?Kalenda Blong Ol Man Jyu i Stretgud No No Gat?

FOLEM kalenda blong ol man Jyu, Tasde, Septemba 16, 1993, i dei blong lafet blong Ros Hasana. Long dei ya, folem kastom, oli blou sofa, no wan pupu we oli wokem long hon blong man sipsip, blong talemaot stat blong wan nyufala yia. Yia ya hem i 5754 (kalenda blong ol man Jyu), mo i stat long Septemba 16, 1993, kasem Septemba 5, 1994.

Wantaem nomo, yumi luksave se i gat 3,760 moa yia we ol man Jyu oli kaontem bitim ol yia we ol man blong ol kantri blong Wes oli kaontem, no folem kalenda blong Gregori, we oli stap yusum tede. ?From wanem i defren olsem? ?Mo kalenda blong ol man Jyu i stret no no gat?

Makem Ples We i Stat Long Hem

Enikaen fasin blong kaontem taem i mas gat wan stret stat no mak we i stat long hem. Eksampel, Krisendom i kaontem taem stat long yia we oli ting se Jisas i bon long hem. Oli talem se ol yia we oli kam biaen long taem ya, oli stap long Kristin taem. Blong makem, plante taem oli yusum wod ya A.D. we i kamaot long Latin tok ya anno Domini, i minim “long yia blong Masta.” Ol yia bifo long taem ya oli makem B.K., “Bifo Kraes.”a Kastom blong ol man Jaena i kolosap sem mak, oli kaontem taem stat long 2698 B.K.T., stat blong rul blong Huang-Ti, Yala Empera, wan man long ol kastom store blong olgeta. Taswe, Febuwari 10, 1994, i makem stat blong yia 4692 blong ol man Jaena we oli kaontem folem mun. ?Be, olsem wanem long kalenda blong ol man Jyu?

The Jewish Encyclopedia i talem se: “Fasin we ol man Jyu oli yusum tede blong makem stret taem we wan samting i bin hapen, i blong kaontem ol yia we oli bin pas stat long taem we God i wokem wol.” Fasin ya blong kaontem, we ol man Jyu oli kolem Taem We God i Wokem Wol, ol man oli stat yusum samwe long eit handred K.T. Taswe, long kalenda blong ol man Jyu, oltaem oli raetem tok ya A.M. bifo long ol yia. I minim anno mundi, we i wan sot rod blong talem wod ya ab creatione mundi, we i minim “stat taem God i wokem wol.” Folem fasin ya blong kaontem taem, yia we i stap naoia hem i A.M. 5754, taswe oli ting se “God i bin wokem wol” 5,753 yia i pas finis. Yumi luk nao olsem wanem oli makem taem ya.

“Taem We God i Wokem Wol”

Encyclopaedia Judaica (1971) i eksplenem olsem: “Folem ol defren save blong ol tija blong loa ‘Taem We God i Wokem Wol’ i stat long taem blong yia we ol lif oli folfoldaon long wan long ol yia bitwin 3762 mo 3758 B.K.T. Be stat long 1100 K.T., ol man oli akseptem se ‘Taem We God i Wokem Wol’ i stat long 3761 B.K.T. (blong talem stret, long Oktoba 7 long yia ya). Fasin ya blong makem taem ya i stanap long ol save we Baebol i talem long saed blong ol yia we ol samting oli hapen, we i laenap wetem ol save we oli faenem long ol buk blong ol man Jyu, we oli raetem jes biaen we oli raetem Baebol.”

Fasin ya blong kaontem taem stat long “Taem We God i Wokem Wol” i stanap moa long mining blong ol save blong Baebol we ol tija blong loa oli talem. From bilif blong olgeta se wol mo evri samting we oli stap long hem, God i bin wokem long sikis dei we wanwan long olgeta i gat 24 haoa long hem, ol tija blong loa, mo olgeta blong Krisendom tu, oli talem se God i wokem faswan man Adam long sem yia we Hem i wokem wol. Be, samting ya i no stret nating.

