Holem Strong Tingting, i No Longtaem Bambae Yufala i Gofri
“ ‘Mi mi stap wetem yu, blong sevem yu,’ hemia nao tok blong Jeova.”—JEREMAEA 1:19.
1, 2. ?From wanem ol man oli nidim blong gofri?
!GOFRI! !Hemia wan tok we yumi haremgud long hem! Taem wan man i gofri, samting ya i karem mining ya se narafala i sevem hem, i mekem hem i kam fri long wan samting we i nogud mo we i mekem hem i harem nogud. I karem mining ya tu se hem i kasem wan laef we i moa gud mo we i haremgud moa long hem.
2 !Olgeta man oli nidim tumas blong kasem fasin fri ya naoia! Laef blong ol man long evri ples i had, mo tingting blong olgeta i foldaon from ol problem we oli strong tumas long olgeta—long saed blong mane, laef, bodi, tingting, mo filing. Bighaf blong olgeta oli no glad mo oli harem nogud from we oli luk se wol ya i stap go nogud nomo. Oli wantem tumas se laef i jenis i kamgud moa.—Aesea 60:2; Matyu 9:36.
“Laef Bambae i Kam Strong Tumas”
3, 4. ?From wanem i nidim moa we yumi gofri naoia i bitim olgeta taem bifo?
3 Ol man we oli laef biaen long yia 1900, oli bin safa moa i bitim ol man we oli laef bifo long taem ya. Taswe, naoia ol man oli nidim moa blong kam fri, i bitim olgeta taem bifo. Tede, bitim wan bilyan man oli laef long fasin we oli pua tumas, mo namba blong olgeta i stap kam antap 25 milyan moa evri yia. Evri yia, kolosap 13 milyan pikinini oli ded from we oli no gat kakae, no from sam narafala samting we oli kamaot from we oli pua tumas. !Hemia i olsem se i gat bitim 35,000 pikinini oli ded evri dei! Mo plante milyan man we oli bigwan finis oli ded bifo we oli kam olfala, from we oli kasem ol defdefren kaen nogud sik.—Luk 21:11; Revelesen 6:8.
4 Ol bigfala faet mo ol trabol bitwin ol man long ol wanwan kantri, oli mekem plante tumas man i safa. Wan buk (Death by Government) i tokbaot ol faet, trabol bitwin ol laen blong man mo ol man we oli gat ol defren skul, mo fasin blong sam gavman blong kilim i ded wan ful laen blong man blong prapa kantri blong olgeta nomo. Hem i talem se, ol trabol ya oli bin “kilim i ded bitim 203 milyan man long handred yia we oli jes pas.” Hem i gohed blong talem se: “Namba blong ol man we oli ded i save go kasem 360 milyan man. I olsem se wan bigfala nogud sik i kasem olgeta man long wol ya. Mo tru tumas, i gat wan bigfala sik we oli kolem Paoa, be i no ol jem we oli stampa blong sik ya.” Wan man blong raetem buk, Richard Harwood, i talem se: “Ol faet we oli kamaot long taem bifo, oli nating nomo taem yumi skelem wetem samting we i stap hapen tede.”—Matyu 24:6, 7; Revelesen 6:4.
5, 6. ?Wanem samting i mekem se taem blong yumi i nogud tumas?
5 Antap long olgeta trabol we i mekem laef i strong long ol yia we oli jes pas, raf fasin, rabis fasin long saed blong seks, mo fasin we famle i seraot, oli kam antap bitim mak tu. William Bennett we hem i Sekretari blong Edukesen long Yunaeted Stet bifo, i talem se long 30 yia, namba blong ol man long Yunaeted Stet i kam antap 41 pesen. Be, raf fasin i kam antap 560 pesen, namba blong ol pikinini blong rod i kam antap 400 pesen, divos i kam antap 300 pesen, mo namba blong ol yangfala we oli kilim olgeta wan i ded i kam antap 200 pesen. Wan tija long Prinston University, John DiIulio, Jr., i givim woning se namba blong ol yangfala we oli olsem “ol stronghed wael anamol,” i stap kam antap. Olgeta ya oli stap “kilim man i ded, kilim man nogud, repem woman, rabem ol narafala, stilim olting blong ol narafala, mo mekem plante bigfala trabol i kamaot long ol wanwan ples. Olgeta ya oli no fraet sipos polis i holem olgeta, oli no harem nogud sipos oli go long kalabus, mo tingting blong olgeta i no stikim olgeta taem oli mekem samting we i rong.” Long Yunaeted Stet naoia, fasin blong kilim narafala i ded i kam olsem namba tu samting we ol yangfala we oli gat 15 kasem 19 yia oli ded from. Mo long olgeta pikinini we oli ded bifo we oli kasem fo yia, i gat moa we oli ded from we man i kilim olgeta nogud, i bitim we oli ded from sik.
