Ol Disasta We Man i No Mekem—?God i Stampa Blong Olgeta?
“?GOD, yu yu mekem wanem long mifala?”
Hemia nao toktok blong wan man we i sef we i stap lukluk trabol we i kamaot taem volkeno i bosta long Nevado del Ruis, hil ya we i gat plante sno antap long hem long Kolombia, Novemba 13, 1985. Sofsof graon we i foldaon i berem fulwan taon ya Amero mo i kilim i ded moa long 20,000 man long wan naet.
Maet yumi kasem save from wanem man ya we i sef i talem olsem. Bifo olgeta, ol man oli talem se God i stampa blong ol disasta, from we oli no save mekem wan samting blong blokem ol paoa ya we i mekem man i fraet. Ol man bifo oli givim presen, mo tu oli mekem sakrifaes long man, blong mekem ol god blong olgeta i haremgud, ol god blong solwora, skae, wol, hil, volkeno, mo ol narafala samting we oli denja. Tede tu, samfala oli akseptem ol trabol we man i no mekem, olsem ol samting we God i makemaot taem blong olgeta finis no God i mekem olgeta.
?God i rili stampa blong ol disasta ya we oli stap mekem man i harem nogud tumas mo kilim plante man i ded long olgeta ples long wol? ?Yumi save talem se i fol blong God? Blong faenem ol ansa, yumi mas lukluk gud long ol samting we oli joen wetem ol disasta olsem. Yes, yumi mas lukluk bakegen long ol trufala samting we oli kamaot finis.
?Wanem Ya Wan “Disasta We Man i No Mekem”?
Taem wan etkwek i muvum Tangsan, Jaena, mo olsem wan ripot blong Jaena i talem se 242,000 man oli ded, mo taem Hariken Andru i kilim Saot Florida mo Luisiana long Amerika mo i spolem ol samting we kos blong olgeta i kasem plante bilyan vatu, oli putum ol disasta ya olsem ol bigfala toktok blong nyus raon long wol. Be, ?olsem wanem sipos etkwek ya i bin muvum Drae ples blong Gobi we man i no stap long hem, 1,100 kilomita long not-wes blong Tangsan, no olsem wanem sipos Hariken Andru i bin folem defren rod mo i pas long solwora nomo, i no kilim wan ples nating? Maet naoia ol man i fogetem olgeta finis.
Ale, i klia se taem yumi tokbaot ol disasta we man i no mekem, yumi no stap tokbaot nomo ol bigbigfala wok blong ol paoa raonabaot long yumi. Evri yia i gat plante taosen etkwek, bigwan mo smolwan, mo plante strong win, hariken, volkeno we i bosta, mo ol narafala nogud trabol we ol man oli jes raetemdaon nomo long buk blong ripot. Be, taem trabol olsem i kilim plante man mo i spolem plante samting mo i mekem laef i fasfas, oli kam ol disasta.
Yumi mas makemgud se namba blong ol samting we oli kam nogud mo ol samting we oli lus from paoa blong trabol we man i no mekem, i no dipen long samting ya, se trabol ya i bigwan olsem wanem. Disasta we i bigwan bitim ol narafala disasta maet i kamaot from wan etkwek no hariken we i no bigwan tumas. Eksampel, long 1971 wan etkwek we paoa blong hem i kasem 6.6 long Rikta skel i muvum San Fenando, Kalifonia, long Yunaeted Stet, mo i kilim 65 man i ded. !Wan yia biaen, wan etkwek long Managua, Nikaragua we paoa blong hem i kasem 6.2, i kilim 5,000 man i ded!
Taswe, taem ol disasta oli stap kam bigwan moa yumi save askem se, ?ol paoa we oli stap raon long yumi oli bin kam moa strong? ?No ol samting we man i mekem i stampa blong problem ya?
?Hu i Stampa?
Baebol i makemaot Jeova God olsem Man we i Wokem olgeta samting, wetem ol paoa we i stap raonabaot long wol ya. (Jenesis 1:1; Nehemaea 9:6; Hibrus 3:4; Revelesen 4:11) Samting ya i no min se hem i mekem evri rod blong win mo evri drop blong ren. Be, hem i bin putum ol loa we ol samting long wol mo raon long wol oli stap folem. Eksampel, long Eklesiastis 1:5-7, yumi ridim tri bigbigfala wok we i mekem ol samting long wol ya oli stap laef—san i stap girap mo i godaon evri dei, win i folem wan plan we i stap sem mak oltaem, mo wora we i stap go antap mo i foldaon bakegen olsem ren. Nating se ol man oli save samting ya no no gat, be long plante taosen yia finis, fasin blong trifala samting ya, mo ol narafala samting long saed blong weta, graon, mo ol laef samting raonabaot long wol, i bin gohed. Yes, man we i raetem Eklesiastis i pulum yumi blong tingbaot tufala samting we oli defren: ol samting raonabaot long yumi we God i wokem oli folem wan plan we i no stap jenis mo i gohed olwe, be laef blong man i no stap gohed olwe.
