Wajtaoa LAEBRI LONG INTENET
Wajtaoa
LAEBRI LONG INTENET
Bislama
  • BAEBOL
  • OL BUK
  • OL MITING
  • w94 8/1 pp. 2-5
  • Denja Blong Nyuklia—?I Finis Nao?

I no gat video yet long haf ya.

Sori, i gat problem taem i stap lodem video ya.

  • Denja Blong Nyuklia—?I Finis Nao?
  • Wajtaoa—1994
  • Ol Sabtaetol
  • Sem Samting
  • Ol Denja Taem Oli Stap Mekem Plante Tumas Tul Blong Faet
  • Ol Bom Blong Salem
  • “Ol Bom We i Gat Taem Blong Oli Bosta” Mo “Ol Trap We i Givim Ded” We Oli No Blong Faet
  • ?Bambae Oli Sakem Ol Doti Weples?
  • Wan Niuklia Wo—?Baebol i Talem Wanem?
    Sam Moa Topik
  • Denja Blong Nyuklia—!I Finis Blong Olwe!
    Wajtaoa—1994
Wajtaoa—1994
w94 8/1 pp. 2-5

Denja Blong Nyuklia—?I Finis Nao?

“I LUK olsem se naoia, i save gat pis long Wol bitim ol narafala taem stat long Namba Tu Bigfala Faet blong Wol.” Gudfala tingting ya we wan man blong raetem nyuspepa i talem kolosap long 1990, i stanap long samting ya se, sam impoten kontrak blong katem daon namba blong ol tul blong faet mo sam jenis long politik we oli no tingbaot, i mekem se Kol Woa i finis. ?Be denja blong yusum ol nyuklia tul blong faet, olsem oli tokbaot lastaem, taem ol bigfala politik paoa blong wol ya oli rao, i finis tu? ?I rili tru se i no longtaem, bambae wol i save kasem pis mo seftaem we i save stap olwe?

Ol Denja Taem Oli Stap Mekem Plante Tumas Tul Blong Faet

Long taem blong Kol Wo, nating se oli holem pis nomo from oli fraet long tul blong faet we narafala kantri i gat, ol bigfala politik paoa blong wol oli agri blong lukaotem moa save long saed blong ol nyuklia tul blong faet blong traem putum pis, be oli agri blong letem sam kantri nomo blong mekem ol nyuklia tul blong faet. Long 1970, oli stat folem ‘Nuclear Nonproliferation Treaty’ (kontrak blong blokem fasin blong mekem plante tumas nyuklia tul blong faet); biaen 140 nesen oli agri long hem. Be, kam kasem tede, ol kantri we oli save kam naf blong mekem ol nyuklia tul blong faet, olsem Ajentina, Brasil, India, mo Isrel, oli no agri blong saenem.

Be long 1985, Not Koria, wan narafala kantri we i save kam naf blong mekem ol nyuklia tul blong faet, hem i saenem. Taswe taem hem i talemaot se hem i no moa wantem joen long kontrak ya long Maj 12, 1993, ol kantri long wol oli no haremgud. Nyus magasin ya blong Jemani, Der Spiegel i talem se: “Tingting ya blong no moa joen long ‘Nuclear Nonproliferation Treaty’ i soem wan rod we ol nara kantri oli save folem: Naoia, i gat denja se ol wanwan kantri long Esia oli save traem blong winim ol nara kantri long Esia long namba blong ol nyuklia tul blong faet we oli gat, mo samting ya i save kam denja moa bitim fasin ya we wanwan bigfala politik paoa oli bin traem blong win long saed blong bom.”

Fasin blong leftemap wanwan kantri antap long ol narawan i mekem plante nyufala nesen oli kamaot kwiktaem, ale from samting ya, maet namba blong ol kantri we oli gat ol nyuklia tul blong faet bambae i go antap. (Lukluk bokis.) Charles Krauthammer, we i wan man blong raetem nyuspepa, i givim woning se: “Nating se Soviet Yunion i no moa mekem denja i kamaot, be samting ya i no minim se i no moa gat denja long saed blong ol nyuklia tul blong faet. Trufala denja, hemia se ol kantri ya oli stap mekem plante tumas nyuklia tul blong faet, mo oli jes stat nomo long rod ya.”

