Wan King i Tok Nogud Long Tabu Ples Blong Jeova
“Ol man we oli save God blong olgeta, bambae oli kam plante.”—DANIEL 11:32.
1, 2. ?Wanem bigfala faet we i bin makem histri blong ol man long bitim 2,000 yia?
TUFALA king oli stap faet strong blong holem paoa. Faswan mo biaen seken wan, tufala i kasem paoa mo bitim tu taosen yia finis we faet ya i stap gohed. Long taem blong yumi, faet ya i bin gat paoa long plante man long wol mo i bin traem bilif blong ol man blong God. Hem i finis wetem wan taem we wanwan long tufala paoa ya i no save. Long taem bifo, God i bin soemaot sem samting ya long profet blong hem, Daniel.—Daniel, japta 10 kasem japta 12.
2 Profet tok ya i tokbaot badfren we i stap bitwin king blong not mo king blong saot mo buk ya “Your Will Be Done on Earth”a i tokbaot moa long poen ya. Buk ya i soem se king blong not, hem i Siria blong bifo, we i stap long not blong Isrel. Biaen, Rom i tekemaot paoa long hem. Long stat, king blong saot, hem i Ijip.
Faet Long Taem Blong En
3. Olsem enjel i soemaot, ?wetaem bambae man i kasem save long profet tok long saed blong king blong not mo king blong saot, olsem wanem?
3 Enjel we i stap talemaot ol samting ya long Daniel i talem se: “Mo yu Daniel, yu mas mekem ol tok ya oli haed mo lokem buk ya, gogo bambae taem blong en i kam. Plante man oli mas wokbaot olbaot lelebet, nao bambae tru save i kam fulap.” (Daniel 12:4) Yes, profet tok ya i mas kamaot long taem blong en—wan taem we i stat long 1914. Long taem ya we profet tok i bin makem, bambae plante man oli ‘lukaot’ insaed long Baebol, mo wetem help blong tabu speret, tru save, olsem save long profet tok blong Baebol, i save kam fulap. (Proveb 4:18) Taem yumi stap go moa insaed long taem ya, plante moa samting long ol profet tok blong Daniel oli kam klia moa. Nao, ?olsem wanem yumi save kasem save long profet tok long saed blong king blong not mo king blong saot long yia ya 1993, 35 yia afta we oli wokem buk ya “Your Will Be Done on Earth”?
4, 5. (a) ?Yia 1914 i stap weples long profet tok blong Daniel long saed blong king blong not mo king blong saot? (b) ?Olsem enjel i soemaot, bambae wanem i hapen long 1914?
4 Faswan bigfala faet blong wol mo ol narafala trabol blong wol we Jisas i tokbaot oli makem yia 1914 olsem stat blong lasdei. (Matyu 24:3, 7, 8) ?Yumi save faenem yia 1914 long profet tok blong Daniel? Yes, yumi save mekem. Stat blong taem blong lasdei, hem i “taem ya we God i makemaot finis” we i stap long Daniel 11:29. (Lukluk “Your Will Be Done on Earth,” pej 269-70.) Hem i wan taem we Jeova i makemaot finis long taem blong Daniel, from we 1914 hem i en blong 2,520 yia we profet tok blong Daniel japta 4 i stap tokbaot.
5 Ol 2,520 yia ya, i stat long taem we oli spolem Jerusalem long 607 B.K.T., long yangtaem blong Daniel kasem 1914 K.T., Baebol i kolem taem ya se, “taem blong ol hiten man.” (Luk 21:24) ?Wanem fasin blong politik bambae i en blong taem blong ol hiten man? Wan enjel i soemaot samting ya long Daniel. Enjel ya i talem se: “Long taem ya we God i makemaot finis, bambae hem [king blong not] i kambak bakegen, mo biaen bambae hem i kam agens long saot; be long laswan taem bambae hem i no mekem olsem fastaem.”—Daniel 11:29.
King We i Lusum Wan Faet
6. ?Long 1914, hu ya king blong not, mo hu ya king blong saot?
6 Long 1914, king blong not i bin stap ananit long rul blong Jemani, we Kaiser Wilhelm i lidim. (“Kaiser,” i kamaot long Roman taetel ya, “Caesar.”) Ol faet we oli kamaot long Yurop oli narafala haf blong ol rao bitwin king blong not mo king blong saot. Rul blong seken wan ya, king blong saot, naoia i stap aninit long Engglan, we kwiktaem nomo hem i rulum Ijip, ples we faswan king blong saot i rulum. Taem faet i kamaot, Amerika we bifo i stap aninit long rul blong Engglan i joenem Engglan. King blong saot hem i Engglan mo Amerika we tufala i holem Wol Paoa, wan paoa we i strong mo i bitim ol narafala paoa long histri.