Jeova i Wokem olgeta paoa raonabaot long yumi, be tu hem i gat paoa blong kontrolem olgeta. Long Baebol yumi faenem ol store blong Jeova we i stap kontrolem no i jenisim ol paoa olsem blong mekem ol samting we hem i wantem mekem. Olsem long taem blong Moses we Hem i seraotem Red Si mo i stopem san mo mun long rod blong tufala long skae long taem blong Josua. (Eksodas 14:21-28; Josua 10:12, 13) Jisas Kraes, Pikinini blong God mo Mesaea we oli bin promes long hem, hem tu i soemaot se paoa blong hem i bigwan moa long ol paoa raonabaot long yumi, olsem taem ya we hem i blokem bigfala win long Lugun blong Galili. (Mak 4:37-39) Ol store olsem olgeta ya oli mekem yumi bilif se Jeova God mo Pikinini blong hem, Jisas Kraes, tufala i save kontrolem gud olgeta samting we i save spolem laef long wol ya.—2 Kronikel 20:6; Jeremaea 32:17; Matyu 19:26.
Sipos i olsem, ?yumi save talem se God i stampa blong ol disasta we man i no mekem, we i stap spolem plante moa samting long ol yia we oli jes pas? Blong ansa long kwestin ya, fastaem yumi mas faenemaot sipos i gat pruf se ol paoa we oli stap raonabaot long yumi oli bin kam strong moa bigwan no no gat long ol yia we oli jes pas, no ating i no gat samting i save kontrolem.
Makemgud samting we buk ya, Natural Disasters—Acts of God or Acts of Man? i talem long saed blong bisnes ya: “I no gat pruf se ol fasin blong weta we i joen wetem ol drae taem, wora we i ron bigfala mo ol hariken oli stap jenis. Mo ol man blong stadi long saed blong graon oli no stap talem se fasin blong graon blong muvmuf we i joen wetem etkwek, volkeno mo bigfala wef (ol wef blong etkwek) oli stap kam strong moa.” I sem mak, buk ya Earthshock i talem se: “Ol ston blong evri kantri oli soemaot se fulap bigfala mo smosmol samting oli bin hapen aninit long graon long wol ya, mo evriwan i save mekem wan bigfala disasta long olgeta man sipos oli hapen tede—mo ol man blong sayens oli sua se ol samting ya bambae oli kamaot bakegen mo bakegen long fyuja.” Long narafala tok, wol ya mo ol strostrong paoa blong hem i bin stap kolosap sem mak tru long ol yia we i pas. Taswe, nating sipos sam stadi i soem no oli no soem se namba blong ol samting we oli hapen aninit long graon no ol narafala samting olsem i stap gru, be long ol yia we i jes pas, ol paoa we oli stap wok raonabaot long wol oli no bin kam strong bitim mak we i no gat samting i save kontrolem.
Ale, ?wanem i mekem se namba blong ol disasta we yumi stap ridim store blong olgeta i stap gru mo fasin blong olgeta blong spolem ol samting i stap kam bigwan moa? Sipos yumi talem se i no fol blong ol paoa olsem win mo ren, maet yumi save talem se i fol blong man. Mo, tru ya, ol haeman oli luksave se ol wok blong man oli mekem win mo wora mo ol samting raonabaot long yumi i save kasem moa trabol mo i stap long denja. Long ol pua kantri, kakae i stap kam sot moa mekem se ol man blong wokem garen oli wokem sem smol graon we oli gat bakegen mo bakegen no oli kasem moa graon blong wokem, taem oli katemaot ol tri we oli impoten tumas. Samting ya i mekem se graon i lus bigwan. Namba blong olgeta man we i stap gru i mekem se namba blong ol puaman mo ol nogud haos we oli stap bildim olbaot long ol ples we oli no sef, i stap gru kwiktaem. Mo long ol rij kantri tu, ol man olsem plante milyan man we oli stap kolosap long San Andreas Fol long Kalifonia, oli bin putum olgeta i stap long denja nating se i gat ol klia woning. Long ol taem olsem, taem wan samting we i no stap kamaot plante taem i hapen—wan strong win, wora we i ron bigfala, no graon i seksek—?yumi save talem se disasta ya i rili fol blong ol “paoa” ya?