Ol Bom Blong Salem

Ol nesen we oli save kam naf blong mekem ol nyuklia tul blong faet, oli wantem tumas blong kasem haenem mo paoa we ol tul blong faet ya oli save givim. Ol ripot oli talem se wan kantri i pem tu no maet moa nyuklia bom long Kasakstan. Long ples ya we bifo i wan ripablik blong Soviet Yunion, oli talemaot long ol man se tu nyuklia bom ya “oli no moa stap.”

Long Oktoba 1992, oli holemtaet sam man long Frangfut, Jemani, we oli gat 200 gram blong sesiumb we i posen tumas, i naf blong posenem saplaewora blong wan ful taon. Wan wik biaen, oli holemtaet seven man long Munik, we oli stap mekem bisnes long fasin haed, mo wetem olgeta, i gat 2.2 kilo blong uranium.* Tufala grup ya we i stap mekem bisnes wetem ol nyuklia paoa long fasin haed we oli faenem long tu wik, i mekem se ol haeman oli sek, from we oli kasem ripot blong faef nomo long ol grup ya long olgeta ples long wol long ful yia we i jes pas.

Yumi no save sipos ol man ya oli gat tingting blong salem ol nyuklia paoa ya long ol terorisc no ol gavman blong sam nesen. Nating se i olsem wanem, i gat denja i kam antap se maet ol teroris oli save yusum ol nyuklia bom. Dokta David Lowry blong ‘European Prolif­eration Information Centre’ i eksplenem denja ya se: “Wan samting nomo we wan teroris i nidim blong mekem i blong sanem wan smol pis blong uranium we i posen tumas, i go long wan ples we i gat gudnem from wok blong hem blong testem, ale i talem se mifala i gat plante mo hemia pruf blong hem. Fasin ya i olsem we wan stilman i stilim wan man, i katemaot sora blong hem, mo i sanem i go long ol narafala man blong pruvum se hem i holemtaet man ya.”

“Ol Bom We i Gat Taem Blong Oli Bosta” Mo “Ol Trap We i Givim Ded” We Oli No Blong Faet

Taem yia 1992 i stat, oli yusum 420 enjin blong nyuklia blong givim lektrik paoa, i no blong mekem tul blong faet; i gat 76 narafala we oli stap bildim. Be taem ol yia oli stap pas, ol akseden long ol enjin blong nyuklia, i mekem se i gat moa ripot long ol sik, pikinini i ded long bel blong mama, mo pikinini we sam haf blong bodi i no stret taem i bon. Wan ripot i talem se long 1967, ol akseden long wan faktri blong plutoniumd long Soviet Yunion i mekem posen long win, tri taem antap long posen we i kamaot from bigfala trabol blong Jenobil.

Tru ya, biaen, akseden ya we i kamaot long Jenobil, Yukren, long Epril 1986, i pulum tingting blong ol man mo i stap long fas pej blong ol nyuspepa. Grigori Medwedew, seken bos blong faktri blong nyuklia long Jenobil long ol yia biaen long 1970, i eksplenem se “bigfala hif blong posen we i save stap longtaem” we i go long win, “i sem mak long ten bom blong Hirosima, long saed blong ol trabol we i save kamaot plante yia biaen from akseden ya.”

Long buk ya blong Medwedew, Tschernobylskaja chronika, hem i mekem lis blong 11 bigfala akseden long ol enjin blong nyuklia long ples we bifo oli kolem Soviet Yunion, long ol yia bitwin 1980 mo 1990, mo i gat 12 narafala akseden long Yunaeted Stet. Wan long olgeta akseden ya blong Yunaeted Stet, hemia akseden we i mekem ol man oli sek, we i kamaot long 1979 long Tri Mael Aelan. Medwedew i tokbaot taem ya se: “Hem i faswan akseden we i spolem ol gudfala tingting long saed blong nyuklia paoa mo i mekem se ol man oli no moa ting se ol faktri blong nyuklia paoa oli sef​—⁠be i no olgeta evriwan we oli gat tingting olsem.”

