samting we oli stap raonabaot.
c Baeoloji: Stadi long saed blong laef blong ol tri mo anamol.
[Tok Blong Pija Long Pej 28]
Famle Tohara wetem sam paenia grup blong olgeta long Hawai, 1942
[Tok Blong Pija Long Pej 29]
Ol pikinini blong Tohara we oli stap long Giled long 1948
[Tok Blong Pija Long Pej 31]
Shinichi mo Masako Tohara tufala i glad we tufala i ansa taem God i singaot long tufala, tufala i finisim 43 yia long wok blong misinari