6 Olkaen fasin blong brekem loa mo raf fasin olsemia oli no stap kamaot long wan kantri nomo. Plante kantri oli givim ol ripot we oli soem se ol man long ples blong olgeta oli folem ol fasin ya tu. Wan samting we i mekem ol fasin ya oli kam antap moa, hemia ol drag we oli stap spolem plante milyan man we oli tekem ol drag ya long fasin haed. Nyuspepa blong Ostrelya (Sydney Morning Herald) i talem se: “Fasin blong salem drag long olgeta kantri blong wol, i namba tu bigfala bisnes long wol we i win gud, faswan, hemia bisnes blong salem ol tul blong faet.” Wan narafala samting we i mekem ol trabol ya oli kam antap, hemia raf fasin mo rabis fasin long saed blong seks we i fulap naoia long televisin. Long plante kantri, taem wan pikinini i kasem 18 yia, hem i luk finis plante taosen raf fasin long televisin, mo plante tumas rabis fasin long saed blong seks. Hemia i wan bigfala samting we i pulum ol man blong mekem ol nogud fasin, from we stampa fasin blong yumi i kamaot folem samting we yumi putum long tingting blong yumi evri dei.—Rom 12:2; Efesas 5:3, 4.
7. ?Wanem profet tok blong Baebol i talemaot ol nogud samting we oli stap kamaot long wol naoia?
7 Ol profet tok blong Baebol oli talemaot tru, ol nogud fasin ya we yumi luk long taem blong yumi. Ol profet tok ya oli talem se bambae i gat ol bigfala faet we oli kavremap ful wol, bambae i gat ol rabis sik, kakae i sot, mo fasin blong brekem loa bambae i kam antap bigwan. (Matyu 24:7-12; Luk 21:10, 11) Mo taem yumi tingbaot profet tok we i stap long 2 Timote 3:1-5, i olsem we yumi stap lesin long nyus blong wol we i kamaot evri dei long radyo. Vas ya i makemaot taem blong yumi se hemia ‘ol las dei,’ mo i tokbaot ol man se, ‘oli save tingbaot olgeta nomo, oli wantem mane tumas, oli no save ona long papa mo mama blong olgeta, oli no save tingbaot God, oli no man blong sore, oli man blong lusum hed, oli wael olgeta, oli man we flas i mekem tingting blong olgeta i lus, oli man we oli wantem tumas ol samting we oli stap harem gud long hem, i winim we oli stap laekem God.’ Hemia i stretgud long olgeta fasin we oli stap kamaot long wol tede. Man ya William Bennett i luksave samting ya, i se: “I gat fulap saen tumas we . . . oli soemaot se laef blong ol man naoia i kam rotin olgeta.” I gat sam man we oli bin talem tu se gudfala fasin blong laef i lus olgeta, taem faswan bigfala faet blong wol i kamaot.
8. ?From wanem God i mekem Bigfala Wora i ron long taem blong Noa, mo olsem wanem samting ya i joen wetem taem blong yumi?
8 Laef blong naoia i moa nogud i bitim taem blong Noa bifo we Bigfala Wora i ron, taem ya we ‘raf fasin i kam fulap long wol.’ Long taem ya bifo, ol man oli no wantem nating blong tanem tingting blong olgeta from ol nogud fasin blong olgeta. Taswe, God i talem se: “Bambae mi mi spolem olgeta man long wol ya evriwan, from we wol ya i fulap long ol rabis fasin blong olgeta.” Bigfala Wora we i ron i finisim olgeta raf fasin blong wol long taem ya.—Jenesis 6:11, 13; 7:17-24.