Samting ya i soemaot from wanem ol akseden long saed blong nyuklia oli stap kamaot yet. Long 1992, long Rasia, namba blong ol akseden olsem i go antap long kolosap 20%. Afta long wan long ol akseden ya, long Maj 1992, long faktri blong nyuklia long Sosnove Bor long Sen Pitasbeg, Rasia, mak blong posen we i stap long win i go antap 50% long not-is blong Engglan, mo long Estonia mo saot Finlan i kasem mak we i tu taem antap long mak we i no moa sef. Tija ya John Urquhart blong Nyukasel Yunivesiti i talem se: “Mi no save pruvum se samting we i kamaot long Sosnove Bor i mekem se mak i go antap olsem​—⁠be sipos i no kamaot from Sosnove Bor, ?hem i kamaot from wanem?”

Sam haeman oli talem se ol enjin olsem olgeta blong Jenobil, i gat sam mastik long fasin blong mekem olgeta mo oli denja tumas blong yusum. Nating se i olsem, oli stap yusum bitim twelef long olgeta yet blong traem givim bigfala lektrik paoa we oli nidim. Oli bin talem tu se sam man we oli wok long ol enjin ya, oli stopem ol mesin we oli stap givim woning taem i kasem mak we i no moa sef, blong mekem se enjin ya i save givimaot moa paoa. Ol ripot olsem hemia, i mekem se ol man blong ol kantri olsem Franis, we oli yusum ol faktri blong nyuklia blong givim 70% blong lektrik paoa, oli fraet tumas. Sipos i gat wan akseden, we i sem mak olsem hemia long Jenobil, ating bambae Franis i mas klosem plante long ol faktri blong hem blong olwe.

Mo tu, i luk olsem se ol enjin blong nyuklia we oli “sef,” oli no moa sef taem oli wok plante yia finis. Long stat blong 1993, long taem ya we oli stap jekemap ol enjin blong luk se i no gat denja, oli faenem bitim wan handred smosmol hol long aean paep long wan enjin long Brunsbutel, wan long ol enjin we i olfala moa long ol narafala enjin long Jemani. I sem mak long Franis mo Swiselan, oli bin faenem sam smosmol hol olsem long ol enjin blong nyuklia. Long Japan, faswan bigfala akseden we i kamaot long wan faktri blong nyuklia, hem i long 1991, maet trabol ya i bin kamaot from enjin i olfala tumas. Samting ya i soemaot se ol akseden olsem oli save kamaot long Yunaeted Stet, we tu long evri tri enjin we oli winim mane from, oli bin yusum ol enjin ya bitim ten yia finis.

Ol akseden long ol enjin blong nyuklia, oli save kamaot long eni ples mo long eni taem. Taem i gat moa enjin blong nyuklia, i gat moa jans se akseden i save kamaot; taem enjin i stap kam olfala, hem i gat moa denja. From gudfala risen ya, wan nyuspepa i givim wan spesel nem long olgeta se ol bom we i gat taem blong oli bosta, mo ol trap we oli givim ded from posen win blong olgeta.

?Bambae Oli Sakem Ol Doti Weples?

I no longtaem i pas, ol man oli sek taem oli faenem se i gat fenis i raonem ples blong piknik long saed blong reva long ol bigfala hil blong Franis, mo ol polisman oli stap mekem gad long hem. Nyuspepa ya The European i eksplenem se: “Sam man we oli kasem oda blong jekem posen we i kamaot from nyuklia, afta we wan woman long ples ya i ded long posen blong berilium tu manis bifo, oli faenem se mak blong posen long ples ya blong piknik i go antap wan handred taem bitim ol narafala ples we oli stap raon long ples ya.”

Berilium, wan kaen aean we i no hevi nating, we oli mekem wetem ol defren samting, oli yusum blong mekem plen mo, taem oli putum posen blong nyuklia long hem, oli yusum long ol faktri blong nyuklia. I klia nomo, wan faktri we i stap mekem berilium, i stap sakem ol doti blong nyuklia we oli denja tumas long eria ya blong piknik no kolosap long hem. Nyuspepa ya, The European i talem se: “Smok blong berilium nating se oli no putum posen blong nyuklia long hem, i wan long ol doti blong faktri we i posen moa bitim ol narafala doti blong ol faktri.”

Long semtaem, oli talem se blong 30 yia, oli sakem 17,000 kontena blong ol doti blong nyuklia long solwora kolosap long Novaya Semlya, wan ples we Soviet Yunion i bin stap yusum blong testem ol nyuklia tul blong faet jes biaen long 1950. Antap long samting ya, sam haf blong ol nyuklia sabmarin mo sam haf blong 12 enjin blong nyuklia paoa we oli gat posen blong nyuklia i stap long olgeta, oli sakem long solwora ya we oli stap yusum olsem ples blong sakem doti.