7, 8. (a) ?Long faswan bigfala faet blong wol, wanem i soem se ol samting oli no moa “sem mak olsem bifo”? (b) ?Wanem samting i kamaot long faswan bigfala faet blong wol, be olsem profet tok i soemaot, wanem fasin blong king blong not?
7 Long ol faswan faet bitwin tufala king ya, Gavman blong Rom, olsem king blong not, i stap win oltaem. Naoia, ‘ol samting oli no moa sem mak olsem bifo.’ ?From wanem oli no sem mak? From we king blong not i lusum faet. Wan risen se “ol sip blong Kittim” oli kam agens long king blong not. (Daniel 11:30) ?Ol sip ya oli wanem? Long taem blong Daniel, Kittim hem i Saepras, mo long stat blong faswan bigfala faet blong wol, Engglan i joenem Saepras. Mo tu, buk ya The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible, i soemaot se, nem ya Kittim “i minim ol kantri long Wes, be antap moa ol man long Wes we oli stap pas long ol sip.” The New International Version i yusum tok ya se “ol sip blong Kittim” olsem “ol sip blong ol kantri kolosap long solwora.” Long faswan bigfala faet blong wol, ol sip blong Engglan oli kam olsem ol sip blong Kittim, oli stap long wes-kos blong Yurop. Biaen ol Sip blong Faet blong Engglan oli kam strong moa from ol sip we oli kamaot long wes saed blong Not Amerika oli joenem olgeta.
8 Long faet ya, king blong not i “lusum strong tingting blong faet” mo i sarenda long 1918. Be hem i no finis. “Bambae hem i gobak bakegen mo sakem ol strong tok agensem tabu kontrak mo bambae i mekem i strong long olgeta; mo bambae hem i gobak mo bambae hem i frengud wetem olgeta ya we oli livim tabu kontrak.” (Daniel 11:30) Hemia nao profet tok we enjel i talem, mo i kamtru olsem enjel ya i bin talem.
King Ya i Mekem i Strong Long Olgeta
9. ?Wanem i mekem se oli putum Adolf Hitler, mo olsem wanem hem i “wok strong”?
9 Afta long bigfala faet, long 1918, ol Kantri we oli win, oli mekem wan strong promes long saed blong pis blong panisim Jemani, i klia se oli mekem promes ya blong mekem ol man Jemani oli no save gat plante kakae long fyuja. Frut blong samting ya se, afta we ol man Jemani oli bin harem nogud tumas blong sam yia, oli rere blong putumap Adolf Hitler. Hem i kasem paoa long 1933 mo kwiktaem hem i mekem wan nogud faet agens long “tabu kontrak,” we ol tabu brata blong Jisas Kraes nao oli pija blong tabu kontrak ya. Olsemia nao, hem i mekem i strong long ol Kristin we oli stap tru long God, i ronem mo i kilim nogud plante long olgeta.
10. ?Blong lukaot sapot, Hitler i joengud wetem hu, mo wanem frut i kamaot?
10 Hitler i haremgud long saed blong ekonomi mo hem i mekem se ol samting oli rongud bakegen, hem i wok strong long saed ya tu. Long sam yia biaen, hem i mekem Jemani i kam wan paoa blong ol man oli luksave hem, “olgeta ya we oli livim tabu kontrak” oli givhan long hem blong mekem samting ya. ?Hu ya olgeta ya? I klia se, hemia ol lida blong Krisendom, we oli talem se oli mekem kontrak blong frengud wetem God be longtaem finis i kam oli no moa wok olsem ol disaepol blong Jisas Kraes. Hitler i stap gohed blong askem sapot long “olgeta ya we oli livim tabu kontrak.” Pop long Rom i mekem wan kontrak wetem hem, mo Roman Katolik Jyos, i sem mak long Protestan jyos long Jemani, oli sapotem Hitler tru long 12 yia rul blong hem we i mekem ol man oli fraet tumas.
11. ?Olsem wanem king blong not i “daonem long tabu ples” mo i “tekemaot samting ya we oli stap mekem oltaem”?