Ol Man Oli No Save Mekem Yumi Kam Fri
9, 10. ?From wanem i nogud blong lukluk i go long ol man blong sevem yumi?
9 ?Ol traehad blong man, oli save mekem yumi fri long nogud laef ya? Tok blong God i ansa se: “Yufala i no mas trastem ol lida blong wol ya. Ol man ya oli no save sevem yufala.” “Man i no naf blong jusum wanem rod hem i mas wokbaot long hem.” (Ol Sam 146:3; Jeremaea 10:23) Olgeta taosen yia we oli pas finis oli soemaot klia se ol tok ya oli tru. Ol man oli bin traem olgeta defren kaen rod long saed blong politik, bisnes, mo fasin blong laef, be ol samting oli stap kam moa nogud. Sipos man i gat wan rod we i naf blong winim ol trabol ya, yumi mas luk samting ya finis. Be no gat, samting we i kam klia hemia se, “man i rulum ol man blong spolem olgeta nomo.”—Eklesiastis 8:9; Proveb 29:2; Jeremaea 17:5, 6.
10 I no plante yia i pas, wan man, Zbigniew Brzezinski, we i stap givim advaes bifo long saed blong fasin sef long kantri ya Yunaeted Stet, i talem se: “Sipos yumi lukluk mo skelemgud olgeta fasin we wol ya i folem, olsem trabol bitwin ol man, politik i olbaot, bigfala trabol long saed blong mane, mo fasin agens we i kamaot bitwin ol defdefren kantri, yumi save sua se bambae ol trabol ya oli mas kam antap moa yet.” Hem i ademap se: “Denja we olgeta man oli stap fesem, hemia wan wol we i no moa gat loa.” Ripot ya long saed blong laef long wol ya i tru moa tede. Wan nyuspepa long Nyu Haven, Konetikut (Register) i tokbaot taem ya we raf fasin i stap kam antap tumas, i se: “I luk olsem se man i go bitim mak finis, nao yumi no moa naf blong stopem ol trabol ya.” Yes, bambae ol man oli no blokem ol rabis fasin blong wol ya blong oli no kam antap moa, from we profet tok long saed blong ol ‘las dei,’ hem tu i talem se: “Ol man nogud, mo ol man blong gyaman oli save gohed moa yet, bambae oli save gyaman moa long ol man, mo bambae olgeta tu oli save bilif long ol gyaman tok blong olgeta.”—2 Timote 3:13.
11. ?From wanem ol traehad blong man oli no save jenisim ol rabis fasin we oli stap kam antap moa?
11 Man i no naf blong jenisim olgeta fasin we ol man blong wol oli stap folem, from we Setan nao hem i “rabis god blong wol ya.” (2 Korin 4:4) Yes, “olgeta man blong wol oli stap long paoa blong Setan.” (1 Jon 5:19; lukluk Jon 14:30 tu.) Baebol i talem tru nomo long saed blong taem blong yumi se: “Sore tumas long yu, graon, mo long yu, solwora. From we Setan i kamdaon finis long yufala, mo hem i kros tumas, from we i save, i gat smol taem nomo blong hem i stap yet.” (Revelesen 12:12) Setan i save se rul blong hem mo wol ya blong hem bambae oli lus i no longtaem, taswe hem i olsem “wan laeon we i stap singaot bigfala, i stap lukaot man blong i kakae.”—1 Pita 5:8.
Fasin Fri i Kolosap—?Hu Olgeta We Bambae Oli Kasem?
12. ?I no longtaem hu bambae oli gofri?
12 !Ol hadtaem we oli stap kam antap moa long wol naoia oli soemaot klia nomo se wan bigfala jenis—yes, wan nambawan taem blong gofri—i kolosap nao! ?Hu ya olgeta we bambae oli gofri i no longtaem? Hemia olgeta we oli lesin long ol saen we oli givim woning, mo we oli tekem aksin folem ol woning ya. Fas Jon 2:17 i soem wanem samting yumi mas mekem: “Wol ya [blong Setan] wetem ol samting we ol man blong hem oli wantem, oli stap lus. Be man we i stap mekem ol samting we God i wantem, hem i stap we bambae i no save lus samtaem.”—Lukluk tu long 2 Pita 3:10-13.