Faswan japta blong Jenesis i stat olsem se: “Bifo we bifo olgeta, God i mekem wol mo skae.” Ale i gohed blong talem wanem God i bin mekem long ol sikis “dei” we oli kam biaen, blong mekem graon ya we i “stap nating nomo, we i no gat wan samting nating i stap long hem,” i kam wan gudfala ples we ol man oli save laef long hem. (Jenesis 1:​1, 2) Maet plante milyan yia oli bin pas bitwin tufala taem ya. Antap moa, ol dei ya we God i wokem ol samting, oli no ol dei blong 24 haoa, olsem we mak ya i save blokem wok blong Hemia we i stap wokem olgeta samting. Blong soemaot se wan “dei” long taem ya i save bitim 24 haoa, Jenesis 2:4 i stap tokbaot olgeta yia we God i yusum blong wokem ol samting olsem wan “dei.” Plante taosen yia oli pas stat long fas dei we God i wokem ol samting go kasem namba sikis dei, taem God i wokem Adam. Tingting ya se God i wokem Adam long semtaem we hem i wokem heven mo wol, i no stanap long Baebol no long sayens. Oraet, be ?olsem wanem oli makemaot se “Taem We God i Wokem Wol” i stat long 3761 B.K.T.?

Stampa Blong Fasin Blong Kaontem Taem

Sore tumas, plante blong ol buk blong ol man Jyu we fasin blong kaontem ol taem ya we yumi stap tokbaot i stanap long hem, oli no moa stap nao. Wanem we i stap, hem i wan buk long saed blong ol yia we oli kolem Seder ʽOlam (Oda blong Wol). Oli talem se i kamaot long wan man we i stap stadi long Talmud, Yose ben Halafta, samwe afta wan handred K.T. Buk ya (biaen oli kolem Seder ʽOlam Rabba blong makem hem i defren long wan buk we oli raetem long Medel Ejes we nem blong hem Seder ʽOlam Zuṭa) i talem ol yia we ol samting oli kamaot long histri, stat long Adam kasem ol yia biaen long yia wan handred K.T., taem gyaman Mesaea ya Bar Kokhba i lidim ol man Jyu blong oli agensem ol man Rom. ?Olsem wanem man blong raetem buk ya i kasem ol save ya?

Yose ben Halafta i traem blong folem store blong Baebol, be hem i ademap prapa tingting blong hem long ol ples we vas i no klia long saed blong taem. Long saed ya, wan buk The Jewish Encyclopedia i talem se: “Long plante ples, . . . hem i makem det folem ol kastom store, mo antap long samting ya, i raetem ol tok mo halakot [kastom store] blong ol tija blong loa long taem bifo mo ol man we oli laef semtaem wetem hem.” Sam narafala oli no toktok wetem kaen fasin taem oli skelem wok blong hem. The Book of Jewish Knowledge i talem se: “Hem i kaontem taem stat long Taem We God i Wokem Wol mo, folem samting ya, hem i makem ol det we oli no gat pruf long olgeta, long ol samting we oli hapen long laef blong ol man Jyu, we hem i ting se oli kamaot stat long taem blong Adam, fas man, go kasem Bigfala Aleksanda.” ?Be olsem wanem ol tingting blong hem mo ol samting we hem i ademap i mekem se ol yia we ol man Jyu oli makem oli no stretgud? Yumi luk nao.

Ol Kastom Store Mo Fasin Blong Eksplenem Ol Samting

Folem kastom store blong ol tija blong ol man Jyu, Yose ben Halafta i talem se namba tu haos prea long Jerusalem i stap blong 420 yia. Samting ya i stanap long fasin ya blong ol tija blong ol man Jyu blong eksplenem profet tok blong Daniel long saed blong “ol sevente wik,” no 490 yia. (Daniel 9:​24) Oli talem se taem ya i stat taem oli spolem faswan haos prea we Solomon i bildim mo i finis taem oli spolem bakegen namba tu haos prea. Afta we hem i makemaot 70 yia we ol man Jyu oli bin go kalabus long Babilon, Yose ben Halafta i talem se namba tu haos prea ya i stap blong 420 yia.

Be, fasin ya blong eksplenem i kasem wan bigfala problem. Yia we Babilon i foldaon (539 B.K.T.) mo yia we oli spolem namba tu haos prea (70 K.T.) tufala yia ya i stap olsem ol impoten yia we histri i makem finis. From samting ya, ol yia ya we namba tu haos prea ya i stap bambae oli kasem 605 yia, i no 420 yia. Sipos ol man Jyu oli makemaot 420 yia blong kavremap taem ya, oli sot long 185 yia.