Wan eksampel hemia draetaem long Sahel long Afrika. Plante taem yumi tingbaot draetaem olsem wan taem we i no gat ren no wora, i mekem se man i sot long kakae, i hanggri, mo i ded. ?Be plante man we oli sot long kakae mo oli hanggri long ples ya i from we oli no gat wora nomo? Buk ya Nature on the Rampage i talem se: “Pruf blong ol sayentis mo ol man blong givim help i soem se fasin blong sot long kakae tede i no kamaot tumas from draetaem we i stap longtaem be from we longtaem tumas ol man oli gohed blong spolem graon mo wora blong olgeta . . . . Drae ples ya long Sahel i stap kam bigfala moa from ol samting we man nomo i mekem.” Wan nyuspepa blong Saot Afrika, The Natal Witness, i talem se: “Fasin blong sot long kakae i no long saed ya se man i no gat kakae; hem i long saed ya se man i no gat rod blong kasem kakae. Long ol narafala tok, hem i long saed blong fasin pua.”
Yumi save talem sem samting long saed blong ol samting we oli lus long ol nara bigfala trabol. Ol stadi oli bin soem se namba blong ol man we oli stap ded from ol disasta we man i no mekem, long ol kantri we oli pua i hae moa long namba blong olgeta we oli stap ded long ol kantri blong wol we oli rij. Eksampel, stat long 1960 kasem 1981, olsem wan stadi i soemaot, Japan i kasem 43 etkwek mo ol narafala disasta mo 2,700 man oli ded, medel namba blong ol man we i ded long wan disasta i kasem 63. Long sem taem, Peru i kasem 31 disasta wetem 91,000 man oli ded, no 2,900 man oli ded long wan disasta. ?From wanem tufala eksampel ya i no sem mak? Maet ol paoa raonabaot long yumi oli mekem disasta, be hem i wok blong olgeta man—sosaeti, ekonomi, politik—we oli mas karem responsabiliti from defren namba blong ol man we i ded mo haos we i lus.
?Wanem i Save Stopem?
Ol sayentis mo ol man blong stadi oli bin traem plante yia finis blong faenem rod blong winim ol disasta we man i no mekem. Oli mekem dip stadi insaed long graon blong traem kasem save long ol wok blong ol etkwek mo volkeno. Wetem ol satelaet blong skae oli stap lukluk ol fasin blong weta, blong makem rod blong ol saeklon mo ol hariken no blong talemaot se bambae wora i ron bigfala mo se bambae draetaem i kam. Ol stadi ya i givim save long olgeta, from samting ya oli hop se bambae oli save daonem ol trabol we i kamaot from ol paoa raonabaot long yumi.
?Ol traehad ya oli karem frut? Long saed blong ol spesel stadi ya blong sayens we oli sas blong mekem, wan ogenaesesen we i stap lukaot long ol samting raonabaot long wol i talem se: “Ol wok ya blong sayens oli stap givhan. Be sipos oli tekem bigfala mane mo hadwok bitim mak—sipos ol wok ya oli stap olsem eskyus blong no tingbaot ol trabol we oli stap long medel blong ol sosaeti blong ol man we oli mekem ol disasta oli kam moa—ale ol wok ya oli save spolem ol man moa bitim we oli givhan long ol man.” Eksampel, i impoten blong save se flat ples kolosap long solwora long Banglades, oltaem ol bigfala wora i ron long hem mo taedal wef i spolem hem, be save ya i no blokem plante milyan man Banglades blong gohed blong stap long ples ya. Frut we i kamaot se oltaem i gat plante disasta we namba blong ol man we oli ded i kasem plante handred taosen.
I klia nomo, ol hae save blong ol man blong sayens i save givhan, be i gat mak blong hem. Wan narafala samting we yumi nidim hemia rod blong daonem ol hadtaem we i fosem ol man blong stap long ol ples we i rili denja no folem ol fasin long laef we i spolem ol samting raonabaot long olgeta. Long ol narafala tok, blong daonem ol trabol we ol paoa raonabaot long yumi oli mekem, yumi mas jenisim bigwan sosaeti, ekonomi, mo politik fasin we yumi stap aninit long hem. ?Hu i save mekem wan wok olsem? Man ya nomo we i save kontrolem ol paoa we oli mekem ol disasta.