13, 14. ?Olsem wanem Jisas i soemaot se i impoten tumas blong stap wekapgud?
13 Jisas i talemaot se, i no longtaem, ol rabis fasin mo rabis man blong wol ya bambae oli lus olgeta, long wan taem blong bigfala trabol we “neva man i luk olsem bifo, i stat long taem we God i mekem wol, i kam kasem tede. Yes, mo bambae i no moa gat sam bigfala trabol olsem bakegen samtaem.” (Matyu 24:21) From samting ya, hem i givim woning ya se: ‘Yufala i mas lukaotgud. Sipos yufala i letem tingting blong yufala i kam slak, from we yufala i stap ronem lafet, mo yufala i stap drong mo yufala i stap tingting tumas long laef ya long wol, bambae dei ya blong mi i kam kasem yufala wantaem, olsem we trap i sat. From we bambae dei ya i save kamtru long olgeta man long wol. Be oltaem, yufala i mas stap wekapgud. Yufala i mas prea blong bambae yufala i gat paoa blong ronwe long olgeta trabol ya.’—Luk 21:34-36.
14 Olgeta ya we oli stap “lukaotgud” mo ‘wekapgud,’ bambae oli traehad blong faenemaot wanem samting we God i wantem olgeta blong mekem, mo bambae oli mekem ol samting ya. (Proveb 2:1-5; Rom 12:2) Olgeta ya nao bambae oli “gat paoa blong ronwe” long trabol ya we bambae i spolemgud wol blong Setan i no longtaem. Mo oli save sua fulwan se bambae oli gofri long taem ya.—Ol Sam 34:15; Proveb 10:28-30.
Nambawan Man Blong Sevem Man
15, 16. ?Hu ya nambawan Man blong Sevem man, mo from wanem yumi sua se bambae hem i jajem ol man long stret fasin?
15 Bifo we ol man blong God oli gofri, fastaem Setan mo ol rabis fasin blong hem long wol ya oli mas lus. Hemia we i mekem ol man oli gofri i nidim paoa we i bigwan moa i bitim paoa blong man. Man we i gat paoa olsem, hemia Jeova God, Rula we i Hae Olgeta, mo Man ya we i Wokem olgeta samting long heven mo wol from bigfala paoa blong hem. Hem i nambawan Man blong Sevem man: “Mi—mi Jeova, mo i no gat wan narafala man moa we i save sevem yufala.”—Aesea 43:11; Proveb 18:10.
16 Jeova i holem olgeta paoa, waes, stret fasin, mo lav. (Ol Sam 147:5; Proveb 2:6; Aesea 61:8; 1 Jon 4:8) Taswe, taem bambae hem i mekem jajmen blong hem i kamtru, yumi save sua se bambae hem i folem stret fasin long olgeta samting we hem i mekem. Ebraham i talem se: “Yu we yu man blong jajem olgeta man blong wol, yu yu stap jajem man long stret fasin nomo.” (Jenesis 18:24-33) Pol i talem se: “?Yumi save talem se God i mekem i no stret? !No gat! Hem i mekem i stret nomo.” (Rom 9:14) Jon i raetem se: “!I tru ya! Hae God, Masta blong mifala, yu yu gat olgeta paoa, mo fasin blong yu blong jajem man i tru, mo i stret olgeta.”—Revelesen 16:7.
17. ?Olsem wanem ol man blong Jeova long taem bifo oli bin soemaot se oli trastem olgeta promes blong hem?
17 Taem Jeova i promes blong mekem man i gofri, bambae hem i mas mekem tok blong hem i kamtru. Josua i talem se: ‘Long olgeta gudfala promes we Jeova i mekem finis, i no gat wan we i no kamtru.’ (Josua 21:45) Solomon i talem se: “Evri tok blong hem long saed blong olgeta gudfala samting we hem i promes blong mekem, oli kamtru fulwan.” (1 King 8:56) Aposol Pol i talem se Ebraham “i no gat bilif we i hafhaf, . . . from we hem i suagud se olgeta samting we [God] i promes blong mekem, bambae hem i naf blong mekem oli kamtru.” Long sem fasin, Sera i “stap bilif long God ya we i mekem promes long hem, se God bambae i mekem promes blong hem i kamtru.”—Rom 4:20, 21, NW; Hibrus 11:11.