Profet tok blong Daniel i no long saed blong hamas yia haos prea blong Jerusalem i stap stanap. Be, i blong talem taem we Mesaea i kam. Profet tok ya i talem klia se “i stat long taem ya we oli sanem tok blong stanemap mo wokem Jerusalem i gud bakegen, i go kasem Lida ya, Mesaea, i mas gat seven wik, mo sikistetu wik.” (Daniel 9:​25, 26) Oli putum fandesen blong haos prea long namba tu yia afta we ol man Jyu oli kamaot long kalabus (536 B.K.T.), be “tok ya” blong bildim bakegen taon ya blong Jerusalem i goaot “long namba twante yia blong rul blong King Atakseses.” (Nehemaea 2:​1-8) Stret histri i soemaot se samting ya i kamaot long yia 455 B.K.T. Sipos yumi kaontem 69 “wik,” no 483 yia i go fored, yumi kasem 29 K.T. Hemia nao taem we Mesaea i kam, long baptaes blong Jisas.b

Narafala poen we ol tija blong ol man Jyu oli eksplenem we i mekem wan bigfala problem i kamaot long saed blong fasin blong ol man Jyu blong kaontem taem, hemia taem we Ebraham i bon. Ol tija ya oli ademap ol yia blong ol man we oli folfolem olgeta long Jenesis 11:​10-26, mo oli makemaot 292 yia blong kavremap taem ya we i stat long Bigfala wora kasem taem Ebraham (Ebram) i bon. Be, problem ya i stap long fasin blong ol tija blong ol man Jyu blong eksplenem vas 26, we i talem se: ‘Teraha i laef kasem sevente yia, afta we hem i kam papa blong Ebram, Naho mo Haran.’ From samting ya, kastom blong ol man Jyu i makem se Teraha i gat 70 yia taem Ebram i bon. Be, vas ya i no talem stret se Teraha i kam papa blong Ebram taem hem i gat 70 yia blong hem. Be i talem nomo se i kam papa blong tri boe afta we i gat 70 yia.

Blong faenemaot stret hamas yia Teraha i gat taem Ebram i bon, yumi nidim nomo blong ridim i go moa long store we i stap long Baebol. Long Jenesis 11:​32 kasem 12:​4, yumi ridim se afta we Teraha i ded taem i gat 205 yia, Ebram mo famle blong hem oli lego Haran folem oda blong Jeova. Long taem ya Ebram i gat 75 yia. Taswe Ebraham i bon taem Teraha i gat 130 yia, i no taem i gat 70 yia. Olsem nao, stat long taem blong Bigfala Wora kasem taem Ebram i bon i 352 yia, i no 292 yia. Long ples ya ol man Jyu oli mekem mastik long 60 yia.

Wan Olfala Tingting Blong Skul

Ol mastik olsem mo ol samting we oli no laenap long Seder ʽOlam Rabbah mo sam narafala raeting blong ol man Jyu long Talmud, oli mekem plante man Jyu we oli skulgud oli harem nogud mo oli mekem plante toktok from. Nating se plante taem oli bin traem blong mekem ol yia blong olgeta oli laenap wetem ol trufala histri, oli no bin winim fulwan. ?From wanem? Encyclopaedia Judaica i talem se, “Intres blong olgeta i no long saed blong save be long saed blong skul. Oli mas sapotem kastom, speseli taem ol grup oli no agri wetem olgeta.” Bitim we oli tekemaot ol kastom blong olgeta we oli mekem tingting i fasfas, sam man Jyu we oli skulgud oli traem blong daonem ol tok blong Baebol. Sam narafala oli traem blong faenem sapot long ol kastom store mo fasin blong ol man Babilon, Ijip, mo ol man Hindu.

From samting ya, ol man blong histri oli no moa tingbaot “Taem We God i Wokem Wol” olsem wan buk we oli save trastem long saed blong fasin blong makemaot taem. Smol nomo blong ol man Jyu we oli skulgud bambae oli traem blong leftemap buk ya, mo sam buk we ol man oli tinghae long olgeta tu olsem The Jewish Encyclopedia mo Encyclopaedia Judaica oli no leftemap buk ya. Taswe, fasin blong ol olfala man Jyu blong kaontem taem stat taem God i wokem wol, i no stret wetem fasin blong Baebol blong makemaot ol yia, long program blong Jeova God long saed blong ol profet tok blong hem we i stap mekem i kamtru.

[Ol futnot]