Nating se ol doti blong nyuklia oli stap mekem trabol long plante kantri no no gat, ol doti ya oli denja tumas. Magasin ya, Time i givim woning long saed blong wan sabmarin we i draon, long solwora kolosap long Nowei long 1989, se: “Sesium-137, wan kemikol blong nyuklia we i save mekem kansa, i stap lik finis long rek blong sabmarin ya. Ol kemikol we i lik finis, oli ting se i smol tumas, i no save mekem trabol long ol laef samting long solwora no helt blong ol man. Be antap long hemia, sabmarin ya Komsomolets i stap karem tufala nyuklia bom we insaed i gat 13 kilo [29 paon] plutonium we i tekem 24,000 yia blong lusum haf blong paoa blong hem mo wan pis we i smol olsem smok blong graon nomo, i gat bigfala posen long hem we i save kilim wan man i ded. Long Rasia, ol man we oli gat hae save long bisnes ya oli givim woning se long 1994, plutonium ya i save ron i go long solwora mo i save spolem solwora long ol ples farawe.”

I tru, i no Franis mo Rasia nomo we oli fesem problem ya long saed blong weples blong sakem ol doti blong nyuklia. Magasin ya Time i talem se long Yunaeted Stet “i gat ol bigbigfala hif blong nyuklia doti mo i no gat wan ples we oli save yusum oltaem blong hivimap.” Oli talem se i gat wan milyan tank blong kemikol we oli save givim ded, oli stap long wan ples we oli no save stap oltaem long hem, mo oltaem i gat “denja se oli save lus, stilman i save stilim, no i save mekem doti long win mo wora, sipos oli mestem long fasin blong olgeta blong muvum i go long narafala ples.”

Blong eksplenem denja ya, long Epril 1993, wan tank blong nyuklia doti i bosta, long wan ples we bifo hem i faktri blong mekem ol tul blong faet long Toms, Saebiria, ale i mekem ol man oli fraet tumas se maet trabol we i save kamaot from samting ya i sem mak long trabol we i hapen long Jenobil.

I klia nomo, ol toktok long saed blong pis mo seftaem we ol man oli talem, we oli stanap long tingting ya se denja blong nyuklia i finis nao, oli no gat wan strong fandesen. Nating se i olsem, pis mo seftaem bambae oli kamtru i no longtaem. ?Olsem wanem yumi save samting ya?

[Ol futnot]

a Faet wetem ol toktok mo long ol narafala rod be i no wetem tul blong faet.

b Sesium, uranium, mo plutonium, hemia trifala samting we oli stap yusum blong mekem ol nyuklia tul blong faet.

c Man we i kilim ol man no sakem bom from politik.

d Sesium, uranium, mo plutonium, hemia trifala samting we oli stap yusum blong mekem ol nyuklia tul blong faet.

[Bokis blong pija long pej 4]

OL KANTRI WE OLI GAT NYUKLIA TUL BLONG FAET

12 Kantri Mo Namba i Stap Go Antap Yet

OLI TALEMAOT, no OLI GAT BE OLI NO TALEMAOT: Belarus, Engglan, Franis, India, Isrel, Jaena, Kasakstan, Pakistan, Rasia, Saot Afrika, Yukren, Yunaeted Stet

OL KANTRI WE OLI NAF BLONG MEKEM OL NYUKLIA TUL BLONG FAET: Ajentina, Aljeria, Brasil, Irak, Iran, Libia, Not Koria, Saot Koria, Siria, Taiwan

[Tok blong pija long pej 5]

Fasin blong yusum nyuklia paoa, nating se i no blong mekem faet, i denja tumas

[Credit Line]

Background: U.S. National Archives photo

[Foto Credit Line blong pija long pej 2]

Cover: Stockman/​International Stock

[Foto Credit Line blong pija long pej 3]

U.S. National Archives photo

    Ol buk long Bislama (1987-2026)
    Logaot
    Login
    • Bislama
    • Serem
    • Setemap Olsem Yu Wantem
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Rul
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Serem