18. ?From wanem ol man blong Jeova tede, oli save sua se bambae hem i sevem olgeta?
18 Jeova i defren olgeta long man. Yumi save trastem Hem fulwan, from we olgeta tok we Hem i talem Hem i stap mekem i kamtru. “Jeova blong ol ami i mekem promes blong hem i strong, i talem se: ‘Tru ya, bambae i kamaot olsem mi talem finis. Advaes we mi givim finis, bambae i kamtru.’ ” (Aesea 14:24) Taswe, taem Baebol i talem se Jeova “i save sevem ol man we oli bilif long hem, oli aot long ol samting blong traem olgeta,” be “ol man we oli no stret, hem i save holem olgeta oli stap long kalabus, gogo bambae bigfala Dei blong jajem man i kamtru,” yumi save sua fulwan se ol samting ya bambae oli mas kamtru. (2 Pita 2:9) From we ol man blong Jeova oli savegud fasin blong Hem, oli holem strong tingting, nating sipos i luk olsem se ol enemi we oli gat strong paoa bambae oli kilim olgeta i ded. Fasin blong hem i kam klia long wan promes we hem i mekem long wan profet blong hem bifo, se: “Bambae oli agensem yu, be oli no save winim yu, from we ‘Mi mi stap wetem yu, blong sevem yu,’ hemia nao tok blong Jeova.”—Jeremaea 1:19; Ol Sam 33:18, 19; Taetas 1:2.
Oli Gofri Long Taem Bifo
19. ?Olsem wanem Jeova i sevem Lot, mo samting ya i sem mak long wanem samting long taem blong yumi?
19 Sipos yumi tingtingbak long sam samting we Jeova i mekem long taem bifo blong sevem ol man blong hem, samting ya i save leftemap tingting blong yumi bigwan. Eksampel, Lot i “harem nogud tumas” from ol rabis fasin long Sodom mo Gomora. Be Jeova i lesin long “ol poen we i nogud olgeta, we ol man oli stap talemaot” agensem tufala taon ya. Long stret taem, hem i sanem sam man blong karem mesej i go long Lot mo famle blong hem, blong talem long olgeta blong kamaot long ples ya kwiktaem. ?Wanem risal blong samting ya? Jeova i “sevem Lot, wan gudfala man,” mo hem i “jajem tufala taon ya Sodom mo Gomora, nao i bonem tufala long faea, tufala i kam olsem ases nomo.” (2 Pita 2:6-8; Jenesis 18:20, 21) Tede tu, Jeova i harem ol krae we oli stap kamaot from we i gat tumas rabis fasin long wol. Taem ol man blong karem mesej blong hem tede oli finisim impoten wok blong givim wetnes go kasem mak we hem i wantem, bambae hem i tekem aksin agensem wol ya mo sevem ol man blong hem olsem we hem i bin mekem long Lot.—Matyu 24:14.
20. Eksplenem olsem wanem Jeova i sevem ol man Isrel bifo, oli aot long Ijip.
20 Plante milyan man blong God oli stap kalabus olsem ol slef long Ijip bifo. Jeova i tokbaot olgeta ya i se: “Mi harem krae blong olgeta ya . . . Mi save finis we oli harem nogud tumas, mo from samting ya, mi kamdaon blong tekemaot olgeta.” (Eksodas 3:7, 8) Be, afta we Fero i letem ol man blong God oli gofri, hem i jenisim tingting blong hem nao hem wetem bigfala strong ami blong hem, oli biaenem ol man Isrel bakegen. I luk olsem se ol man Isrel oli fas long Red Si. Be Moses i talem se: ‘!Yufala i no fraet! !Yufala i mas stanap strong! Tede bambae yufala i luk ol samting we Jeova i mekem blong sevem yumi.’ (Eksodas 14:8-14) Jeova i seraotem Red Si i go long tu haf, mo ol man Isrel oli pastru long hem blong ronwe. Taem ol ami blong Fero oli spid i kam biaen long olgeta, Jeova i yusum paoa blong hem blong mekem se ‘dipsi ya i kam kavremap olgeta, nao wantaem nomo oli draon olsem ston long bigfala wora ya.’ Afta long samting ya, Moses i singsing blong presem Jeova, i se: “Yu yu gudfala tumas, yu yu tabu tumas. Yu yu stap mekem ol merikel mo ol bigbigfala wok. I no gat narafala god nating we i olsem yu.”—Eksodas 15:4-12, 19.