11 Ol samting we Hitler i mekem oli rongud nomo mekem se hem i statem bigfala faet, stret olsem we enjel i bin talem. “Mo bambae ol ami oli stanap, oli kamaot long hem; mo biaen bambae oli daonem tabu ples ya, sefples, mo bambae i tekemaot samting ya we oli stap mekem oltaem.” (Daniel 11:31a) Long Isrel bifo, tabu ples i wan haf blong haos prea long Jerusalem. Be, taem ol man Jyu oli sakemaot Jisas, Jeova i sakemaot olgeta mo haos prea blong olgeta. (Matyu 23:37 kasem 24:2) Stat long faswan handred yia, haos prea blong Jeova i bin kam wan haos prea long saed blong speret, wetem tabu ples blong hem long heven we i tabu tumas wetem yad blong hem long saed blong speret we i stap long wol ya we ol tabu brata blong Jisas, we i Hae Pris, oli stap wok long hem. I stat long ol yia biaen blong 1930, bigfala grup blong man oli bin joen wetem ol tabu man blong mekem wosip; taswe, yumi save talem se oli stap wok ‘long haos prea blong God.’ (Revelesen 7:9, 15; 11:1, 2; Hibru 9:11, 12, 24) Ol man oli stap daonem yad ya blong tempel long saed blong speret, we i stap long wol, taem oli gohed blong stap ronem mo kilim ol tabu Kristin mo ol fren blong olgeta long ol kantri we king blong not i rulum. Fasin ya blong ronem mo kilim ol Kristin i strong tumas—mekem se samting ya we oli stap mekem oltaem—hemia wok blong prij long pablik we i olsem sakrifaes blong presem nem blong Jeova—i no moa stap. (Hibru 13:15) Be, histri i soemaot se nating we oli harem nogud tumas long ol trabol we oli stap kasem, be ol tabu Kristin we oli stap tru long God, wetem ol “narafala sipsip,” oli stap gohed blong prij long fasin haed.—Jon 10:16.
“Samting Ya We i Nogud Olgeta”
12, 13. ?Wanem samting ya we “i nogud olgeta,” mo—olsem slef ya we i stret mo waes i soemaot—wetaem mo olsem wanem hem i stanap bakegen?
12 Taem en blong namba tu bigfala faet blong wol i stap kam kolosap, i gat wan narafala samting i kamaot. “Wantaem nomo bambae oli putumap samting ya we i nogud olgeta we i save mekem ol man oli gowe long ples ya.” (Daniel 11:31b) “Samting ya we i nogud olgeta,” we Jisas tu i bin tokbaot, yumi bin luksave hem finis se hem i Ligofnesen, wael anamol ya we i red we i red we Revelesen i talem se hem i bin go long bigfala hol we i godaon we i godaon. (Matyu 24:15; Revelesen 17:8; lukluk buk ya Light, Buk Tu, pej 94.) Hem i go long bigfala hol ya we i godaon we i godaon taem Namba Tu Bigfala Faet Blong Wol i stat. Be, long ‘New World Theocratic Assembly’ blong ol Wetnes blong Jeova long 1942, Nathan H. Knorr, namba tri presiden blong Watch Tower Bible and Tract Society, i tokbaot profet tok blong Revelesen japta 17 mo i givim woning se bambae anamol ya i kamaot bakegen long bigfala hol ya we i godaon we i godaon.
13 Histri i soemaot se ol tok blong hem oli tru. Bitwin long Ogis mo Oktoba 1944, long Dambaton Oks, long Amerika, oli stat blong mekem plan blong putumap samting we oli kolem Yunaeted Nesen. I gat 51 nesen we oli agri long plan ya, wetem Rasia we bifo Komunis i rulum, mo taem hem i tekem paoa long Oktoba 24, 1945, Ligofnesen ya we i ded finis i kamaot bakegen long bigfala hol ya we i godaon we i godaon.
14. ?Wetaem mo olsem wanem mak blong king blong not i jenis?
14 Jemani i bin stap olsem wan bigfala enemi blong king blong saot long taem blong tufala bigfala faet ya. Afta long namba tu bigfala faet blong wol, haf blong Jemani i jenis i kam haf blong king blong saot. Be narafala haf blong Jemani i joen wetem wan narafala strongfala nesen. Komunis gavman, we i bin joen wetem haf blong Jemani, i stap agensem Engglan mo Amerika, mo fasin blong agens we i stap kamaot bitwin tufala king ya i mekem se tufala i stap raorao long tufala.—Lukluk “Your Will Be Done on Earth,” pej 264-84.
King Mo Kontrak
15. ?Hu ya olgeta we oli ‘stap mekem nogud agens long kontrak,’ mo oli gat wanem fasin fren wetem king blong not?