Ol Wok Blong God Long Fyuja
Bambae Jeova God i no jes blokem nomo ol trabol we oli kamaot, be bambae hem i tekemaot stampa blong ol trabol we i stap mekem ol man oli harem nogud. Hem bambae i finisim ol fasin griri blong politik, bisnes, mo ol skul we oli mekem hadtaem long ol man taem oli bin “rulum ol man blong spolem olgeta nomo.” (Eklesiastis 8:9) Eni man we i savegud Baebol, bambae i makemgud se tru long ol pej blong hem, i gat plante profet tok we oli stap tokbaot taem we God bambae i tekem aksin blong tekemaot rabis fasin mo fasin blong harem nogud long wol ya mo blong putum bakegen wan paradaes wol blong pis mo stret fasin.—Ol Sam 37:9-11, 29; Aesea 13:9; 65:17, 20-25; Jeremaea 25:31-33; 2 Pita 3:7; Revelesen 11:18.
Hemia nao samting we Jisas i tijim olgeta man blong hem blong oli prea from, se, ‘Yu mekem kingdom blong yu i kam. Yu mekem ol samting we yu yu wantem oli kamaot long wol, olsem we oli kamaot finis long heven.’ (Matyu 6:10) Kingdom blong Mesaea bambae i tekemaot mo i tekem ples blong olgeta rul blong man we i no stret gud olgeta, olsem profet Daniel i talem: “Long taem blong ol king ya, God blong heven bambae i stanemap wan kingdom we neva i save brokdaon. Mo bambae kingdom ya i no save go long han blong narafala nesen. Bambae hem i smasem mo i finisim olgeta kingdom ya, mo hem nomo bambae i stap blong olwe.”—Daniel 2:44.
?Wanem samting nao bambae Kingdom blong God i mekem we ol nesen tede oli no save mekem? Baebol i givim wan gudfala pija long samting we bambae i kam. I no gat ol fasin olsem fasin blong sot long kakae mo fasin pua olsem ol pija long ol pej ya oli soem, be “bambae i gat plante kakae long ples ya, we ol hil oli fulapgud long ol kakae,” mo “tri blong bus bambae i karem frut blong hem, mo bambae graon ya i givim kakae blong hem, mo bambae oli stap long graon blong olgeta we oli no fraet nating.” (Ol Sam 72:16; Esikel 34:27) Long saed blong ol samting raonabaot long wol, Baebol i talem long yumi se: “Bambae ples nating mo drae ples oli haremgud, mo level ples we i drae bambae i glad olsem we gras ya safran i putum flaoa blong hem . . . From we long drae ples bambae ol wora oli kamaot, mo ol krik tu oli kamaot long ol level ples we oli drae bifo. Nao graon we i drae from big san i save kam olsem wan lugun we ol waelken oli grugud long hem, mo graon we i tosta tumas bambae i kam olsem wan springwora.” (Aesea 35:1, 6, 7) Mo bambae i no moa gat faet.—Ol Sam 46:9.
Baebol i no talemaot olsem wanem Jeova God bambae i mekem olgeta samting ya, mo olsem wanem bambae hem i jenisim ol paoa raonabaot long yumi blong oli no moa mekem trabol long man. Be, samting we yumi save, hemia se olgeta we bambae oli stap aninit long gavman ya we i gat stret fasin “bambae oli no moa hadwok blong nating nomo, mo bambae oli no karem ol pikinini blong oli kasem trabol nomo. From we oli laen ya blong ol man we Jeova i blesem olgeta, mo ol pikinini blong olgeta tu.”—Aesea 65:23.
Long ol pej blong magasin ya, sem mak long ol narafala buk blong Watch Tower Society, plante taem ol Wetnes blong Jeova oli bin talem se Kingdom blong God i bin stanap long heven long yia 1914. Aninit long paoa blong Kingdom ya, wok blong talemaot gud nyus long olgeta ples long wol i bin gohed blong kolosap 80 yia, mo tede yumi stap kolosap long taem ya we wan “nyufala skae mo nyufala wol” we God i bin promes long hem bambae i kamtru. Ol man bambae oli no fri nomo from trabol blong disasta we man i no mekem be bambae oli fri tu long olgeta trabol soa mo fasin blong harem nogud we i bin spolem ol man blong ol sikis taosen yia we i pas. Long saed blong taem ya, yumi save talem stret se, “ol samting ya blong bifo oli lus olgeta.”—2 Pita 3:13; Revelesen 21:4.
?Be, olsem wanem long taem blong yumi naoia? ?God i bin mekem sam samting blong givhan long olgeta we oli harem nogud from trabol we oli kamaot from ol paoa raonabaot long yumi no no gat? I tru tumas, hem i bin mekem be i no long rod ya we plante man oli stap tingbaot.
[Tok Blong Pija Long Pej 8, 9]
Ol wok blong man oli bin mekem se ples we yumi laef long hem i bin kasem moa disasta
[Credit Line]
Laif/Sipa Press
Chamussy/Sipa Press
Wesley Bocxe/Sipa Press
Jose Nicolas/Sipa Press