21. ?Olsem wanem Jeova i sevem ol man blong hem oli aot long han blong Amon, Moab, mo Sir?
21 Long wan narafala taem, ol man Amon, Moab, mo Sir [Edom] we oli enemi blong Isrel, oli tok agensem ol man blong Jeova se bambae oli kilim olgeta evriwan oli ded. Jeova i talem se: “Yufala i no mas fraet from bigfala kampani [blong ol enemi ya], from we faet ya i no blong yufala, be hem i faet blong God. . . . Bambae yufala i no nidim blong faet . . . Stanap kwaet mo luk olsem wanem Jeova bambae i sevem yufala.” Jeova i sevem ol man blong hem taem hem i mekem tingting blong ol enemi ya i fasfas nao oli stat kilkilim olgeta nomo i ded.—2 Kronikel 20:15-23.
22. ?Jeova i mekem wanem merikel blong sevem ol man Isrel oli aot long han blong ol man Asiria?
22 Taem bigfala politik paoa blong wol, Asiria, i kam agensem Jerusalem, King Senakerib i jikim Jeova taem hem i talem long ol man we oli stap antap long stonwol blong taon ya se: “I no gat wan god yet long olgeta kantri ya [we mi winim finis] we hem i naf blong sevem kantri blong hem i aot long han blong mi. Taswe ?hu ya Jeova ya we yufala i talem se bambae hem i sevem Jerusalem i aot long han blong mi?” Hem i talem long ol man blong God se: “Yufala i no letem Hesekaea i pulum yufala blong trastem Jeova, taem hem i talem se: ‘I sua se bambae Jeova i sevem yumi.’ ” Nao Hesekaea i prea wetem fulhat blong hem blong askem Jeova blong sevem olgeta, olsem nao, “bambae olgeta kingdom blong wol ya oli save se yu, O Jeova, yu nomo yu God.” Jeova i kilim i ded 185,000 soldia blong Asiria, mo hem i sevem olgeta man blong hem. Biaen, taem Senakerib i stap mekem wosip long god blong hem we i gyaman nomo, ol boe blong hem oli kilim hem i ded.—Aesea japta 36 mo 37.
23. ?Wanem sam kwestin we yumi nidim ansa blong olgeta long saed blong fasin blong gofri tede?
23 Yumi save holem strong tingting taem yumi luk olsem wanem Jeova i bin yusum ol nambawan rod blong sevem ol man blong hem long taem bifo. ?Olsem wanem tede? ?I no longtaem, bambae ol man blong hem oli fesem wanem denja we i mekem se bambae oli nidim wan merikel blong sevem olgeta? ?From wanem hem i wet kam kasem naoia blong mekem olgeta oli gofri? ?Olsem wanem tok ya blong Jisas bambae i kamtru se: “Taem ol samting ya oli stat kamtru, yufala i save stanap stret, yufala i save leftemap hed blong yufala, from we yufala i save, se bambae i no longtaem, mi mi mekem yufala i fri olgeta”? (Luk 21:28) Mo, ?olsem wanem bambae God i mekem ol man blong hem we oli ded finis oli gofri? Stadi we i kam biaen bambae i ansarem ol kwestin ya.
Ol Kwestin Blong Tingtingbak
◻ ?From wanem ol man oli rili nidim blong gofri?
◻ ?From wanem i no stret we yumi lukluk i go long ol man blong sevem yumi?
◻ ?I no longtaem, hu bambae oli gofri?
◻ ?From wanem yumi save sua se Jeova bambae i sevem yumi?
◻ ?Wanem sam eksampel we oli leftemap tingting blong yumi, long saed blong ol man we Jeova i sevem olgeta long taem bifo?
[Tok blong pija long pej 10]
Ebraham i wan long olgeta we oli trastem Jeova fulwan