15 Naoia enjel i talem se: “Olgeta we oli stap mekem nogud agens long kontrak ya, bambae hem [king ya] i yusum ol gudfala toktok blong lidim olgeta blong oli mekem apostasi.” (Daniel 11:32a) ?Hu ya olgeta ya we oli stap mekem nogud agens long kontrak? Bakegen, hemia ol lida blong Krisendom nomo, we oli talem se oli Kristin be wetem fasin blong olgeta, oli stap sakem doti long nem blong Kristin skul. Long taem blong namba tu bigfala faet blong wol, “Gavman ya blong Rasia i traehad blong yusum ol samting we ol jyos oli givim mo fasin blong olgeta blong i blokem kantri blong hem long ol enemi.” (Religion in the Soviet Union, we Walter Kolarz i raetem) Afta long bigfala faet, ol lida blong skul oli traem blong holemtaet fasin fren ya nating se king blong not we i holem paoa naoia i no bilif se i gat God.b Taswe, Krisendom i kam haf blong wol ya bitim bifo—long ae blong Jeova, hem i wan apostasi we i nogud olgeta.—Jon 17:14; Jemes 4:4.
16, 17. ?Hu ya “olgeta we oli gat save,” mo olsem wanem oli kam aninit long king blong not?
16 Be, ?olsem wanem long ol trufala Kristin? “Long ol man we oli stap save God blong olgeta, bambae oli kam plante mo oli wok strong. Mo long olgeta ya we oli gat fasin luksave long medel blong olgeta narafala man, bambae oli tijim save long plante man. Mo bambae oli stambol long naef blong faet mo long faea, long fasin slef mo long fasin blong spolem, blong sam dei.” (Daniel 11:32b, 33) Ol Kristin we oli stap laef aninit long king blong not, oli stap ‘ona gud long gavman,’ be oli no haf blong wol ya. (Rom 13:1; Jon 18:36) Oli lukaot gud blong givimbak olgeta samting blong Sisa i gobak long Sisa, mo tu ‘samting we i blong God, oli givimbak long God.’ (Matyu 22:21) From samting ya, oli kasem traem long fasin blong olgeta blong stanap strong.—2 Timote 3:12.
17 ?Wanem frut i kamaot? Oli ‘kam plante’ mo ‘oli stambol.’ Oli stambol long fasin ya we ol man oli ronem mo kilim olgeta mo oli harem nogud tumas, we samfala long olgeta oli kilim olgeta oli ded. Nating se oli kasem ol trabol ya, be oli kam plante, long plante ples, oli no lego bilif blong olgeta. Yes, oli winim wol, olsem Jisas i bin winim wol. (Jon 16:33) Mo tu, oli neva stop long wok blong prij, nating sipos oli putum olgeta long kalabus no long wan rabis kalabus. Long fasin ya, oli ‘tijim save long plante man.’ Nating se ol man oli ronem mo kilim olgeta, long plante ples we king blong not i rulum, namba blong ol Wetnes blong Jeova i go antap. Tangkyu tumas long fasin blong stanap strong blong “olgeta we oli gat save,” long ol ples ya bighaf blong “bigfala hif blong man” oli kamaot long olgeta bitim bifo.—Revelesen 7:9-14.
18. ?Ol tabu man oli bin kasem wanem “smol help” mo oli stap olsem wanem aninit long king blong not?
18 Enjel i tokbaot fasin ya blong ronem mo mekem nogud long ol man blong God se: “Be long taem ya we oli stambol, bambae oli kasem smol help.” (Daniel 11:34a) ?Samting ya i hapen olsem wanem? Wan samting se, taem king blong saot i win long taem blong namba tu bigfala faet blong wol, ol Kristin we oli stap aninit long king blong not oli kasem bigfala help. (Ridim Revelesen 12:15, 16.) Ale, olgeta ya we king we i kam biaen long faswan king blong not i stap ronem mo mekem nogud long olgeta, oli stap kasem help sam samtaem, mo taem Tingting blong Faet i go daon, plante haeman oli luksave se ol Kristin we oli stap tru long God oli no mekem samting we i nogud mo taswe oli givim raet blong oli save mekem wok blong olgeta.c Mo tu, bigfala help i kam long namba blong bigfala hif blong man we i stap go antap, we oli bin lesin long nambawan mesej blong ol tabu Kristin mo oli bin givhan long olgeta, olsem Matyu 25:34-40 i tokbaot.
Klinim Ol Man Blong God
19. (a) ?Olsem wanem samfala man “oli gyaman nomo blong oli save joen wetem ol tabu man”? (b) ?Wanem mining blong tok ya “gogo kasem taem blong en”? (Lukluk futnot.)
19 I no evriwan we oli soemaot intres blong mekem wok blong God long taem ya oli gat ol gudfala risen blong mekem olsem. Enjel i givim woning se: “Bambae plante man oli gyaman nomo blong oli save joen wetem olgeta. Mo bambae sam long olgeta ya we oli gat save oli stambol, blong mekem wok blong klinim olgeta mo blong mekem oli kam waet, gogo kasem taem blong en; from we samting ya i blong wan stret taem we God i makemaot.”d (Daniel 11:34b, 35) Samfala oli soemaot intres long trutok be oli no glad blong givim laef blong olgeta blong mekem wok blong God. Ol narafala we i luk olsem we oli akseptem gud nyus, oli rili ol spae blong ol gavman. Wan ripot blong wan kantri i talem se: “Sam long olgeta ya we oli gat kruked fasin oli ol Komunis we oli kam insaed long ogenaesesen blong Masta, oli gohed blong soemaot fasin blong stanap strong, mo oli bin kasem bigfala responsabiliti insaed long ogenaesesen blong Jeova.”
20. ?From wanem Jeova i letem ol man ya we oli gat tu fes oli mekem sam Kristin we oli stap tru long God oli “stambol”?
20 Ol spae ya oli mekem sam long ol man we oli stap tru long God oli foldaon long han blong ol gavman. ?From wanem Jeova i letem ol samting olsem oli hapen? Blong jekem, mo blong klinim olgeta. Olsem Jisas we “i lanem minim blong fasin ya blong obei, long ol samting we oli mekem hem i harem nogud long bodi blong hem,” ale ol man ya we oli stap tru long God oli lanem fasin blong stanap strong longtaem from bilif blong olgeta i kasem traem. (Hibrus 5:8; Jemes 1:2, 3; ridim Malakae 3:3.) Taswe, oli mas ‘seraot, klin, mo oli mas waet gud.’ Bigfala glad i stap rere blong ol man ya we oli stap tru long God oli kasem, taem stret taem i kam blong God i givim pei long olgeta from fasin blong olgeta blong stanap strong longtaem. Bambae yumi luk samting ya taem yumi gohed blong tokbaot profet tok blong Daniel.
[Ol futnot]
a Wan buk we Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. i prentem, mo i kamaot long Engglis long 1958 long “Divine Will” Intenasnal Asembli blong ol Wetnes blong Jeova.
b Buk ya World Press Review blong Novemba 1992 i tokbaot wan haf long The Toronto Star we i talem se: “Long sam yia we i jes pas, bitim twelef taem finis ol man Rasia oli bin luk kantri blong olgeta i foldaon, folem histri blong kantri ya oli ting se bambae hem i no save foldaon samtaem. Be i klia se fasin joen blong skul wetem gavman blong komunis i mekem samting ya i kamaot.”
c Lukluk Wajtaoa, Julae 15, 1991, pej 8-11.
d “Gogo kasem taem blong en” i save minim se “long taem blong en.” Wod ya we oli tanem i kam “gogo kasem” i kamaot long vas ya long Daniel 7:25 long lanwis Aramaek mo i minim se “long taem ya” no “long.” Wod ya i gat sem mining long Hibru haf blong Baebol long 2 King 9:22, Job 20:5, mo Jaj 3:26. Be, long plante translesen blong Daniel 11:35, i talem “gogo kasem,” mo sipos hemia stret tingting, ale “long taem blong en” long ples ya i mas minim taem blong en we oli man blong God oli stap stanap strong.—Skelem wetem buk ya “Your Will Be Done on Earth,” pej 286.
?Yu Yu Tingbaot?
◻ ?From wanem, tede yumi wantem savegud profet tok blong Daniel?
◻ ?Olsem wanem king blong not i ‘tok agensem mo bambae i mekem i strong’?
◻ ?Olsem wanem grup we i olsem slef i luksave “samting ya we i nogud olgeta” be i kamaot bakegen?
◻ ?Olsem wanem ol tabu man oli ‘stambol, oli kam plante, mo oli kasem smol help’?
[Tok Blong Pija Long Pej 15]
Aninit long Hitler, king blong not i kasembak ful paoa blong hem we hem i lusum long 1918 long king blong saot
[Tok Blong Pija Long Pej 16]
Ol lida blong Krisendom oli traem blong mekem wan fasin fren wetem king blong not
[Credit Line]
Zoran/Sipa Press